احکام وقف
- فصل اول : احکام انشاء ، قبول و قبض وقف
- فصل دوم: احکام عین موقوفه
- فصل سوم: احکام واقف
- فصل چهارم: احکام موقوف علیه
- فصل پنجم: احکام تولیت و نظارت
- فصل ششم: احکام عواید و منافع موقوفه
- فصل هفتم: احکام اثبات وقف
- فصل هشتم: احکام اجاره موقوفه
- فصل نهم: احکام فروش موقوفه
- فصل دهم: احکام تغییر و تبدیل
- 1- تغییر وقف بعد از قبض
- 2- تخریب، تعمیر و نوسازی موقوفه
- 3- استفاده ضمنی از موقوفه در کنار اجرای نیت واقف
- 4- تبدیل موقوفه منفعتی به انتفاعی و بالعکس
- 5- غصب موقوفه
5- غصب موقوفه
غصب و تصرف موقوفه و استفاده در غیر جهت وقف
516. آیا غصب وقف و تصرّف در آن در غیر جهت وقف موجب ضمان اجرت المثل است؟ و آیا تلف کردن وقف مثل اینکه ساختمان آن تخریب گردد و یا زمین موقوفه تبدیل به خیابان شود، موجب ضمان مثل یا قیمت آن می گردد؟
جواب: در وقف خاص مانند وقف بر اولاد و همچنین در وقف عامّی که به صورت وقف منفعت است، غصب و تصرّف در غیر جهت وقف یا بدون اذن موقوف علیهم در اوّلی و بدون اذن متولّی شرعی در دوّمی، موجب ضمان عین و منفعت است و ردّ عوض منافع استیفا شده و استیفا نشده هم واجب است و همچنین ردّ عین در صورتی که موجود باشد و ردّ عوض آن در صورتی که در دست او یا بر اثر فعل او تلف شده باشد واجب است و عوض منافع باید در جهت وقف و عوض عین موقوفه در بدل وقفی که تلف شده مصرف شود و در وقف عامی که بصورت وقف انتفاع است مثل مساجد و مدارس و کاروانسراها و پلها و مقبره ها و مانند آنهاکه وقف بر جهات یا عناوین عمومی هستند تا موقوف علیهم از آنها انتفاع ببرند در صورتی که توسط غاصب غصب شوند و آنها را در جهتی غیر از منافعی که برای آنها وقف شده اند بکار ببرد باید اجرت المثل تصرفاتش در چیزهایی از قبیل مدارس و کاروانسراها و حمام ها را بپردازد بر خلاف مساجد و مقبره ها و زیارتگاه ها و پلها که ضامن اجرت المثل تصرفاتش در آنها نیست و اگر عین این موقوفات را تلف کند باید عوض مثلی یا قیمی آنها را بدهند که آن هم در بدل وقف تلف شده مصرف می شود.
تصرف در موقوفه بدون اذن متولی شرعی
517. موقوفه ای است دارای 2 باب مغازه که متأسفانه مستأجرین اجاره قانونی را طبق نظر کارشناس پرداخت نمی نمایند و متولی شرعی هم رضایت ندارد، این در حالی است که یکی از مغازه ها نانوائی است، خواهشمند است فتوای شرعی جهت خرید نان از مغازه فوق الذکر را و همچنین حکم کسب و کار مستأجرین را بفرمائید.
جواب: اگر بدون اجاره از متولی شرعی یا اجازه او در مغازه تصرف می کنند تصرفاتشان جایز نیست و حکم غصب را دارد.
518. یک رقبه از موقوفه بدون گرفتن سرقفلی به اجاره داده شده، مستأجر بعد از پایان مدت اجاره فوت می نماید، آیا وارث مستأجر می تواند ملک مذکور را همچنان در اختیار خود داشته و از آن بهره ببرد، یا اینکه ملک مورد بحث بعد از پایان مدت اجاره باید به موقوفه برگردد؟
جواب: پس از انقضاء مدت اجاره مورد اجاره را باید به متولی شرعی تحویل دهند و تصرف در آن بدون اجازه او و صلاح وقف حکم غصب دارد.
