1- راه‌های اثبات وقف

مجموعه راه‌های اثبات وقف

265. یک دانگ مشاع از شش‌دانگ مزرعه ای وقف بربقعه مبارکه گردیده و سال ها به آن عمل می شده است. عده ای از کشاورزان و متصرفین مزرعه مزبور در وقفیت آن تشکیک نموده و حل معضل موجود را موکول به نظر مبارک آن رهبر عظیم الشأن نموده اند و علی هذا استدعا دارد با عنایت به شهرت و شیاع که در محل در مورد وقفیت آن وجود دارد نظر مبارک را اعلام فرمائید تا از تضییع حقوق وقف جلوگیری شود؟

جواب: اگر در میان افرادی که اعتراف به وقفیت مورد نزاع نمودند دو نفر مرد عادل وجود داشته باشد که اقرارشان به وقفیت شهادت بر وقفیت تلقی شود و یا در میان اهالی محل شیاع مفید علم و اطمینان بر وقفیت مورد نزاع حاصل باشد، و یا در مورد نزاع سوابق عمل به وقفیت مورد تسالم و قبول تمام افراد ذینفع در این باره داشته باشد بدین وسیله وقفیت آن شرعاً ثابت است و باید احکام و آثار وقف بر آن بار نمایند.

266. یک سری از اراضی مشهور به اراضی موقوفه هستند لکن دارای مدرک و سند نیستند و یا اگر هم اسنادی هست ناقص است، اولاً آیا شهرت اینگونه اراضی به موقوفات کفایت می کند یا خیر؟ ثانیاً آن اراضی که در اختیار متولیان موقوفه و زارعین می باشد و آن را کشت می کنند با توجه به اینکه هر دو گروه اقرار به وقف می کنند آیا اقرار آنها به وقف در  اثبات وقفیت کفایت می کند یا خیر؟

جواب: شایع بودن و شهرت به وقف که مفید اطمینان است کفایت می کند و اقرار به وقف بر علیه خود مقر نافذ است.

267. وقفنامه ملکی که مربوط به پانصد سال پیش است پیدا شده، آیا اکنون حکم به وقفیت آن ملک می شود؟

جواب: مجرّد سند وقف تا زمانی که موجب اطمینان به درستی مضمون آن نشود، حجت شرعی بر وقفیّت نیست، ولی اگر وقف بودن آن ملک بین مردم بخصوص افراد کهنسال شایع باشد، بطوری که مفید علم یا اطمینان به وقفیت آن شود و یا ذوالید به آن اقرار کند و یا احراز شود که در سابق با آن به عنوان وقف رفتار می شده، ملک مزبور محکوم به وقفیّت است و به هر حال مرور زمان موجب خروج ملک موقوفه از وقفیّت نمی شود.

268. زمین هایی در منطقه ما وجود دارد که مردم، اقدام به زراعت و کاشت درخت در آنها می کنند و بین اهالی مشهور است که وقف حرم یکی از امامزادگان(ع) مدفون در منطقه می باشند و متولّی وقف هم سادات ساکن در آنجا هستند ولی دلیلی بر وقف بودن آن زمین ها وجود ندارد و گفته می شود که در گذشته وقفنامه ای وجود داشته ولی در آتش سوزی از بین رفته است و مردم در حکومت سابق برای جلوگیری از تقسیم زمین ها شهادت به وقفیّت آنها داده اند و عدّه ای هم می گویند که یکی از حاکمان منطقه که علاقه به سادات داشت، آن زمین ها را برای معاف شدن از مالیات وقف آنان کرد، در حال حاضر این زمین ها چه حکمی دارند؟

جواب: برای ثبوت وقفیّت، وجود وقفنامه شرط نیست بلکه اعتراف ذوالید که وقف در تصرّف آنان است یا اعتراف ورثه ذوالید بعد از فوت او، به وقف بودن آن ملک، کافی است و همچنین احراز سابقه رفتار با آن ملک به عنوان وقف یا شهادت دو مرد عادل بر وقف بودن آن و یا شهرت وقفیّت آن به گونه ای که مفید علم اطمینان باشد هم وقف بودن را ثابت می کند. در نتیجه با وجود یکی از این دلائل وقفیّت، حکم به وقف بودن می شود و درغیر این صورت حکم به مالکیت متصرّف نسبت به آنچه در اختیار دارد می شود.

شهرت

269. در روستایی یک قطعه زمین موجود است که از قدیم به نام حسینیه معروف می باشد ولی احدی از واقف آن اطلاعی ندارند و از کم و کیف آن همه بی خبر هستند در ضمن در آن زمین تعدادی از قبل دفن شده اند فعلاً آن زمین مخروبه شده و از آن استفاده نامناسب هم می شود لذا با توجه به اینکه اولاً روستا حسینیه دارد و نیاز به حسینیه ندارد ثانیاً کسی ادعای وقف برای حسینیه بودن آن را نمی کند ثالثاً استفاده های مالکانه گاهی اوقات از آن می شود که بر فرض حسینیه بودن آن مکان استفاده  ها هتک آن محل است، خواهشمندم جنابعالی در رابطه با آباد کردن آن محل حالا به صورت فضای سبز یا پارک نظر خود را مرقوم فرمائید.

جواب: اگر معروف به حسینیه است حکم حسینیه بر آن جاری است و باید استفاده حسینیه از آن بشود.

