1- تولیت مسجد

 تولیت موقوفات مسجد

559. بر طبق نظر امام راحل «قدس سره» که مسجد متولّی ندارد، آیا این حکم شامل املاکی که برای مسجد وقف شده اند مثل املاکی که برای اقامه مجالس وعظ و ارشاد و تبلیغ احکام در مسجد وقف شده اند هم می شود؟ و بر فرض شمول، با توجه به اینکه بسیاری از مساجد، املاک موقوفه ای دارند که متولّی قانونی و شرعی دائمی دارند و اداره اوقاف هم با آنان به عنوان متولّی رفتار می کند، آیا جایز است متولّیان این اوقاف از تولیت آنها دست بردارند و از انجام وظائف خود نسبت به اداره آنها خودداری کنند با آنکه در استفتائی از حضرت امام «رضوان الله علیه» نقل شده که متولّی حق اعراض از تولیت وقف را ندارد بلکه واجب است طبق آنچه واقف مقرر کرده عمل کند و دراین باره کوتاهی ننماید؟

جواب: حکم به این که مسجد، تولیت بردار نیست شامل موقوفه هایی که برای مسجد وقف شده اند نمی شود در نتیجه به طریق اولی  شامل موقوفه هایی که برای اموری از قبیل تبلیغ احکام و موعظه و ارشاد و مانند آن در مسجد وقف شده اند، نمی شود، بنابراین تعیین متولّی برای اوقاف خاص و عام، حتّی در مثل وقف ملک برای رفع نیازهای مسجد از قبیل لوازم و روشنایی و آب و نظافت مسجد و غیره، بدون اشکال است و متولّی منصوب، بنا بر احتیاط واجب حق اعراض از تولیت این قبیل اوقاف را ندارد بلکه واجب است مبادرت به اداره امور وقف همانگونه که واقف در صیغه آن مقرر کرده بنماید هر چند با گرفتن نایب برای این کار باشد و کسی حق ندارد برای او در اداره وقف ایجاد مزاحمت و مشکل کند.

 عزل و نصب امام جماعت مسجد، توسط متولی

560. در وقفنامه ای واقف مرحوم قید نموده است که عزل و نصب امام جماعت به دست متولی است و هرگاه امام جماعت خلاف نظر متولی اقدام کند، حق عزل امام جماعت را دارد آیا چنین شرطی در وقفنامه مشروع است یا خیر؟

جواب: در امام جماعت مسجد، امر نصب آن به دست متولی نیست، تا چه رسد به عزل آن، و در این جهت متولی اختیاری ندارد.

 تصرف در اموال مسجد

561. مرحوم پدرم در زمان حیاتش مسجدی بنا نموده چون قبل از تنظیم وقفنامه پدرم فوت می نماید دو برادر و یک خواهرم وقفنامه در محضر نوشته اند و در حدود یکصدمتر از ارثیه ملکی خود را به مسجد اضافه نموده اند و در وقفنامه نوشته شده است، آیا من که پسر اصلی مرحوم پدرم می باشم حق دخالت و رسیدگی به امور مسجد را نباید داشته باشم؟ و الساعه کلیه کاشی های سردری مسجد و پلاک نام مرحوم پدرم را بانضمام کتیبه خراب کرده اند.

جواب: حکم کلی روشن است که تصرف در اموال موقوفه مسجد باید زیر نظر متولی شرعی و مصلحت وقف باشد و موضوع نیاز به رسیدگی دارد که موکول است به مسئولین مربوطه.

2- لوازم و امکانات مسجد

 خارج کردن وسایل مسجد

 562. اهالی محل مقداری پول جهت خریدن ظروف برای مسجد و عده ای هم به این نیت که هم برای مسجد و هم جهت کرایه دادن خارج از مسجد جمع آوری کرده اند و امروزه آن ظروف برای مراسم عروسی، ختم و... از مسجد خارج شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
آیا می توان ظروف مسجد را جهت مصارف عروسی  بیرون برد ولو کرایه آن را پرداخت نمایند؟
و یا به طور کلی لوازمات مسجد(اعم از بلندگو، فرش، ظروف، جزوات قرآن و... ) را می توان از مسجد بیرون برد؟ و یا آنکه می توان این ظروف را فقط کرایه داد و برای مسجد ظروف دیگر تهیه کرد؟

جواب: آنچه را برای مسجد وقف کرده اند حتی حق بیرون بردن از مسجد را ندارند و غیر آن بستگی به نحوه وقف دارد.

563. اجناسی که برای مسجد خریداری و یا به صورت هدیه و نذر و وقف داده می شود، آیا می توان در مناسبتهایی که در خارج از مکان و محدوده مسجد برگزار می شود (نماز عید فطر، نماز ظهر عاشورا و...) استفاده کرد؟

جواب: جایز نیست مگر در صورتی که احراز شود که وقف یا اهداء برای استفاده اعم از داخل و خارج است.