519. مالکی املاک خود را وقف نمود که عایدات آن به شانزده ماده برای رفاه حال رعیت خود از قبیل مدارس و دارالایتام و حمام و مساجد و کمک به مستضعفین رعیت با تعیین سه نفر از معتمدین محل و با نظریه رئیس بانک ملی وقت و با انتخاب آراء در دست ایشان اداره و عملی گردد. مدتی به این منوال عمل شده بعد از آن اداره اوقاف مدعی آن وقف گردید. مستدعی است مسئله را واضحاً بیان فرمائید که به وقفنامه باید عمل شود یا خیر؟
جواب: چنانچه در وقف از طرف واقف متولی خاص تعیین شده باشد واجب است تصرف در موقوفه طبق وقفنامه زیر نظر متولی شرعی و اذن او انجام شود و بدون نظر و اذن متولی شرعی تصرف جایز نیست و حکم غصب را دارد.
520. املاک و مزارع ششدانگ موقوفه ای وجود دارد که کشاورزان به استناد داشتن سندهای اصلاحات ارضی قبل از انقلاب تاکنون حاضر به پرداخت مال الاجاره شرعی به متولی و اوقاف نشده اند، لذا برای متشرعین و مبلغین مذهبی این سؤال مطرح است که با علم به موقوفه بودن آب و ملک و احراز عدم پرداخت حقوق وقف تکلیف شرعی آنها در استفاده از ملزومات املاک و منازل مذکور چیست؟
جواب: تصرفات در املاک موقوفه موقوف بر اذن و اجاره متولی شرعی موقوفه است.
521. آیا تصرف در اموال موقوفه بدون اجازه متولی صحیح است یا خیر؟
جواب: باید تصرف در وقف به نظر متولی شرعی باشد.
522. منزل مسکونی اینجانب در مسیر توسعه خیابان واقع شده است و شهرداری منطقه قطعه معوضی را به اینجانب داده است و بعد از احداث نیمه کاره معلوم شده که زمین معوض اوقافی می باشد اوقاف و متولیان وقف اجازه تصرف و مالکیت شرعی و قانونی نمی دهند استدعا دارم با فرض مذکور بفرمائید اولاً احداث بناء و تصرف جایز بوده یا خیر؟ ثانیاً نماز خواندن و سایر اعمال عبادی در آن مکان صحیح می باشد یا خیر؟ ثالثاً آیا موجب ضمان هم می شود یا خیر؟
جواب: امر وقف با متولی شرعی آن است که باید با مراعات مصلحت و جهت وقف عمل کند، و بدون نظر او تصرف جایز نیست، و حکم غصب را دارد و موجب ضمان هم هست.
523. منزل مسکونی حقیر در طرح توسعه خیابان واقع شده بود به همین جهت شهرداری منطقه قطعه زمین معوض در اختیار ما قرار داد که بعد از احداث معلوم شد که زمین مورد معوض وقفی است در عین حال اوقاف اجازه تصرف و مالکیت نه به شهرداری و نه به شخص نمی دهد حال استدعا دارد بفرمائید: 1- زمینی که ما در آن احداث بنا کرده ایم آیا اجازه تصرف با فرض مذکور داریم یا نه؟ 2- آیا موجب ضمان هم شده یا می شود؟ 3- نماز و روزه و اعمال عبادی دیگر در آن مکان چه حکمی دارند؟
جواب: حکم کلی مسئله روشن است که هرگونه تصرف در زمین وقفی باید با اجازه متولی موقوفه و به صلاح وقف باشد ولی موضوع خاص نیاز به رسیدگی دارد که موکول است به مسئولین مربوطه.