270. احتراماً معروض می دارم در روستائی قنات آبی همراه با مقداری زمین کشاورزی موجود می باشد که توسط پدران صاحبان فعلی آنها آباد شده است، حدود پنجاه سال پیش اداره اوقاف به اسم اینکه اینجا وقف می باشد هر ساله مقرری را به هر طریق که می شد از مردم دریافت می کرد. لکن حدود 12 سال پیش وقتی به اداره اوقاف مراجعه کردیم برای اینکه سند وقف نامه این املاک و قنات را نشان بدهند متوجه شدیم که هیچ سند و مدرکی مبنی بر اینکه این املاک و قنات وقف باشد موجود نیست و تنها حرف اداره اوقاف این است که چون قبلاً حکم وقف را داشته حالا هم موقوفه می باشد. لذا برای بنده بلاتکلیف مانده که آیا این املاک و قنات موقوفه می باشد یا مجهول المالک یا مال کشاورزی می باشد دوم اینکه تا زمان تعیین تکلیف آن به چه صورت می توانیم از اینها استفاه نمائیم آیا اجازه حاکم شرع یا اداره اوقاف لازم است یا خیر؟

جواب: اگر مشهور به وقف است حکم وقف دارد و الا امر آن با حاکم شرع است.

271. چند قطعه زمین معروف به وقف بودن است که در دست مستأجرین است و مال الاجاره حاصله از آن در روز عید غدیر خم صرف فقراء و مستمندان آن محل می شده ولی وقفنامه ای در دست نیست ولی مستأجرین این زمین ها و معتمدین محل به وقف بودن آن واقف اند و نیز در بین عموم مردم شهرت دارد و تولیت آن نیز برای افراد خاصی بین تمام اهل محل مشهور است.مستدعی است طبق حکم خدا بفرمائید وقفیت برای مصرف مذکور و تولیت برای آن افراد به شهرت ثابت می شود یا خیر؟

جواب: با فرض ثبوت شهرت در بین اهل محل وقفیت برای جهت ذکر شده و تولیت موقوفه برای افراد ثابت می شود.

272. زمین کشاورزی از قدیم الایام موقوفه بوده و اهالی منطقه به موقوفه بودن آن شهادت می دهند حتی از پدرانشان نقل می کنند اشخاصی هم بعنوان متولی سهم مقرری از کشاورز گرفته بقول خودشان خیریه کرده اند و بعد از فوت پدرانشان ورثه آنها با همین منوال سهم را گرفته اند به مدت یک قرن. حالا ورثه منکر موقوفه بودن می باشند و سند وقف هم در دست نیست آیا می توانند همین زمین را تصرف نموده و بعنوان ملک شخصی خود همه را به مصرف شخصی خود برسانند خواهشمند است حکم شرعی را مرقوم فرمایید.

جواب: با فرض شهرت به وقفیت، زمین مذکور حکم وقف را دارد، و تصرف در آن بدون اذن متولی شرعی موقوفه حکم غصب را دارد

273. کراراً مشاهده گردیده اشخاص در مجامع عمومی به استناد مرقومه شماره 1/19131 – 30/11/72 آن دفتر به عنوان ریاست محترم قوه قضائیه موقوفاتی را که بیش از یک قرن سابقه عمل به وقف دارد زیر سؤال برده که آقا در نامه فوق الاشعار فرمودند «... ابتدا باید اصل مالکیت مدعیان بر طرق شرعیه احراز شود و اسناد رسمی و غیر رسمی اینگونه زمین ها که در دوران حکومت ظلم و طغیان تنظیم شده است مطلقاً اعتبار ندارد...»
در این اساس آقایان مخالفین موقوفات نتیجه می گیرند که تمام وقفنامه ها و اسناد مالکیت موقوفات باطل و بی اعتبار است و اول باید ثابت شود که واقفین این املاک را از کجا آورده اند و چگونه مالک شده اند تا وقف کنند و حال آنکه این وقفنامه ها علاوه بر آنکه مسجل به تسجیل بسیاری از علماء و مراجع بزرگ شیعه در گذشته و حال گردیده، بیش از یکصد سال سابقه عمل به وقف مستمر به طرق شرعی داشته و دارد و اساساً اینگونه موقوفات موضوعاً خارج از شمول دستور مطاع معظم له در نامه فوق الاشعار می باشد. معهذا به منظور تعیین تکلیف و استرشاد چگونگی موضوع به محضرتان استبصار مستدعی است امر به ارشاد مقتضی فرمایند.

جواب: موقوفاتی که از قدیم الایام تا زمان حاضر به آن عمل می شود و شهرت به وقفیت دارد نیازی به سند کتبی ندارد و محکوم به وقفیت است و تصرف در آن بدون اذن متولی شرعی و صلاح و جهت وقف حکم تصرف در غصب دارد.

274. اراضی و باغاتی که شهرت در وقف دارد هم اکنون به خاطر آنکه مدرک کتبی و وقفنامه ای در دست نیست عده ای اصل وقف بودن آن را زیر سؤال برده و می گویند وقف نیست و لذا از پرداخت مال الاجاره به اداره اوقاف خودداری می کنند، مستدعی است نظر مبارک را در مورد این اراضی و باغات بیان فرمائید خداوند سایه حضرتعالی را بر سر مسلمین مستدام بدارد.