564. آیا می شود از اموال مسجد در خارج از مسجد برای برنامه ها و مسائل مذهبی استفاده نمود؟ مثلاً فرش مسجد را در ایام عزاداری به مدت یک هفته در حسینیه جهت عزاداری استفاده کرد و مسجد خالی از فرش بماند؟

جواب: از اموال و موقوفات مسجد نمی توانند در خارج مسجد استفاده کنند مگر اینکه در ضمن وقف تصریح شده باشد.

565. خارج کردن اموال مسجد اعم از اموال موقوفه و اموال اهداء شده آیا دارای اشکال شرعی می باشد؟

جواب: جایز نیست مگر در صورتی که احراز شود که وقف یا اهداء برای استفاده اعم از داخل و خارج است.

566. آیا می توان وسائل وقف مسجد را از قبیل تریبون، پایه میکروفون، موتور برق، برای سوگواری سیدالشهداء حسین بن علی (ع) جهت دسته آرائی و راهپیمائی به بیرون از مسجد برد،در صورتی که هیئت برای خودش مستقل باشد، و اگر از مسجد خارج شود چه حکمی دارد دستور فرمائید تا از امر حضرتعالی اطاعت شود.

جواب: اگر وقف شده که در مسجد از آن استفاده شود بیرون نبرند و از وقف باید به همان راهی که وقف برای آن شده بهره برداری نمایند.

567. مکان مسجد نسبت به جمعیت کنونی این روستا کوچک است، حال سؤال این است که آیا تغییر مصالح و ابزار و امکانات و مکان این مسجد به مکان نزدیک به همان مسجد که حدوداً 50 الی 100 متر فاصله دارد اشکالی ندارد در حالیکه مکان اصلی این مسجد به همین صورت وقف باقی می ماند و صاحب وقف و افراد دیگر استفاده شخصی از این مکان نخواهند کرد و در صورت امکان چند درخت میوه جهت استفاده عموم مردم کاشته شود که استفاده آن به عموم افراد آن روستا برسد و آیا این زمین تا ابد به همین صورت باید باقی بماند و یا می شود تبدیل به کارهای دیگر کرد که سود آن به خرج مسجد جدید گردد؟

جواب: تغییر وقف جایز نیست بلی اگر امکاناتی دارد که به هیچ عنوان در آنجا قابل استفاده نیست می توانند به مسجد دیگر منتقل کنند.

 استفاده از آب و برق مسجد

568. آیا کسی می تواند از آب مسجد به صورت خصوصی مصرف کند یا نه مثلاً همسایه مسجد از مسجد آب لوله کشی کند؟

جواب: جایز نیست.

569. آیا جایز است همسایگان مسجد از برق آن برای جوشکاری آهن ساختمان های خود استفاده کنند و پول مصرف برق و حتّی بیشتر از آن را به مسئولین اداره امور مسجد بپردازند؟ و آیا جایز است مسئولین مسجد، اجازه استفاده از برق آن را بدهند؟

جواب: استفاده از برق مسجد برای کارهای شخصی جایز نیست و مسئولین مسجد هم جایز نیست چنین اجازه ای را بدهند.

 استفاده خادم از امکانات مسجد

570. آیا خادم مسجد می تواند از وسائل مسجد مانند تلفن، رادیو ضبط و... هنگامی که در مسجد است استفاده کند یا خیر؟

جواب: تابع نظر متولی و هیأت امناء مسجد است.

571. آیا خادم مسجد می تواند از سوخت مسجد(نفت) با توجه به اینکه مبلغی هم دریافت می دارد استفاده نماید؟

جواب: اگر سوخت مخصوص استفاده در مسجد است باید برای همان مصرف شود و به غیر آن نمی رسد هر چند خادم باشد.

 تغییر شکل منبر وقفی

572. منبری برای مسجد وقف شده است ولی به علت ارتفاع زیاد عملاً قابل استفاده نیست، آیا تبدیل آن به منبر مناسب دیگری جایز است؟

جواب:  اگر با شکل خاص فعلی آن در این مسجد و یا مساجد دیگر قابل استفاده نیست، تغییر شکل آن اشکال ندارد.

 صیغه وقف برای وسایل مسجد

573. احتراماً، مستدعی هستم به این چند مسئله شرعی پاسخ فرمایید تا راه گشای مؤمنین شود.
اجناسی را به مسجد می دهند تا در آن مکان مورد استفاده قرار گیرد و نیت وقف هم دارند.
الف: آیا برای وقف آنها خواندن صیغه وقف نیاز است یا نه؟
ب: آیا می توان این اجناس را کرایه داد و پول کرایه را صرف مسجد نمود؟

جواب: الف: نیاز نیست.
ب: اگر وقف شده که در مسجد از آن استفاده شود جایز نیست.

 استفاده از فرش مسجد در مسجد دیگر

574. اگر مسجد نیازی به چیز وقف شده نداشته باشد، به عنوان مثال آن مسجد در حد کافی فرش دارد و آن مورد وقف شده نیز فرش است، در این صورت آیا می توان مورد وقف شده را فروخت و صرف دیگر مخارج مسجد کرد؟

جواب: مسجد اگر به هیچ وجهی به آن نیاز نداشته باشد می توانند به مسجدی که نیاز دارد منتقل کنند.