524. چندین سال قبل زمین موقوفه ای را به اینجانبان توسط واقفین به اجاره واگذار گردیده به جهت نداشتن آب زمین مورد بهره برداری قرار نگرفته و زمین بازدهی نداشته، اکنون می خواهند زمین را از ما گرفته و به دیگری واگذار نمایند، حال از آن مرجع معظم سؤال ما این است که با توجه به اینکه تعدادی از وقف کنندگان از دنیا رفته و ورثه دارند و تعدادی هم اندک متقاضی این هستند که پس از وقف و امضاء آن را پس بگیرند تکلیف ما از نظر شرعی نسبت به انجام کار کشاورزی و احیاء زمین فوق چیست؟
جواب: هرگونه تصرف در زمین موقوفه باید با اذن و اجازه متولی شرعی موقوفه و به صلاح وقف باشد و پس از اینکه وقف محقق شد، پس گرفتن آن شرعاً و قانوناً جائز نیست.
525. آیا اداره اوقاف می تواند موقوفه ای که متولی دارد محصولات موقوفه را از طریق مزایده اجاره بدهد؟
جواب: هر گونه تصرف در وقف باید زیر نظر متولی شرعی موقوفه و به صلاح وقف باشد.
526. شهرستانی طبق مدارک موجوده جزء موقوفات است و تمامی اراضی وقف می باشد ولی جز عده قلیلی بقیه حق موقوفه را پرداخت نمی کنند در این صورت کسب در مغازه های موقوفه و نماز و عبادت در منازل موقوفه و استفاده های دیگر چه حکمی دارد؟ جایز است یا خیر؟
جواب: از وقف باید زیر نظر متولی شرعی و با مراعات جهت وقف استفاده شود و در غیر اینصورت تصرف در آن حکم تصرف در ملک غصبی را دارد و در مورد سؤال به متولی شرعی مراجعه نمائید.
527. زمین موقوفه ای است که از روی ناآگاهی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی تصرف و در آن یک حسینیه و تعداد شش باب دکان ساخته شده است، چند دستگاه ساختمان شامل 1- شرکت تعاونی آبادی 2- دفتر پست و تلگراف 3- کمیته امداد امام خمینی (ره) 4- نانوائی آبادی ساخته شده است.آیا اینها باید ماهانه اجاره به موقوفه پرداخت نمایند و یا ساختمان ها و دکانها و نانوایی را تخریب و زمین موقوفه را به حال اول برگردانند و یا اینکه آزادند کما اینکه تا به حال به نحو مالک در املاک خود متصرف و بهره برداری نموده اند، این تصرفات شرعاً جایز می باشد یا متصرفین غاصب هستند؟ مسئله را واضح و روشن بیان فرمائید.
جواب: وقفیت زمین مذکور اگر محرز باشد باید آن را از متولی شرعی موقوفه اجاره کنند، و اگر متولی شرعی اجاره دادن را صلاح وقف نداند و یا تصرفات انجام شده مغایر جهت وقف بداند و درخواست تخلیه کند باید تخلیه نمایند.
احداث اعیان غیر مجاز در زمین وقفی
528. برخی از اشخاص متصرف در املاک موقوفه بدون موافقت متولی شرعی موقوفه، اقدام به ساخت و ساز و سرمایه گذاری بر روی املاک موقوفه نموده اند، در حالیکه اصل تصرف و انجام عملیات موصوف به جهت اینکه بدون اجازه و رضایت متولی انجام یافته ظاهراً عاری از وجاهت شرعی به نظر می رسد.
مستدعی است تکلیف شرعی و الهی هر یک از طرفین متولی و متصرف را در فرض مرقوم بیان فرمایند.جواب: در فرض مرقوم متصرف باید وقف را تخلیه کند و تحویل دهد و موقوفه ضامن مخارج و خسارات وارده نیست، بلی اگر اعیانی در موقوفه احداث کرده مالک اعیانی است و می تواند آن را مطالبه کند و در این فرض نیاز به معامله یا مصالحه هست.
نماز متصرفین غیر مجاز در مال وقفی
529. آیا اشخاصی که بدون مجوز اداره اوقاف و متولیان موقوفات اراضی وقفی را در تصرف دارند و متولی و اداره اوقاف به تصرفات آنها راضی نیستند فرایض دینی آنها که در این رقبات انجام می دهند از نظر شرعی اشکال دارد یا خیر؟
جواب: در صورت اطلاع و آگاهی اعمالشان باطل است.