جواب: مدرک وقفنامه میزان نیست، اگر سابقه عمل بر وفق وقفیت دارد و یا در بین معمرین و مؤمنین اهل محل اشتهار به وقفیت دارد حکم و آثار وقف بر آن مترتب است و تصرفات در آن موقوف بر اذن و اجازه متولی شرعی موقوفه است.

275. فردی بعنوان صاحب ملک که دارای سند مالکیت است و مرحوم شده این زمین را قصد داشته که جهت مسجد وقف نماید، بازماندگان مرحوم نیز زمین را که آن مرحوم قصد داشته مسجد کند جهت مسجد واگذار نموده اند، ولی عده ای می گویند که شنیده ایم زمین فوق وقف است و سندی که دال بر وقفیت باشد در دست نیست، عده ای اظهار می دارند کاروانسرا بوده است، عده ای اظهار می دارند که زمین و گل انداز بوده است.
خواهشمند است نظر خود را در مورد اینکه آیا می توان این زمین را جهت مسجد اختصاص داد یا نه بیان فرمائید.

جواب: اگر وقف بودن آن معلوم نیست و بین مردم هم شایع به وقف بودن نیست محکوم به ملکیت برای ذی الید بوده و واگذاری برای مسجد صحیح است.

قاعده ید و اعتراف ذوالید

276. منزلی است به عنوان خانه عالم که وسعت آن (حدود 450 متر مربع) و دوری راه از مسجد مشکلاتی برای امام جماعت آن محل ایجاد کرده است.
واگذار کننده آن موجود است و مدعی است که به نیت وقف واگذار کرده است اما در سند واگذاری آن که پیوست می باشد اسمی از وقف برده نشده است. روحانی مستقر در آن و جمعی از متدینین میل به فروش آن و تهیه منزلی کوچک تر و نزدیک مسجد برای احیای بیشتر نماز جماعت هستند، مقتضی است در صورت امکان بیان فرمائید ممکن است این منزل را تبدیل نموده و رفع مشکلات نمایند؟

جواب: با فرض اینکه شخصی که مالک زمین است اعتراف می کند زمین یا ساختمان را باصیغه وقف برای سکونت امام جماعت به متولی شرعی موقوفه یا موقوف علیه داده است وقف تمام است و قابل خرید و فروش و تبدیل نیست.

عمل به وقف

277. در این محل حمام قدیمی وجود دارد که از سابق به نام وقف نامیده شده است، اما فاقد هرگونه وقفنامه می باشد و از طرفی حمام مذکور متروکه و مخروبه گردیده، و اساساً مردم محل دیگر احتیاجی به این حمام عمومی ندارند. و با توجه به این که امروز نیازهای محل امور دیگری، از جمله احداث درمانگاه، آزمایشگاه و داروخانه می باشد، لذا بعضی از خیرین محلی در نظر دارند این مکان را تبدیل به درمانگاه و اماکن خیریه نموده و در راه خدمت به عموم به بهره بردای رسانند، مستدعی است با عنایت به این که حمام متروکه وقف نامه ای ندارد اجازه فرمایید زیر نظر معتمدین و مراکز قانونی محل به مؤسسات خیریه عام المنفعه تبدیل گردد.

جواب: برای ثبوت وقفیت وجود وقف نامه شرط نیست همین قدر که احراز شود سابقه رفتار با آن محل به عنوان وقف محقق بوده برای اثبات وقفیت کفایت می کند و صرف نیاز محل به امور دیگر مجوز تغییر وقف نیست به هر حال در فرض تعذر استفاده در مورد وقف با نظر متولی شرعی در مطلق وجوه بر و خیرات مصرف شود.

278. حد فاصل یک باب منزل موقوفه و منازل شخصی همسایگان دالانی وجود دارد که از قدیم تا بحال به صورت انبار منزل موقوفه مورد استفاده بوده است، بر اساس محدوده ثبتی محل مذکور مشکوک است، اکنون برخی از همسایگان مدعی عدم وقفیت محل مذکور می باشند و برخی تقاضای خرید آن محل را جهت احداث راهرو برای منزل خود دارند، مستدعی است حکم شرعی مسئله را بیان فرمائید.

جواب: وقف قابل خرید و فروش و واگذاری به غیر نیست و با فرض اینکه درگذشته محلی در تصرف وقف بوده و در جهت موقوفه استفاده می شد، محکوم به وقفیت است مگر آنکه خلاف آن اثبات شود.

شهادت دو عادل

279. از سال های قبل مؤسسه آبرسانی حضرت امام حسین(ع) توسط بانیان خیر وقف مسجد جامع گردیده و بر همین اساس از زمان تأسیس تا کنون درآمد آن پس از کسر هزینه های مربوط صرف مخارج مسجد می گردد، البته سندی که گویای وقفیت باشد در دست نیست و تنها شهادت و گواهی شهود مؤید موضوع است.
لذا با عنایت به مراتب فوق اخیراً از جانب مسئولین محلی( بخشداری ) در نظر است این مؤسسه به سازمان آب و فاضلاب واگذار گردد، مستدعی است جهت تبیین مسائل شرعی و قانونی به مسائل زیر پاسخ فرمائید.
مؤسسه آبرسانی مورد اشاره در حال حاضر قریب به هفت میلیون تومان پول در اختیار دارد، آیا وجوه مذکور باید به حساب مسجد واریز گردد؟
آیا سازمان آب و فاضلاب اجازه تصرف مؤسسه فوق را دارد یا خیر؟ در صورتی که در اختیار آنها قرار گیرد حکم شرعی آن چیست؟

جواب: در فرض مذکور که سال ها طبق وقف بودن مؤسسه مذکور عمل شده و شهادت و گواهی شهود بر وقفیت مؤسسه ثابت است مبلغ موجود مربوطه به مسجد و باید به حساب آن واریز شود.
وقف قابل تغییر نیست و واجب است طبق وقف زیر نظر متولی خاص یا عام عمل شود.