575. چند زیلو اضافی که در مسجد جامع روستا داریم با اجازه هیئت امنای مسجد می توان آن را وارد مسجد دیگری نمود؟

جواب: تا خود آن مسجد به زیلو نیاز دارد جایز نیست به مسجد دیگری انتقال دهند.

 انتقال زیلو و مهر مسجد

576. مستدعی است نظر مبارک را راجع به استفاده از زیلوهایی که در مسجد جامع وقف بوده و در حال حاضر بلا استفاده است در زیر موکت های کتابخانه مسجد که جزو مسجد نیز می باشد به قسمی که هر زمان که لازم باشد جهت نماز و... استفاه گردد، با عنایت به آنکه استفاده از آنها در کتابخانه وسیله ای جهت جذب جوانان و نوجوانان به معنویت و نماز و مبارزه ای پیرامون شبیخون فرهنگی است اعلام فرمائید ضمن عرض پوزش از تصدیع وقت عزیزتان.

جواب: تابع چگونگی وقف است، چنانچه جهت استفاده نمازگزاران در شبستان مسجد یا در صحن مسجد وقف شده باشد انتقال آن به کتابخانه و استفاده از آن برای غیر اقامه نماز جایز نیست ولی اگر وقف جهت استفاده در مطلق موارد در محدوده مسجد باشد اشکال ندارد.

577. اگر مهر نماز متعلق به مسجد در جیب کسی بماند تکلیف چیست؟

جواب: اگر برای خصوص آن مسجد وقف شده باشد باید به آنجا برگرداند و در صورت شک نیز حکم همین است.

3- ملحقات مسجد

 ملحقات زمین مسجد در حکم مسجد

578. اگر شخصی زمینی را برای ساختن مسجد وقف نماید و ذکر نکرده که این زمین برای لوازم مسجد مثل دستشوئی و حمام و کفش کن هم باشد یعنی این وقف خود را تفضیلاً بیان نکرده است اگر قسمتی از این زمین را به عنوان صحن مسجد بنا نماید آیا حکم مسجد دارد؟ آیا دیوارهای مسجد نیز حکم مسجد را دارند؟

جواب: اگر زمین برای ساختن مسجد وقف شده و واقف خودش یا با اجازه او شخصی در آن زمین به قصد مسجدیت نماز خوانده تمام زمین حکم مسجد دارد.

 تبدیل اتاقهای متعلق به مسجد به مغازه

579. در جلو مسجدی دو اتاق ساخته اند که می تواند استفاده های گوناگونی، داشته باشد، استفاده از این دو اتاق به عنوان مغازه جهت مخارج مسجد، دفتر بسیج، دفتر شورای اسلامی چه حکمی دارد؟

جواب: اگر برای نماز یا منظور خاص وقف نشده استفاده از آن در موارد مذکور اشکال ندارد.

 تصرف در زمین وقفی

580. معروض بر اینکه اینجانبان از اهالی قریه همجوار مسجد جامع بودیم. لیکن مهاجرت نموده و به منظور توسعه مسجد زمین مسکونی خود را وقف مسجد نموده ایم، آیا می شود دیگران به آن زمین ها دخل و تصرف کنند یا خیر؟

جواب: به همان نحوی که زمین وقف شده ا ست باید عمل شود و اختیار دخل و تصرف در زمین موقوفه با متولی شرعی موقوفه است که باید با مراعات مصلحت وقف و در جهت وقف مورد استفاده قرار گیرد.

 الحاق رقبۀ مسجد  به مسجد دیگر

581. مسجدی در روستا واقع شده که گنجایش جمعیت فعلی محل را مخصوصاً در ماه مبارک رمضان و ایام محرم و صفر ندارد آقایی در صدد توسعه مسجد برآمده، در جوار مسجد زمینی است که متصرف آن می گوید مقداری از زمین وقف روشنائی مسجد دیگری است یعنی در قدیم عصارخانه بوده و روغن چراغ مسجد را تأمین می کرده است و فعلاً اثری از عصارخانه نمی باشد، مستدعی است بیان فرمائید با توجه به ضرورت آیا می توانیم زمین مذکور را ضمیمه مسجد نموده و از مسجد مورد توسعه روشنائی دیگر را تأمین نمائیم تا هم جهت وقفیت حفظ شده و هم از مضیقه مکانی خلاص شویم، حکم الله را بیان فرمائید.

جواب: اگر با نظر متولی شرعی و مراعات حفظ جهت وقف این کار بشود مانع ندارد ولی زمین وقف را اگر جزء مسجد نمایند حکم مسجد پیدا نمی کند.

582. منزلی است حدود دویست مترمربع که چند سال گذشته وقف بر یکی از مساجد شهر شده است این منزل متصل به مسجدی می باشد، که اکنون هم به تمامی معنی مخروب و بی فایده است به گونه ای که قابل تعمیر و استفاده نمی باشد، احداث جدید ساختمان در این زمین مقرون به صرفه نیست و منافع این ملک می بایست به تولیت آن که به عهده امام جماعت مسجد واگذار گردد و مابقی صرف تعمیر منزل و افطاری ماه مبارک رمضان و روضه خوانی در شبهای جمعه در این مسجد شود با توجه به مطالب فوق متمنی است نظر به صلاح و نیاز مبرم مسجد به توسعه آن، حضرت اجازه ولایی بفرمائید زمین مذکور به مسجد ملحق گردد طول عمر و سلامت حضرتعالی را خواهانم.