530. در دبیرستانی که زمین آن وقف بوده است و سالیان درازی ساختمان مدرسه در آن بنا شده است می توان با دانش آموزان اقامه نماز جماعت کرد؟
جواب: با نظر متولی شرعی با مراعات جهت وقف مانع ندارد.
وظیفه عموم مسلمین در مورد غصب موقوفه
531. اگر اداره اوقاف و متولی از موقوفه دفاع نکند و موقوفه را افراد خدانشناس تصرف و در حال خارج کردن از وقف باشند وظیفه شورای اسلامی و اهالی محل نسبت به این موقوفه چیست؟
جواب: امر به معروف و نهی از منکر وظیفه عمومی مسلمین است.
532. جمعی پیدا شده اند به نام گروه... و قسمتی از قبرستان مسلمین را علناً تصاحب کرده اند و حصارکشی می کنند و ایجاد اختلاف می نمایند. آیا تکلیف ما سکوت و مشاهده است؟
جواب: تصاحب قبرستان و تغییر آن جایز نیست، و مؤمنین از وقوع هرگونه اختلاف و درگیری باید بپرهیزند.
تصرف غیر مجاز در موقوفه
533. در مواردی که دستگاه های دولتی بدون اذن متولی شرعی موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ایجاد شبکه لوله گذاری در اراضی و املاک موقوفه می نمایند آیا ضمانت شرعی پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف کنندگان و مشترکین است یا دستگاه مجری طرح؟ با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنین آبی به چه صورت است؟
جواب: مصرف کننده ضامن آبی است که مصرف کرده است و بدون نظر متولی شرعی وقف نمی تواند در آب تصرف کند و غسل و وضوء اشکال پیدا می کند.
534. الف) حدود 24 سال قبل حمامی به انضمام 8 باب مغازه از موقوفات به اجاره داده می شود که مستأجر با هزینه شخصی خود مورد اجاره را بازسازی و تا خاتمه مدت اجاره (ده سال) منافع متعلق به وی باشد و فقط مبلغ مندرج در سند را به عنوان مال الاجاره به موقوفه بپردازد.
در انتهای ملک موقوفه منزلی با مساحتی در حدود 120 متر مربع موجود بوده که مستأجر منزل مذکور را خریداری و بدون اطلاع موقوفه با تجمیع عرصه رقبه موصوف و اراضی استیجاری موقوفه مبادرت به احداث بنا می نماید.
ج) مستأجر از همان ابتدای کار سرقفلی حجرات، مغازه ها را واگذار و همچنین اجاره بهای آنها را دریافت می نماید.
د) مستأجر در هنگام تجمیع بلا مجوز عرصه منزل خریداری و اراضی موقوفه و احداث بنا، قسمتی از اراضی موقوفه را بدون جلب موافقت موقوفه برای راه عبور ملک خریداری شده خود اختصاص داده است.
مستأجر با آنکه در تمام مدت اجاره و حتی بعد از آن مال الاجاره به موقوفه پرداخت ننموده است، مدعی است حق فروش سرقفلی مغازه های خالی باقیمانده نیز متعلق به وی می باشد. با عرض مراتب استدعا دارد پاسخ فرمایند:
اولاً : جواهر نظر عالی را در خصوص موضوع سرقفلی مغازه های خالی موجود و آن تعداد که مستأجر بعد از پایان مدت اجاره نامه رسمی واگذار نموده.
ثانیاً : تکلیف شرعی موقوفه را در قبال اشاعه غیر قابل پیش بینی که مستأجر بدون جلب رضایت و موافقت موقوفه به وجود آورده است، تعیین و امر به ابلاغ فرمایند.جواب: هر گونه تصرفاتی که مستأجر بر خلاف شروط در ضمن قرارداد اجاره و بدون اذن و اجازه متولی شرعی موقوفه در زمین استیجاری انجام داده است اعم از احداث اعیانی یا باز کردن راه عبور از داخل زمین موقوفه جهت ورود به ملک شخصی خود در حکم غصب است که در صورت عدم موافقت متولی موقوفه در این باره باید با قلع بنا و رفع موانع از زمین موقوفه آن را به متولی شرعی موقوفه تحویل دهد، به علاوه خسارات وارده از این بابت بر زمین موقوفه را نیز ضامن است، و هر گونه قرار دادی که در مورد اعیانی احداثی در زمین موقوفه بر خلاف قرارداد اجاره و بر خلاف شروط ضمنی آن و بدون کسب اجازه از متولی موقوفه با دیگران منعقد ساخته است حکم معاملات فضولی را دارد که صحت و نفوذ و اعتبار آن موقوف بر تنفیذ و اجازه متولی شرعی موقوفه با مراعات مصلحت وقف است.