280. اینجانب زمینی را خریداری نمودم و شنیدم که این زمین وقف بر مسجد است به فروشنده مراجعه کردم اظهار بی اطلاعی کرد و گفت او هم زمین را از شخص دیگری خریده است. ضمناً اشخاصی که ادعای وقف بودن زمین را دارند فردی حدود 75 ساله و پسرش حدود 50 ساله و همسر او می باشد که هر سه نفر ادعا می کنند چندین سال پیش وقفنامه را دیده اند و به رؤیت فروشنده اول نیز رسانده اند. فروشنده اول این حرفها را دروغ محض می داند و از هر کدام از معتمدین محل هم سؤال کردم در مورد وقف بودن زمین اظهار بی اطلاعی کردند، و فعلاً هیچگونه نوشته یا وقفنامه ای در دسترس نیست.حال با توجه به شهادت این سه نفر (پدر و پسر و همسر او) مبنی بر وقف بودن زمین و اینکه وقفنامه را خود دیده اند و به رؤیت فروشنده اول هم رسانده اند، ولی فروشنده اول این ادعا را دروغ می داند و با توجه به اینکه هنوز وجه زمین پرداخت نشده ( به صورت چک است)، خواهشمند است حضرتعالی نظر خود را درباره موارد ذیل مرقوم فرمائید:
1ـ وقف بودن یا نبودن این زمین با توجه به نبودن وقفنامه و شایع نبودن وقف بودن این زمین در بین معمرین؟
2ـ صحیح یا باطل بودن این معامله با توجه به ظن وقف بودن آن؟

جواب: اگر دو نفر عادل به وقفیت زمین شهادت دهند زمین حکم وقف را دارد و الا با فرض اینکه شهرت به وقفیت ندارد و دلیل دیگری هم بر وقفیت نیست حکم وقف را ندارد و در هر صورت موضوع نیاز به رسیدگی دارد و موکول است به محاکم قضائی.

281. پدرم زمینی را در حدود سی سال پیش با توجه به اعتماد و اطمینان و صداقتی که از دایی خود داشته از وی خریداری نموده است پس از گذشت مدتی از گوشه و کنار و از صحبتهای اهالی محل متوجه می شود که می گویند زمینی که شما خریدی از موقوفه زرتشتیان می باشد که آن را ثبت به مالکیت داده و به شما فروخته اند، حقیر از سال 64 بر زمین فوق اقدام به ساختن خانه برای خود نمودم. و در حال حاضر در آن ساکن می باشم و اما چون خودم نیز از بابت این مسأله دل نگران و ناراحت بودم تحقیقاتی از یکی از پیر مردهای زرتشی که اطلاعات در این باره داشته نمودم برابر اظهار وی زمین مورد اشاره از سهمیه ارثی از یکی از اهالی زرتشتیان به پسرش به ارث می رسد پسر وی نیز زمین را که از موقوفه (گمبر) زرتشتیان بوده ثبت به ملک داده و اقدام به فروش آن به یکی از مسلمانان می نماید بعد از سه دست فروش پدر من زمین را می خرد و الان در حال حاضر من در آن ساکن هستم تکلیف من چیست مرا راهنمایی فرموده تا در این رابطه فردای قیامت مسئول نباشم. توضیح اینکه وقف گمبر از این قرار است که آرد خمیر و سپس نان پخته و به سگ بدهند که محافظ و نگهبان زرتشتیان باشد.

جواب: اگر وقفیت زمین مرقوم به واسطه شهرت بین مردم یا گواهی دو عادل و یا اعتراف فردی که زمین را فروخته به وقف بودن آن ثابت نشود محکوم به وقفیت نیست و گرنه حکم وقف دارد.

اثبات در دادگاه

282. ملکی نسلاً بعد نسل به اینجانبان رسیده و در ید مالکانه ما بوده است و در عمران و آبادی آن هم کسی به جز ما دخالت نداشته و مدارک مالکیت هم موجود است چه قدیمی و چه ثبتی جدید. ولی شخصی این قریه را به تمام وقف کرده آن هم اولاً در دادگاههای متعدد از شصت سال پیش تا به امروز ادعای او چون اسناد مالکیت نداشته است و خدا وکیلی هم نخریده است مردود شده و احکام صادره برله مردم روستا می باشد حال تقاضا داریم حکم مسأله را از نظر شرع مقدس اسلام بدانیم.

جواب: حکم به مالکیت متصرفین ذوی الایدی فعلی می شود مگر آنکه خودشان اقرار و اعتراف بر وقفیت داشته باشند و یا بینه شرعیه یا حجت شرعی بر وقفیت قائم باشد و یا مدعی وقفیت دعوی خود را به طریق شرعی در دادگاه اثبات کند و حاکم حکم به وقفیت نماید.