جواب: تغییروقف جایز نیست،و با اجاره طولانی مدت قابل الحاق به مسجداست واجاره آن بایدصرف جهت وقف شود.

 انتقال سرویس بهداشتی مسجد                                          

583. آیا می توان سرویس بهداشتی مسجد را به زیرزمین حیاط مسجد انتقال داد؟

جواب: اگر موجب تغییر وقف یعنی از بین رفتن حیاط مسجد نباشد و منافات با جهت وقف نیز نداشته باشد اشکال ندارد.

 ساخت مغازه در زمین مسجد

584. زمینی برای مسجد واگذار شده و ساخت مسجد شروع شد اما چون مردم محل قدرت مالی ندارند که به مسجد کمک کنند لذا تقاضا دارند اضافه زمینی که متعلق به مسجد است ولی صیغه مسجد به آن خوانده نشده و در حقیقت مسجد مالک آن زمین است آیا اجازه می فرمائید از زمین باقی مانده به نفع مسجد استفاده شود، مثلاً چند عدد مغازه ساخته شود و منافع آن مغازه ها در مسجد مصرف شود تا انشاءالله بتوانیم بنای مسجد را به اتمام برسانیم.

جواب: اگر صیغه وقف به عنوان مسجد نسبت به آن زمین خوانده نشده و یا با اذن واقف نماز در آن زمین خوانده نشده باشد اشکال ندارد.

4- رقبات مسجد

 حکم زمین اهدایی به مسجد

585. فرد خیری قطعه زمین حدود 20 متری به مسجد بخشیده است ولی آن قطعه زمین با مسجد فاصله دارد، یک خانه مسکونی مابین مسجد و زمین فاصله افتاده است. این زمین بخشیده شده به مسجد در حال حاضر کاربری ندارد جهت مسجد با توضیحات فوق خواهشمند است به سؤالات زیر پاسخ دهید :
الف) آیا صیغه وقف بر آن زمین اطلاق می شود؟
ب) خرید و فروش و تبدیل به احسن کردن آن جایز است یا خیر؟
ج) لازم به ذکر است فردی که منزل مسکونی ایشان مابین مسجد و قطعه زمین واقع شده است مقداری جهت مسجد داده و قصد دارد قطعه زمین مسجد را خریداری نمایند.

جواب: الف: اگر به مسجد بخشیده شده ملک مسجد است ولی وقف نیست.
ب: با نظر متولی شرعی مانع ندارد.
ج: اگر متولی شرعی صلاح مسجد بداند می تواند زمین را تبدیل کند.

 تبدیل خانه وقفی 

586. واقفی وقفی نموده اند تا درآمد این وقف از طریق اجاره یا غیره صرف مسجد شود آیا می شود این منزل مسکونی در این زمین را تبدیل به چیز دیگری نمود که درآمد آن باز هم صرف مسجد شود؟ علاوه بر اینکه در صورت تبدیل شدن درآمد بیشتر هم می شود.

جواب: اگر زمین و منزل مسکونی قابل استفاده در جهت وقف است نباید تبدیل شود.

 الحاق خانه امام جماعت به مسجد

587. در جنب مسجد خانه ای توسط فردی وقف گردیده که بعداً توسط هیئت امناء ترمیم گردید و در وقف شرط نموده است که روحانی مسجد از آن استفاده نماید یا اینکه از عایدات آن صرف روحانی که در قم مشغول تحصیل است و ایام رمضان و محرم و تابستان به محل می‎ آید به وی پرداخت گردد، با توجه به هزینه های جانبی ساختمان مذکور تکلیف چیست؟ آیا می شود به خاطر گسترش مسجد آن ساختمان تخریب و جزء مسجد گردد؟

جواب: در فرض مرقوم جائز نیست.

 فروش، اجاره یا معاوضه رقبه مسجد

588. زمین موقوفه  دیگری در فاصله تقریباً سیصد متری مسجد یک قطعه زمین متعلق به موقوفه وجود دارد که نظر به نیاز شدید محل که بنده به عنوان متولی بنا دارم چنانکه اجازه فرمائید یکی از تصرفات ذیل را که در طریق منافع مسجد فعلی است به عنوان متولی انجام دهم و شرعاً مجاز هستم یا خیر؟
الف) آیا فروش این زمین موقوفه و صرف قسمتی از آن در تکمیل بنای مسجد فعلی و متعلقات آن جایز است یا خیر؟
ب) آیا فروش این زمین موقوفه و خرید منزل مسکونی مناسب در محل جهت اسکان امام جماعت مسجد فعلی با قیمت آن زمین جایز است یا خیر؟
ج) اجاره دادن زمین مزبور و صرف مال الاجاره آن در منافع مسجد فعلی حکمش چیست؟
د) شهرداری بنا دارد زمین موقوفه فوق را با زمین دیگری معاوضه کند آیا چنین کاری جایز است و می توانم به عنوان متولی این امر را قبول نمایم؟
هـ) ساختن مجتمع تجاری در این زمین در صورت امکان و صرف منافع آن در امور مسجد فعلی یا ساختن مجتمع فرهنگی نظیر کتابخانه یا احیاناً ساختن بنائی برای ایجاد حوزه علمیه در محل یا انجام این امور در زمین دیگری که شهرداری به عوض این زمین بدهد چه حکمی دارد؟