535. در جنب مسجد جامع کاروانسرا و قبرستانی در زمان سابق بوده است که شخصی آن قبرستان را اجاره طویل المدت نموده است و مغازه هائی ساخته و به افراد اجاره داده است و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران اداره اوقاف تعدادی از مغازه ها را در تصرف خود درآورده است و با ساکنین تجدید اجاره نمود و به دلیل عدم تشخیص تولیت مدتی امام جماعت مدعی تولیت بوده است و در آن وقفنامه تصریح شده به تولیت آن و راجع به تولیت امام مسجد در آن وقفنامه ذکری نشده است و اکنون امام مسجد مدعی است که باید اجاره به امام مسجد داده شود با اینکه در وقفنامه تصریح و تنصیص به تولیت آن شده فعلاً سؤال این است که صاحبان مغازه ها که افراد متدین و صالحی هستند آیا می توانند اجاره را به امام مسجد بدهند و یا شرعاً باید اجاره را به متولی منصوص بدهند و بر فرض عدم جواز پرداخت آن به امام جماعت مسجد آیا نسبت به مال الاجاره سال های گذشته چه باید کرد آیا صاحبان مغازه ها برائت ذمه پیدا کرده اند و یا مدیون هستند یا آن کس که اجاره گرفته مدیون است باید استرداد شود و به متولی اصلی آن پرداخت شود آنچه رأی مبارک است مرقوم فرمائید چون خیلی مورد احتیاج می باشد، در ضمن توضیحاً آیا می شود اجاره را به اداره اوقاف پرداخت نمود و اگر آن اداره از ساکنین مغازه ها اجاره دریافت کرد مستأجرین بریءالذمه می شوند یا خیر؟
جواب: اصل وقفیت و تولیت خاص موقوفه اگر محرز باشد باید تصرفات در موقوفه با اجازه متولی شرعی باشد و وجه اجاره نیز به او پرداخت شود و نسبت به تصرفات گذشته هم وجه اجاره را باید به او بپردازند، و جهت تحقیق در این باره خوب است به علماء محترم شهر و مسئولین ذیربط مراجعه نمائید.
536. اینجانب زمینی را از شخصی بدون اطلاع از وقف بودن خریداری نمودم و بعداً که متوجه وقف بودن شدم به اتفاق آقای خریدار به نزد صاحب اولیه زمین رفته و از ایشان خواستار تحویل سند شدیم و بعد از آوردن سند اصلی مشخص گردید که زمین ذکر شده موقوفه بوده است. سؤال حقیر این می باشد که با توجه به اینکه 16 سال زمین در دست خریدار بوده و هیچکدام نمی دانسته ایم زمین وقفی می باشد:
آیا این زمین در مدت 16 سال اجاره وقفی دارد یا خیر؟
در صورت داشتن اجاره کدام یک باید بپردازیم؟
در مورد این زمین تکلیفمان چه می باشد؟ لطفاً جواب را مرقوم فرمائید.جواب: 1- پرداخت اجرت وقف در تمام مدتی که زمین وقفی در اختیار غیر متولی شرعی بوده واجب است.
2- اجرت بر عهده کسی است که از زمین وقفی استفاده کرده و یا در تصرف او بوده ولی چنانچه تدلیس و فریب دادن کسی سبب این خسارت شده می تواند کسی که خسارت را متحمل شده به فریب دهنده مراجعه نماید.