2- وقف نامه و اسناد مکتوب

 مجرّد سند وقف و عدم حجیّت آن

283. چند زمین از چهل سال پیش برای ساخت خانه جهت سرپرستی و نگهداری ایتام وقف شده اند و عمل به این وقف از آن زمان تاکنون استمرار داشته است و متولّی معیّنی هم دارد که مورد تأیید اداره اوقاف است، ولی اخیرا سند عادی ارائه شده که ادّعا می شود که از سند قدیمی استنساخ شده است و در آن تصریح شده که این زمین ها از سیصد سال پیش تاکنون وقف شده اند، با توجّه به عدم وجود سند اصلی وقف که ادعا می شود قدیمی تر است و با توجّه به اینکه نسخه موجود ناقص است و در آن متولّی تعیین نشده و سابقه عمل به وقف هم نسبت به آنها وجود ندارد، بخصوص که ذوالید و تصرّف کنندگان هم منکر این ادّعا هستند و اشتهار به وقفیّت قبلی مورد ادّعا هم وجود ندارد، آیا این سند می تواند مانع از عمل به وقف جدید در جهتی که اکنون به آن برای سرپرستی و نگهداری و اسکان ایتام عمل می شود باشد؟

جواب: مجرّد سند وقف اعم از اینکه اصلی باشد یا از روی آن استنساخ شده باشد، حجت شرعی بر وقف نیست، در نتیجه تا وقف قبلی با حجت معتبر ثابت نشود، وقف جدیدی که در حال حاضر به آن عمل می شود، محکوم به صحت و نفوذ و جواز عمل است.

284. جوانی 26 ساله هستم و از چهار دست و پا فلج و از نعمت حرکت و بینائی یک چشم محروم شدم پدر پیرم تمام هستی خود را برای مداوای بنده خرج ولی هیچگونه بهبودی حاصل نگردید به جهت شرایط فیزیکی و همچنین وضعیت اقتصادی بسیار نامساعد نتوانستم ادامه تحصیل دهم جد بزرگوارم املاک خود را وقف اولادی نموده اند و علمای محترم طراز اول آن زمان پس از تأیید وقفنامه را امضاء و ممهور فرموده اند لذا در مورد املاک مذکور عمل به وقف انجام گرفته و سند صادر شده و به اجاره واگذار گردیده است و حال سؤال بنده به شرح ذیل است:
آیا فوت کاتب یا شهودین وقفنامه، قدمت و گذشت زمان وقفنامه، پاره شدن کناره کاغذ وقفنامه، وقفنامه مذکور را از نظر اصالت و سندیت علی رغم عمل به وقف و تصرفات 121 ساله در حال و آینده مورد تخدیش و تفکیک و تردید قرار می دهد یا خیر؟

جواب: اگر وقف محرز است ولو باینطور که آن محل مشهور به وقف است، باید بر طبق وقف عمل شود و الا باید وقف شرعاً اثبات شود و سند برای اثبات وقف کافی نیست مگر اینکه موجب اطمینان شود.

 حجیّت سند مورد اطمینان

285. املاکی است(باغ) که بیش از صد سال است بین مردم خرید و فروش می شود و اکنون مالکیت آن که به نام تعداد زیادی از اهالی آن منطقه می باشد موجود است.آیا کسی با ارائه کپی وقفنامه بدون سند اصلی می تواند مدعی وقفیت این املاک شود؟در فرض ثبوت وقفیت این املاک در سابق، جایز است این املاک را از متصرفین خارج کرد یا نه؟

جواب: اگر از کپی وقف نامه اطمینان به وقفیت زمین حاصل می شود یا شهرت به وقفیت داشته باشد زمین و املاک محکوم به وقفیت است.بر فرض ثبوت وقفیت واجب است به حال خود برگردد و از وقفیت خارج نشده است و تصرف در آن حکم غصب دارد.

286. حضرت امامزاده عبدالله فرزند برومند حضرت امام محمد باقر(ع) که کلیه اراضی اطراف بقعه مترکه طبق حکم حاکمان سلف در قرون ماضی با اسناد به جا مانده که ممهور به مهر حکام وقت و در هامش آن بعضی از رجال دینی و متنفذین منطقه که یکی پس از دیگری در زمان خود تأیید و مهر زده موقوفه اعلام گردیده و به همین لحاظ به عنوان موقوفه عمل می شده و از پرداخت کلیه عوارضات و مالیات دولتی مرفوع القلم گردیده بودند.سؤال این است که :
1) آیا اکنون جزء موقوفات آن حضرت محسوب می گردد؟
2)اداره محترم کشاورزی در عصر طاغوت در این اراضی موقوفه موصوف سند صادر نموده است چه حکمی دارد؟

جواب: اسناد اگر موجب اطمینان بر وقفیت زمین های مذکور بوده یا در بین عرف محل شهرت به وقفیت داشته باشند اراضی مذکور حکم وقف را دارند.
حکم کلی مسأله روشن است که اگر وقفیت اراضی مذکوره محرز باشد صدور اسناد مالکیت برای آنها صحیح نیست لکن مسأله نیاز به رسیدگی دارد که موکول است به مسئولین ذیربط قانونی.