جواب: الف: جایز نیست.
ب: جایز نیست.
ج: جایز نیست.
د: جایز نیست.
ه: از زمینی که برای مسجد وقف شده باید در همان جهت مسجد که برای آن وقف شده است استفاده شود.

 تبدیل صندوق قرض الحسنه مسجد

589. فردی مغازه خود را برای ایجاد صندوق قرض الحسنه وابسته به مسجد وقف کرده و از دنیا رفته است و چندین سال است که آن مکان بسته مانده و در حال حاضر در معرض خرابی است، آیا استفاده از آن برای کارهای دیگر جایز است؟

جواب: اگر وقف مغازه برای ایجاد صندوق قرض الحسنه در آن، محقق شده باشد، و فعلا نیازی به ایجاد صندوق قرض الحسنه در آن مسجد نباشد، استفاده از آن برای صندوقهای قرض الحسنه ای که وابسته به مساجد دیگر باشد، اشکال ندارد و اگر این هم ممکن نباشد استفاده از آن در هر کار خیری جایز است.

 تبدیل رقبه مسجد به مغازه و سرویس بهداشتی

590. در همسایگی مسجد خانه کلنگی وجود دارد که صاحبان خانه قسمتی از آن را بخشیده و مقداری را هم مردم خریده اند و جزو صحن مسجد (حیاط) می شود، از آنجائیکه زمین و مسجد لب خیابان واقع شده ساختن مغازه یا مکانی شبیه آن برای مخارج مسجد یا ساختن کتابخانه چه حکمی دارد، البته حیاط مسجد هم لطمه ای وارد نمی شود؟

جواب: اگر برای صحن مسجد بخشیده و خریده اند جایز نیست به مغازه تبدیل کنند مگر این که هنوز وقف نشده و صاحبان پول به آن راضی باشند.

591. قطعه زمینی از متعلقات و مستقلات مسجد که تا این زمان با درآمد ناچیز و بدون هیچگونه وقفنامه و متولی خاص، به عنوان انبار گچ و آهک و غیره اجاره داده می شد با توجه به نیاز مساجد به منافع مالی جهت صرف در امور فرهنگی و مذهبی، در حال حاضر قصد داریم در همان زمین چند باب مغازه و درمانگاه وساختمان مسکونی احداث نموده و عایدات حاصله را کماکان به مسجد صرف نمائیم. به نظر حضرتعالی تنظیم وقفنامه و تعیین متولی برای بنای جدید چه حکمی دارد؟

جواب: در فرض مرقوم تولیت با حاکم شرع است به هر نحو صلاح وقف بداند می تواند نسبت به تنظیم و تعیین مذکور عمل کند.

592. ابوی اینجانب زمینی را که در آن منزل مسکونی هم قرار دارد وقف نموده اند برای اینکه درآمد آن صرف امورات مسجد شود که در جنب آن زمین قرار دارد بنابر مقدمه بالا دو سؤال دارم.
هیئت امناء مسجد از جهت نداشتن زمین برای بنا نمودن سرویس بهداشتی خواهران و برادران در مضیقه اند آیا می توانیم مقداری از همین زمین مذکور را که در جنب مسجد است ضمیمه مسجد نمائیم جهت مورد مذکور؟

جواب:  در فرض سؤال با نظر متولی شرعی مانع ندارد.

 نماز خواندن در رقبات مسجد

593. تکلیف نماز خواندن در زمین های موقوفه ایکه فعلاً تبدیل به واحدهای تجاری شده چیست؟ لازم به ذکر است که زمین های مذکور جزء موقوفات یک مسجد می باشد که درآمدهای آن صرف امورات مسجد می شود.

جواب: اگر وقف منفعت باشد و در آنجا ساختمان ساخته شده تا منافع آن خرج مسجد شود، نماز خواندن در آنجا اشکال ندارد.

5- عواید مسجد  

 متولی عواید مسجد

594. آیا برای امام جماعت می شود از پول سرقفلی مغازه که مربوط به مسجد است و وجه آن خرج مسجد می شود منزل ساخت؟

جواب: پول مسجد باید زیر نظر متولی شرعی و در جهت وقف مصرف شود.

595. آیا از پول سرقفلی مغازه که مربوط به مسجد است می شود امام جماعت منزل رهن کند یا نه؟

جواب: حکم آن گذشت.