3- کسی که زمین در اختیار اوست مکلف است به متولی شرعی مراجعه و چنانچه توافق شود زمین را اجاره نموده و استفاده نماید.537. زمین موقوفه ای است که از روی ناآگاهی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی تصرف و در آن یک حسینیه و تعداد شش باب دکان ساخته شده است، چند دستگاه ساختمان شامل 1- شرکت تعاونی آبادی 2- دفتر پست و تلگراف 3- کمیته امداد امام خمینی (ره) 4- نانوائی آبادی ساخته شده است.آیا اینها باید ماهانه اجاره به موقوفه پرداخت نمایند و یا ساختمانها و دکان ها و نانوا را تخریب و زمین موقوفه را به حال اول برگردانند و یا اینکه آزادند کما اینکه تا به حال به نحو مالک در املاک خود متصرف و بهره برداری نموده اند، این تصرفات شرعاً جایز می باشد یا متصرفین غاصب هستند مسئله را واضح و روشن بیان فرمائید.
جواب: وقفیت زمین مذکور اگر محرز باشد باید آنرا از متولی شرعی موقوفه اجاره کنند، و اگر متولی شرعی اجاره دادن را صلاح وقف نداند و یا تصرفات انجام شده را مغایر جهت وقف بداند و درخواست تخلیه کند باید تخلیه نمایند.
538. در زمان رژیم گذشته تعداد زیادی از رقبات موقوفه اعم از عرصه و اعیان طبق قوانین آن زمان بدون اخذ مجوز شرعی جهت احداث خیابان و جاده و غیره تخریب و تصرف شده و عموماً هیچگونه وجهی بابت عرصه و اعیان و سرقفلی و منافع و اجرت المثل سالیان تصرف،پرداخت نشده و یا معوضی به موقوفه داده نشده است اکنون که اداره اوقاف و یا متولی جهت دریافت خسارات و اجرت المثل و یا معوض رقبات موقوفه مراجعه می نمایند آنها اظهار می دارند که شما باید همان مبالغ 20- 30 سال قبل را بدون کم و زیاد دریافت نمائید.
1)آیا قانون خلاف شرع زمان گذشته مبنی بر عدم پرداخت خسارت، مجوز عدم پرداخت حقوق موقوفه در حال حاضر می شود؟
2)تکلیف تصرفات غیر شرعی ادارات در موقوفات بدون اخذ مجوز شرعی تبدیل به احسن چیست؟
3)آیا ادارات موظف به پرداخت همان مبالغ توافق شده یا تعیین شده توسط دادگاه ها یا نهادهای زمان طاغوت هستند و یا باید قیمت عادلانه و یوم الاداء را بپردازند.
4)به فرض پرداخت عادله روز با توجه به از بین رفتن کلیه آثار موقوفه قیمت فعلی آنها چگونه باید ارزیابی شود؟جواب: 1) غصب و اتلاف موقوفه موجب ضمان است، و هر گونه دخل و تصرف در موقوفه بدون اذن و اجازه متولی شرعی و بدون مجوز شرعی در حکم غصب است، و در موارد ثبوت ضمان تصرفات و اتلاف موقوفه، قانون مغایر با ضوابط شرعی فاقد اعتبار و غیر قابل عمل است.
2) تصرفات غیر مجاز در موقوفات علاوه بر حرمت شرعی موجب ضمان اجرت المثل و نسبت به اتلاف و تخریب موقوفه نیز موجب ضمان خسارات وارده است.
3) تقویم اگر از سوی مقام مجاز شرعی و بر وفق ضوابط و مقررات لازم المراعات انجام نگرفته باشد فاقد اعتبار شرعی است و فعلاً باید بر طبق ضوابط شرعی از عهده ضمان اجرت المثل و خسارات وارده برآیند.