 زمین مشهور به وقفیت

287. زمینی است که دارای سند مالکیت به نام شخص می باشد و قبلاً دراین زمین گندم و جو کشت می شده است به گفته بعضی افراد محصول آن(به صورت)وقف برای حمامی داده می شده است، ولی کشاورزی که آن را برای صاحبش می کاشته است می گوید چنین نبوده است اکنون آن حمام نیز ویران شده و از این زمین نیز محصولی برداشت نمی شود و هیچ گونه مدرکی مبنی بر  این ادعا وجود ندارد که باید محصول آن برای حمام داده شود، آیا گفته کشاورزی که زمین را می کاشته است و سند مالکیت که به نام صاحبش می باشد را می توان مدرک قرار داد و گفته بعضی افراد که حاصل آن که اکنون هیچ چیزی نمی باشد را به حمام می داده را رد نمود و آیا می شود این زمین را معامله کرد؟

جواب: زمین اگر مشهور به وقفیت باشد حکم وقف را دارد اگر چه سند مالکیت به نام شخصی صادر شده باشد و برفرض ثبوت وقفیت، خرید و فروش و معامله آن جائز نیست و هرگونه دخل و تصرف در آن متوقف بر اجازه متولی شرعی و صلاح وقف است.

 ثبت زمین وقفی مغایر با نیت واقف

288. شخصی زمینی را بر اولاد ذکورش وقف کرده و بعد از وفات او اداره ثبت اوقاف بدون اطلاع از کیفیت آن اقدام به ثبت زمین مذکور به نام فرزندان ذکور و اناث نموده، آیا این کار موجب مشارکت اولاد اناث با اولاد ذکور در انتفاع از این زمین می شود؟

جواب: مجرّد ثبت زمین مذکور به نام اولاد اناث، توسط اداره اوقاف موجب مشارکت آنان با اولاد ذکور در وقف نمی شود، در نتیجه اگر ثابت شود که زمین وقف بر خصوص اولاد ذکور است، فقط مختص آنان خواهد بود.

3- عدم خروج موقوفه از وقفیت، بعد از تحقق وقف

عدم برگشت پذیری وقف بعد از تحقق آن

289. چند باب مغازه، چند سال پیش وقف مسجدی شده است، آیا اکنون می توان وقف را برگرداند؟

جواب: وقف قابل برگرداندن نیست.

290. اولا: حدود 20 سال قبل شخصی اقدام به وقف زمین جهت حسینیه نموده است، و اهالی هم اقدام به ساخت حسینیه و برپائی مجالس عزاداری می نمایند. حال بعد از وقف و خواندن صیغه و تصرف وقف واقف می گوید من راضی نیستم و ابراز پشیمانی می کند.آیا شخصی که با آگاهی، صحت وسلامت و بدون اکراه ملکی را وقف می کند، مجددا می تواند پس بگیرد و ابراز نارضایتی کند؟
ثانیا: آیا می شود در این حسینیه مجلس عزاداری، نماز جماعت و سایر مراسم های مذهبی برگزار کرد؟

جواب: اولا: نمی تواند پس بگیرد و نارضایتی بعدی اثری ندارد.
ثانیا: در فرض سؤال اشکال ندارد.

291. یک قطعه زمین مسکونی و مزروعی توسط شخص مالک وقف بر حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) گردیده و در ایام عاشورا صرف سوگواری حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) می شده است. اینک پس از گذشت مدت ها اشخاصی ادعای مالکیت وارث در آن زمین می نمایند، در صورتی که پدران و گذشتگان افراد مدعی تاکنون هیچگونه ادعایی در این خصوص ننموده اند.
استدعا می شود بفرمایید تکلیف این موقوفه چیست ودعوی افراد مدعی چه صورتی دارد؟

جواب: در فرض سؤال اگر وقفیت زمین محرز باشد تملک آن جایز نیست و به هر حال اگر نزاعی در بین است رسیدگی به آن مربوط به محاکم ذیصلاح قضایی می باشد.

292. یک دانگ از شش‌دانگ هر یک از قطعات اراضی روستائی وقف حضرت سید الشهداء(ع) می باشد و مدتی بدون توجه به مسئله وقف در اختیار زارعین قرار داشته است حال آیا زارعین با توجه به گذشت زمان می توانند ادعای مالکیت داشته و اراضی فوق الذکر را با اراضی دیگری تعویض نموده و اراضی معوضه مأخوذه را به تملک شخصی خویش درآورند.

جواب: وقف ملک نمی شود و نمی توانند آن را تبدیل نمایند.

 مدت بقاء وقف بر وقفیت

293. قریه با حدود معین وقف شده صیغه وقف جاری گردیده به تصرف وقف داده شده و سال ها به وقف عمل شده است. آیا می شود تحت عنوان اراضی موات یا مرتع، بخشی از آن را از وقف جدا کرد و ملی اعلام نمود یا اگر قریه وقف شده باشد هر آنچه از اراضی در محدوده قریه قرار گرفته محکوم به وقفیت است و باید کماکان به وقف عمل شود؟

جواب: هر آنچه از اراضی واقعه در محدوده قریه ی موقوفه که عنوان خاص قریه موقوفه شامل آن می شود شرعاً محکوم به وقفیت است حتی اگر بعد از عمل به وقف نسبت به آن پس از سالیانی به صورت بایر یا موات در آمده باشد باز هم از وقفیت خارج نمی شود و باید کماکان نسبت به آن وقف عمل شود و قابل جدا کردن از وقف و استملاک یا الحاق به اراضی منابع طبیعی نیست و احکام و آثار انفال و اموال عمومی بر آن مترتب نمی‎شود.