596. آیا امام جماعت می تواند نسبت به مسائل داخلی و تمام امورات مسجد اعم از برگزاری جلسات و مسائل فرهنگی و اموال مسجد دخالت داشته باشد یا نه؟ اگر عضو هیئت امناء باشد چطور؟

جواب: از هر کاری که موجب تفرقه و اختلاف بین مسلمین است اجتناب شود و اموال اگر منافع وقف باشد باید زیر نظر متولی موقوفه مطابق نظر واقف در مورد آن صرف شود.

597. مؤمنین ده یک قطعه اراضی را در کشمیر برای مسجد شریف صاحب الزمان(عج) وقف نمودند اوقاف شیعه بالعموم منقسم بین گروه های مختلف می باشد– رئیس یک گروه به زور وقف مذکوره را در تحویل خود قرار داد– نزد من مقداری پول این وقف می باشد. پس از جنابعالی خواستارم که حکم فرمائید که بااین پول چه کنم؟ 1- آیا می شود این پول را به یک اداره دینی تحویل داد و نیز 2- آیا به زور کسی می تواند وقف مؤمنین را به تحویل خود قرار دهد؟

جواب: ١. پول اگر از منافع وقف است باید مطابق نظر واقف و زیر نظر متولی شرعی وقف و به صلاح وقف صرف شود و تحویل آن به جای دیگر جایز نیست.
٢. هر گونه تصرف در وقف باید زیر نظر متولی شرعی وقف باشد.

598. ملکی است موقوفه خاص مسجد جامع که از قدیم الایام تا کنون در اختیار مؤذن بوده است آیا اداره اوقاف مجاز به اجاره دادن ملک موقوفه مورد نظر می باشد و آیا اداره اوقاف می تواند درآمد آن را در غیر مورد وقف صرف نماید نظر مبارک را امر به تحریر فرمایید.

جواب: عواید وقف باید زیر نظر متولی شرعی و با نبود متولی منصوب حاکم شرع در جهت وقف صرف شود و تخلف و تغییر جایز نیست و رسیدگی به قضیه شخصیه موکول است به مسئولین محترم در جمهوری اسلامی.

599. در کنار مسجد چند باب دکان ساخته شده که کرایه آن دکانها را به فقراء بدهند و اگر چیزی باقی بماند برای ذخیره خود مسجد باشد اگر احتیاج به تعمیر داشته یا سایر چیزهای دیگر که مربوط به خود مسجد است نیاز پیدا کند حالیه در آن جا دو رأی پیدا شده یک رأی می گوید که عایدات این دکانها به همان حالت سابق بماند که الوقوف حسب ما یوقفها، یک رأی دیگر می گوید باید عایدات دکانها به امام جماعت بدهند که با مردم نماز جماعت می خواند، بفرمائید که نماز جماعت واجب تر است و یا کما فی السابق رفع نیاز فقراء؟

جواب: به هر حال عایدات مغازه به همان نحوی که وقف شده باید مصرف شود و تغییر آن جائز نیست و مواردی که ذکر شده مجوز تغییر نمی شود.

 مصرف اموال مسجد در جهت آبادانی محل

600. آیا هیأت امنای مسجد حق دارند اموال و سرمایه مسجد را در عمران آبادانی محل از جمله راه سازی و مدرسه سازی و... مصرف کنند یا نه؟ و در صورت آگاه نبودن به مسئله(که هیأت امناء به خاطر عمران و آبادانی مبالغی از پول مسجد را جهت عمران و آبادنی مصرف کرده اند) چه دستوری می فرمایید؟

جواب: حق ندارند اموال مسجد را در غیر مخارج مسجد صرف کنند و اگر خرج کرده اند ضامن هستند.

6- استفاده از مسجد برای  کارهای دیگر غیر از نماز

 استفاده از مسجد برای مجلس ختم

601. قسمتی از مسجد را جهت برگزاری همزمان مجالس ختم برای خانم ها و آقایان اختصاص می دهند. آیا برای متولیان مساجد اختصاص قسمتی از مسجد برای اینگونه مجالس که برای سهولت در امور مراسمهای ختم و یا جهت درآمد زائی بیشتر برای عمران مساجد انجام می شود شرعاً مسئله ای متوجه می گردد یا نه؟

جواب: برپائی مجالس و مناسبات اگر مزاحم نمازگزاران نباشد اشکالی ندارد ولی احکام شرعیه ورود به مسجد را لازم است مراعات کنند و در هر صورت تغییر وقف جایز نیست.

 دفن میت در مسجد

602. در حیاط مسجد در دوران دفاع مقدس و با اجازه وقف کننده پیکر مطهر 13 شهید دفن گردیده است در حال حاضر با توجه به محدودیت مکانی مسجد آیا می توان بستگان درجه یک شهداء را بر حسب وصیت یا سفارش دفن نمود؟

جواب: اگر به عنوان حیاط مسجد وقف شده باشد جائز نیست.

603. آیا می توان در محوطه مساجد(حیاط، کفش کن، صحن مسجد) میت را دفن نمود؟

جواب: دفن اموات در مسجد حتی در صحن و کفش کن آن جایز نیست.