4) در صورت تخریب و اتلاف موقوفه باید قیمت یوم التلف را بپردازند.اخذ سند مالکیت بر روی قبرستان عمومی
539. اخذ سند مالکیت بر روی قبرستان عمومی مسلمین و احداث ساختمانهای شخصی و اختصاصی در زمان طاغوت شرعاً چه حکمی دارد؟ و آیا قبرستان عمومی مسلمین وقف است یا خیر؟
آیا ید متصرفین غاصبانه بوده و نسبت به اجرت المثل تصرفات خود ضامن هستند یا خیر؟
در فرض ضمانت وجوه مذکور باید به چه مصرفی برسد؟ و تکلیف ساختمان های احداثی چیست؟جواب: مجرد اخذ سند مالکیت در مورد قبرستان عمومی مسلمین حجت شرعی بر ملکیت نیست، کما اینکه مجرد قبرستان عمومی بودن و سابقه دفن اموات حجت شرعی بر وقفیت زمین قبرستان برای دفن اموات نیست، اگر قرائن و شواهد مفید یقین به وقفیت و یا شیاع مفید علم به وقفیت و یا سابقه معامله وقفیت از سوی مؤمنین محل و مطلعین و یا مدارک و اسناد معتبر شرعی دال بر وقفیت در مورد مذکور در بین باشد، باید حکم به وقفیت زمین مذکور نمایند، و در اینصورت ایدی متصرفین فعلی در آن زمین غصب شناخته می شود و تصرفات آنان غصب و حرام است، و در آن صورت با توجه به چگونگی وقفیت موقوفه موجب ضمان اجرت المثل نیست، فقط شرعاً مکلفند از زمین وقفی رفع ید نمایند و آن را به حال سابق برگردانند، و لازم است جهت جلوگیری از اختلاف و نزاع رسیدگی و احقاق در این باره را به دادگاه صالح ارجاع نمائید.
540. به مالکیت در آوردن قبرستان عمومی مسلمانان و ساختن ساختمان های شخصی در آن و ثبت آن بعنوان ملک به نام اشخاص چه حکمی دارد؟ و آیا قبرستان عمومی مسلمانان وقف محسوب می شود؟ و آیا تصرّف شخصی در آن غصب است؟ و آیا تصرّف کنندگان در آن باید اجرت المثل تصرّفات خود را بپردازند؟ و بر فرض ضمان اجرت المثل، آن اموال در چه موردی باید مصرف شوند؟ و ساختمان هایی که در آن ساخته شده اند چه حکمی دارند؟
جواب: مجرّد گرفتن سند مالکیّت قبرستان عمومی مسلمین، حجّت شرعی بر مالکیّت و یا دلیل بر غصب کردن آن نیست،همانگونه که دفن اموات درقبرستان عمومی هم حجّت شرعی بر وقف بودن آن نیست بلکه اگر قبرستان از نظر عرف از توابع شهر برای استفاده اهالی جهت دفن اموات و غیره شمرده شود و یا دلیل شرعی وجود داشته باشد که برای دفن اموات مسلمانان وقف شده است، تصرّفات شخصی که متصرّفین فعلی در آن برای خودشان انجام می دهند غصب و حرام است و باید از زمین قبرستان رفع ید کنند و ساختمان و هر چیزی که در آن ایجاد کرده اند خراب نموده و آن را به حالت قبلی اش برگردانند، ولی ضمان اجرت المثل تصرّفات ثابت نیست.
541. با متروکه اعلام نمودن قبرستان شهرداری روی آن سند مالکیت گرفته است و سپس به اشخاص حقیقی و حقوقی فروخته شده و با خاکبرداری و تخریب قبور مسلمین ساختمان سازی گردیده است. با توجه به اینکه زمین مذکور بیش از سی سال تحت تصرف غاصبین بوده و بر روی آن حدود 2000 باب مغازه احداث گردیده و کل سرقفلی و اجاره آن در طول این سالیان توسط خریداران دریافت شده است مرقوم فرمائید:
الف) آیا غاصبین زمین ضامن اجرت المثل منافع فوت شده آن از زمان تصرف هستند یا از زمان صدور حکم وقفیت؟
ب) با توجه به اینکه سرقفلی ماخوذه توسط آنان به مجموع عرصه و اعیان مغازه ها تعلق می گیرد و با دریافت سرقفلی متصرفین اجاره ناچیزی می پردازند و حقوق برای آنان ایجاد می شود. آیا غاصبین ضامن پرداخت بخشی از سرقفلی ماخوذه به نسبت سهم زمین موقوفه هستند یا خیر؟
در فرض پرداخت آیا باید قیمت یوم الاداء سرقفلی را بپردازند یا یوم الاخذ؟
ج) با لحاظ این امر که تاکنون استفاده از زمین جهت دفن اموات ممکن نیست تکلیف اعیانی احداثی بر روی زمین چیست؟
د) منافع زمین در چه طریقی باید به مصرف برسد؟جواب: غصب و تصرفات غاصبانه مقابر موقوفه موجب ضمان اجرت المثل و منافع و درآمدهای استحصالی از آن نیست بلکه با فرض وقفیت عرصه برای دفن اموات، باید مالکین بنا با قلع بنای احداثی در مقابر موقوفه عرصه را به حال سابق برگردانند و تحویل جهت وقف و متولی شرعی دهند و آنچه بابت فروش مستغلات و سرقفلی که بابت زمین مقابر گرفته اند به پرداخت کنندگان از مستأجرین و غیر هم باید برگردانند، و عرصه مقابر اگر فعلاً به جهتی قابل برای دفن اموات نباشد، استفاده از آن در سایر خیرات زیر نظر متولی شرعی مانع ندارد.