294. زمین موقوفه ای وجود دارد که دارای سه قنات است و شهرداری به علت خشکسالی مستمر چند ساله، دو عدد از قنات ها را برای تأمین آب آشامیدنی مردم منطقه اجاره کرده است و آب قنات سوم که وقف طلاب منطقه و فرزندان واقف بوده به زمین فرو رفته و خشک شده و در نتیجه زمین هایی که با آب آن آبیاری می شدند تبدیل به زمین های بایر شده اند و درحال حاضر سازمان زمین شهری ادعا می کند که این زمین ها موات هستند، آیا این زمین ها به علت اینکه چندین سال کشت و زرع نشده اند ملحق به موات هستند؟

جواب: زمین موقوفه با ترک کشت و زرع آن به مدّت چندین سال، از وقفیّت خارج نمی شود.

295. قنواتی است که از سه رشته آب تشکیل شده است و بیش از صد مالک دارد و تقریباً 1/6 آن وقف است این قنوات و اراضی تابعه آن سال های سال کشت و زرع می شده.
رشته مبدأ و مظهر این قنوات که در اثر حوادث طبیعی مدتی است که ضایع شده و مالکین نتوانسته اند بازسازی نمایند (وچون قنوات در مسیر رودخانه قرار دارد و آب آن از دو رشته دیگر استفاده می شود) و حال متولیان وقف و مالکین تصمیم به بازسازی گرفته اند، خواهشمند است ذیلاً پاسخ فرمائید: وقفیت و مالکیت و حق آنها به قوت خود باقی است یا خیر؟

جواب: با عروض خرابی موقت بر قنوات و ترک موقت کشت و بهره برداری از  اراضی ملکی و وقفی وقفیت و ملکیت و سایر حقوق مشروعه زایل نمی گردد ولی اگر در اصل مالکیت یا ذیحقی اختلاف باشد باید در دادگاه رسیدگی شود.

296. زمینی بوده متروکه که از وسط آن رشته قنات خشک شده ای عبور می نموده و دو حلقه چاه قنات نیز در آن وجود داشته قبل از انقلاب به عنوان حسینیه حصاری دور آن کشیده و بعد از انقلاب با تعمیراتی که بسیج در آنجا انجام داده به عنوان پایگاه بسیج و کلاس های قرآن و احکام و صندوق قرض الحسنه شروع به فعالیت نمود و حال با توجه به کمبود فضای آموزشی موقتاً برای تحصیل دانش آموزان آن را به آموزش و پرورش اجاره داده اند حال نظر مبارک را مرقوم فرمائید که:
1- حکم استفاده موقت به عنوان مدرسه و در اختیار پایگاه بسیج چیست؟
2- اجاره آن در کجا بایستی صرف گردد؟

جواب: زمین اگر وقف بوده اختیار آن با متولی شرعی است و اگر ملک شرعی کسی بوده اختیار آن با مالک شرعی فعلی است، و مجرد متروکه بودن در مدتی از زمان موجب خروج از وقفیت یا از ملکیت مالک نیست و اگر با اجازه مالک به قصد بنای حسینیه دور آن دیوار کشیده بودند، مجرد دیوار کشی بدین منظور کافی برای حصول وقفیت به عنوان حسینیه نیست.

297. اگر ملکی وقف بر اولاد ذکور نسلا بعد از نسلٍ شده باشد، آیا اگر موقوف علیهم به هر دلیلی از حقوق خود صرفنظر کنند، وقف زائل می شود؟ و در صورتی که موقوف علیهم موجود در طبقه قبل از حقوق خود صرفنظر کنند، طبقات بعدی چه تکلیفی دارند؟ و همچنین متولّی شرعی املاک موقوفه در چنین حالتی نسبت به حقوق بطن های بعدی چه تکلیفی دارد؟

جواب: وقفیت با صرف نظر کردن موقوف علیهم از حقوق خود زائل نمی شود و صرف نظر کردن نسل قبلی از حق خود نسبت به موقوفه، تأثیری در حق نسل بعدی ندارد و وقف با آن منحل نمی شود، بلکه نسل بعدی حق دارد هنگامی که نوبت استفاده آنها از وقف رسید، همه حق خود را مطالبه کند، بلکه اگر در زمان نسل قبل مجوّز شرعی فروش وقف وجود داشته باشد، واجب است بعد از فروش وقف ملک دیگری با پول آن به جای عین موقوفه، جهت استفاده نسل های بعدی از آن خریداری شود و بر متولّی وقف هم اداره و حفظ آن برای همه طبقات موقوف علیهم واجب است.

298. املاکی توسط واقف وقف خاص بر اولاد گردیده که در رژیم ستم شاهی این موقوفه مشمول اصلاحات ارضی شده و بین زارعین تقسیم شده است و هیچ یک از زارعین تاکنون قیمت اراضی متصرفی خود را نیز پرداخت نکرده است. به هر حال اراضی مذکور در اختیار زارعین می باشد و تاکنون از پرداخت حق مالکانه خودداری کرده اند.
با توجه به اینکه قانون اصلاحات ارضی بدون توجه به قوانین شرع و وقف تصویب و اجرا شده است در صورت امکان اعلام فرمائید، که آیا اسناد موقوفات خاص که مشمول اصلاحات ارضی شده اند و رعایت مقررات شرعی در تبدیل آنها نشده است باید ابطال شوند یا خیر؟

جواب: اراضی موقوفه مشمول قانون اصلاحات ارضی نیست و در جمهوری اسلامی اسناد مالکیت اراضی موقوفه و تعمیم قانون اصلاحات ارضی نسبت به اراضی موقوفه لغو شده است جهت تعیین تکلیف موارد  اختلاف به دادگاه صالح یا ادارات مربوطه مراجعه نمائید.