604. چنانچه میت قبل از فوت حاضر به خرید مکانی در محوطه مسجد برای دفن خود باشد چه حکمی دارد، آیا فروش قبر جایز است یا خیر؟

جواب: مسجد قابل خرید و فروش نیست و گفته شد که دفن اموات در مسجد جایز نیست.

605. برادران بسیج پایگاه بسیج مسجد در راستای ترویج فرهنگ شهادت و ایثار تصمیم به دفن شهدای گمنام دفاع مقدس در حیاط مسجد گرفته  اند. آیا دفن کردن پیکر مطهر شهید در حیاط مسجد که صیغه مسجد در آن جاری نشده است جائز است؟

جواب: اگر حیاط وقف نباشد مانعی ندارد.

7- تخریب، تعمیر و نوسازی مسجد

 تخریب مسجد درصورت ضرورت 

606. جهت بازگشائی و توسعه معابر دستگاه های دولتی گاهی ناچار به تخریب مساجد می شوند.و از طرفی بر اساس مبانی فقهی و استفتائات موجود مراجع عظام شدیداً این عمل را قبیح و مرتکب را مستحق توبیخ می دانند و اداره اوقاف از طرفی متولی حفظ مساجد و از طرفی مؤید گسترش معابر در جهت هماهنگی با مسئولین می باشد(لذا) بعضاً اداره مردد در نوع تعیین تکلیف خود می گردد به ویژه در موردی که تخریب مسجد راه منحصر به فرد و اقرب به صلاح اجتماعی و شهری است. انشاءالله استرشاد به محضر مبارک حضرتعالی مشخص جهت دهی تصمیم نهائی این اداره و سایر دستگاه های مشابه در این گونه موارد باشد.

جواب: تخریب مساجد جهت احداث و توسعه خیابان شرعاً جایز نیست، مگر آنکه ضرورت اجتماعی غیر قابل تبدیل و یا چشم پوشی بر حسب نظر کارشناسان امین ایجاب نماید.

607. در تعریض یکی از خیابان ها چند مسجد در مسیر قرار گرفته که بعضی از آنها کلاً تخریب و برخی قسمتی باید خراب شود تا رفت و آمد وسائل نقلیه مردم آسان تر گردد خواهشمند است نظر شریفتان را حسب المورد مرقوم فرمائید.

جواب: تخریب مسجد یا قسمتی از آن جایز نیست مگر در صورتی که مصلحتی غیر قابل چشم پوشی از آن باشد.

608. مسجدی دارای حیاطی است بیش از 700 متر مربع(منهای بناء ساختمان آن)، سمت جنوب حیات مسجد مشرف شده است به خیابانی 30 متری که طرح توسعه آن از قبل از انقلاب انجام یافته است. به مرور زمان قسمت جنوب شرقی و جنوی غربی در اثر عقب نشینی متصل به دیوار این مسجد شده است که در اثر تنگی و ضیقی مسیر تاکنون چندین تصادف شده که بعضی منجر به قتل و اکثر از آن مصادف به ضرر مالی و نقص عضو گردیده است. زیرا تردد وسایل نقلیه مواجه است با تردد محصلین مراحل گوناگون که مدرسه های آنان متصل به طول همین مسیر می باشد.این کثرت ضایعات و تصادفات مسئولین شهری و مهندسین و اولیاء امر را بر آن داشته است که اینجانب و هیئت امناء مسجد و وراث مرحوم واقف را بر آن وا دارد تا نسبت به واگذاری 513 متر از حیاط مسجد فوق با متعلقاتش از قبیل 4 درب توالت قدیمی و سه در انباری کوچک 4×3 غیر بهداشتی و غیر مکفی و عدم رعایت موازین شرعی نسبت به بانوان و نیاز آنان (از قدیم انجام گرفته است) موافقت نمائیم و مرحوم واقف نیز از قبل کاملاً مطلع به عقب نشینی حیاط مسجد نسبت به خیابان بوده اند، لهذا بنا و ساختمان مسجد را در ضلع شمالی زمین مستقر نموده اند که عند التخریب مقرون به 200 متر مربع دیگر به عنوان حیاط باقی خواهد ماند. ولی طوری است که جوابگوی خواسته های ضروری مسجد نیست، لازم به ذکر است:
اولاً: شهرداری و دست اندرکاران زمینی را به مساحت مقرون به 700 متر مربع با ابعاد بسیار مناسب با فاصله ای بسیار نزدیک در قسمت جنوب غربی مسجد در تصرف ما قرار داده اند که از هر حیث تأمین کننده کلیه خواسته ها و نیازمندیهایی که در مسجد و محل حتی نیاز فرهنگی این منطقه محروم را به نحو احسن می باشد. در ضمن هیچگونه خسارتی بالفعل یا بالقوه به چهار دیوار ساختمان و بنای مسجد نمی رساند و حضوراً به نظر شریف بعضی از اعضای شورای محترم ائمه جماعات شهرستان قم رسیده و کاملاً در جریان این امر قرار گرفته اند و کاملاً مشرف و مؤید این تبدیل شده اند.
ثانیاً : از مرحوم واقف دال بر وقف این ملک موجود نیست و سندی که باقی مانده است ملکی است لکن اینجانب به عنوان امام جماعت چندین ساله واکثر از مؤمنین به وقف شرعی بودنش اطلاع دارم.
با در نظر گرفتن موارد فوق و جلوگیری بیشتر ضرر و زیان مالی و عضوی، تبدیل آن منوط است به حکم شرعی و ولائی آن ولی عالی‌قدر مسلمین و رهبر بزرگوار انقلاب و مرجع شایسته شیعیان، امید است مورد عنایت و موافقت قرار گیرد.