استفاده از موقوفه در طرحهای عمرانی
542. گاهی برخی از دستگاه های دولتی و یا غیر دولتی، به خاطر مسائل فنی و برنامه ریزی مجبور می شوند که در اراضی موقوفه تصرف کنند و مانند ایجاد سد، خاکریزی، ایستگاه های برق و ستون های انتقال دهنده کابل ها و یا عبور لوله های بزرگ انتقال نفت و گاز و ایجاد فضای سبز و سایر برنامه های خدماتی، در اینگونه موارد هم باز مجری مربوطه شرعاً مکلف به پرداخت حقوق موقوفه به حسب قیمت واقعی آن می باشد یا خیر؟
جواب: اگر تصرفات انتفاعی باشد، در موقوفاتی که به صورت وقف منفعت وقف گردیده تا عواید آن صرف جهت وقف شود، باید آن را از متولی شرعی اجاره نمایند و اجاره بهاء بپردازند تا در جهت وقف مصرف شود، و اگر تصرفات در اینگونه موقوفات در حکم اتلاف عین باشد موجب ضمان است، باید متصرف عوض آن را به متولی موقوفه تسلیم نماید.
عدم مصرف درآمد موقوفه
543. اگر درآمد موقوفه ای گندم باشد و به صورت نان پخته در ماه محرم خرج سوگواری امام حسین(ع) باید بشود چندین سال این خرج داده نشده باشد حال باید این فرد گندم چندین ساله را پرداخت کند یا پول آن به نرخ هر سالی بوده پرداخت نماید؟
جواب: شخصی که چندین سال زمین موقوفه را عدواناً تصرف کرده اجرت المثل زمین را بدهکار است و در فرض مرقوم گندم باید بپردازد.
استفاده از امکانات موقوفه
544. به عنوان سرباز در بیمه درمانی حوزه علمیه قم مشغول خدمت سربازی شدم در این مدت اینجانب از امکانات حوزه علمیه مثل غذا (یک وعده در روز) و حمام استفاده می کردم آیا این استفاده ام از حجره اشکال داشت یا خیر؟ اگر اشکال داشت الان چه باید بکنم آیا کرایه حجره و پول غذا و حمام را باید بپردازم یا خیر؟
جواب: چنانچه با نظر متولی شرعی و مراعات، جهت وقف عمل کرده اید ضامن نیستید و الا باید قیمت آنچه را استفاده کرده اید به همان محل بدهید.
- 6- احکام مرتبط با تغییر و تبدیل
-
- فصل یازدهم: احکام مساجد
- فصل دوازدهم: احکام قبرستان(آرامستان)
- فصل سیزد هم: مفاد برخی از الفاظ مربوط به وقف
- فصل چهاردهم: احکام اخوات وقف(حبس، وصیت، نذر)
- فصل پانزدهم: استفتائات جدید احکام وقف
کاربر گرامی؛ لطفا قبل از تکمیل فرم، موارد زیر را مطالعه کنید:
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.