299. از دیرباز افراد خیر و نیک اندیش قسمتی از اموال خود را وقف (عام و خاص) می نمودند و این روند همچنان ادامه داشت تا زمان اصلاحات ارضی که موقوفات را اعم از عام و خاص از ید متولیان و ادارات اوقاف و امور خیریه خارج و بدون در نظر گرفتن شرایط موقوفات به زارعین صاحب نسق واگذار گردید. با توجه به موارد فوق الذکر مورد استفتاء از محضر مبارک این است که:
آیا زارعین می توانند به اسناد اصلاحات ارضی استناد کرده و مال موقوفه را اعم از عام و خاص در تصرف مالکانه خود داشته باشند؟
آیا در این خصوص فرقی بین وقف عام و خاص وجود دارد یا خیر؟
آیا کسی می تواند با توجه به سند اصلاحات ارضی خود را مالک دانسته و مجدداً موقوفه را وقف (عام و خاص) نموده و متولی تعیین نماید؟

جواب: زمین وقف، به تملک در نمی آید و فرقی میان وقف عام و وقف خاص نیست و امر زمین های اصلاحات ارضی تابع قانون مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس شورای اسلامی است.

300. در این محل مساجد و حسینیه ها و تکایایی به وسیله شیعیان و جماعت اهل سنت احداث و سال های سال است، مسلمین در آن محل ها به ادای فرائض دینی و اقامه عزاداری و سایر مراسم مذهبی مشغولند. دولت با تصویب یک مصوبه اراضی بلامعارض شهر را به شعاع 10 کیلومتر جهت تأمین هزینه و اداره امور شهری شهرداری تملک نمود تا شهرداری با فروش اراضی بلا معارض امکانات اداره شهر را تأمین نماید نظر به اینکه اکثر مساجد و حسینیه ها به علل گوناگون نتوانسته اند عرصه و اعیان آنها را به ثبت برسانند در وضع فعلی در جهت به ثبت رساندن عرصه و اعیان مساجد شهرداری ادعای مالکیت عرصه مساجد و حسینیه ها را می نماید از محضر مبارک استدعا می نماید اعلام نظر فرمایند مساجدی که سال ها در آن ادای فرائض می شود و عمل به وقف چندین ساله دارد ادعای شهرداری به استناد تصویب نامه فوق که ناظر به اراضی بلامانع است وجه شرعی دارد یا خیر؟ و آیا عرصه و اعیان مساجد و حسینیه ها موقوفه و مشمول مقررات وقف می باشد یا خیر؟

جواب: عرصه و اعیان مساجد و حسینیه ها ملک نیست و موقوفه مشمول مقررات وقف می باشد.

301. در رژیم طاغوت در جریان اصلاحات ارضی موقوفات را اعم از عام و خاص از ید متولیان و ادارات اوقاف و امور خیریه خارج و بدون در نظر گرفتن شرایط موقوفات به زارعین صاحب نسق واگذار گردید؟
با توجه به موارد فوق الذکر مورد استفتاء از محضر مبارک این است که:
آیا کسی می تواند با توجه به سند اصلاحات ارضی خود را مالک دانسته و مجدداً موقوفات را وقف نموده و متولی تعیین نماید؟

جواب: حکم کلی مسئله روشن است که موقوفات باید در جهت وقف و زیر نظر متولی شرعی مصرف شود و تغییر و تبدیل آن و وقف مجددش جائز و صحیح نیست ولی مسائل نزاعی باید در دادگاه حل شود.

302. دهات و مزارع موقوفه خاص براساس قوانین و مقررات اصلاحات ارضی به زارعین صاحب نسق واگذار گردیده و در نتیجه نحوه پیاده کردن و شیوه کاربرد نظر واقف کاملاً تغییر داده شده و اصولاً عمل به وقف نیز منتفی گردیده عواید وقف باقی نمانده و متولی نیز ممنوع المداخله شده بدین ترتیب تقاضا می شود نظریه شرعی حضرتعالی را در رابطه ماده واحده قانون ابطال اسناد فروش رقبات آب و اراضی موقوفه مصوب 28/1/63 که مقرر می دارد از تصویب این قانون کلیه موقوفاتی که بدون مجوز شرعی به فروش رسیده یا به صورتی به مالکیت درآمده باشد به وقفیت خود بر می گردد و اسناد مالکیت صادر شده باطل و از درجه اعتبار ساقط است و اینکه برخی ادارات ثبت سال هاست از تاریخ تصویب قانون مزبور اقدام به ابطال اسناد صادره نمی نمایند و ضرر و زیان بسیاری به منافع موقوفه وارد می شود اعلام فرمایند.

جواب: وقف قابل تبدیل و تغییر و واگذاری و خرید و فروش نیست و امور ذکر شده موجب خروج وقف از وقفیت نمی شود و صادر کردن سند مالکیت برای زمین موقوفه جایز نیست و اعتبار ندارد و هر مقدار از اجرت و منافع وقف مطابق نظر واقف صرف نشده ضامن هستند و باید بپردازند و هرگونه تصرف در وقف باید زیر نظر متولی شرعی و صلاح وقف باشد و در غیر اینصورت حکم غصب را دارد.