جواب: در فرض ثبوت شرعی وقفیت حیاط مذکور، تبدیل آن و قراردادن قسمتی از آن جزء کوچه و خیابان جایز نیست مگر آنکه مصلحت مهمی از قبیل تهدید جان مردم و امثال آن در میان باشد.

609. معروض می دارد، مسجد جامع این محل از دیر زمان محل اقامه جماعت اعاظم شیعه بوده که اخیراً به بهانه تقاطع چهار راه و میدان تخریب گردیده در حالی که از نظر نقشه مصوب اداره مسکن و شهرسازی این مسجد در مسیر قرار نمی گرفته است پس از مراجعات مکرر اعتراف به اشتباه و خلاف خود کردند و قول دادند زمین مسجد را تحویل مؤمنین داده تا تجدید بنا شود. اما با تغییر رئیس مجدداً از تحویل زمین مسجد خودداری می کنند مستدعی است حکم آن را بیان فرمائید.

جواب: تخریب مسجد و تصرف زمین آن بدون مجوز شرعی حرام است باید زمین مسجد را جهت تجدید بنای مسجد در آن برگردانند، بعلاوه کسی که عمداً یا اشتباهاً مسجد را خراب کرده، ضامن خسارت ساختمان مسجد نیز هست.

 تخریب مسجد برای توسعه

610. در صورت مجاز بودن آیا تخریب مسجد جائز است یا خیر؟ در صورت بدون استفاده ماندن مسجد قبلی (به علت عدم تکافوی جمعیت) مسجد چه حکمی خواهد داشت؟

جواب: تخریب مسجد جائز نیست مگر برای توسعه.

 تخریب مسجد و جابجایی آن با ملحقات مسجد

611. مسجدی نسبت به جمعیت محل خیلی کوچک و قدیمی است و بزرگ کردن آن ضرورت دارد عده ای می گویند مسجد مذکور را خراب نمایند و مقدار لازم هم از حیاط مسجد به او اضافه کنند همان جای مسجد اول باز هم مسجد بشود حیاطی هم برای وضوخانه و دستشوئی باقی بماند و عده ای نظرشان این است مسجد  قدیمی بماند حیاط مسجد را مسجد درست کنند در این صورت حیاطی برای مسجد باقی نمی ماند از محضر حضرتعالی تقاضا می نمائیم از جهت شرع و مصلحت کدام یک از نظریه را انتخاب کنیم که اشکالی نداشته باشد؟

جواب: باید طوری عمل کنند که تغییر وقف صدق نکند بنابراین اگر قسمت مربوط به حیاط مسجد را مسجد و قسمت مسجد را حیاط نمایند خلاف احتیاط است.

612. ما اهالی روستا مسجد کوچکی داشتیم چون جایش ضیق بود جلو آن مسجد جدیدی ساخته ایم و مسجد قدیم جلو مسجد جدید را گرفته و مانع دید مسجد شده حالا ما می توانیم این مسجد قدیم را تخریب و از حیاط آن مسجد جدید قرار دهیم؟

جواب: تغییر وقف جایز نیست،

613. مسجدی داریم که کفشداری و چایخانه آن بر اثر بهسازی روستا تخریب شده و جزو خیابان قرار گرفته است و به دلیل کوچک و فرسوده بودن مسجد تصمیم بر این است که مسجد قبلی تخریب و بازسازی گردد و به جهت نزدیک بودن به خیابان و جهت رعایت حریم خیابان و عبور و مرور مردم به داخل مسجد نظر هیئت امناء و معتمدین بر این است که از سمت شرقی عقب نشینی نموده و از قسمت میانی ورودی ایجاد گردد و به نحوی که ورودی مسجد جدید کفشداری در داخل مسجد قبلی قرار گیرد حکم شرعی چگونه است؟

جواب: تغییر وقف است و جایز نیست.

8- توسعه مسجد

 تبدیل مسجد به آبدارخانه درهنگام توسعه

614. اخیراً با توجه به افزایش جمعیت و کوچک بودن فضای مسجد مقداری به مساحت قبلی مسجد اضافه و ساخت و ساز جدیدی وصل به بنای قبلی احداث و مساحت مسجد را وسعت بیشتری داده شده است، مضافاً مقداری از اصل بنای قبلی مسجد را که از بدو تأسیس به عنوان مسجد استفاده می شد از حالت مسجد خارج و به عنوان آبدارخانه جدا گردیده و هزینه زیادی انجام شد و فعلاً به عنوان آبدارخانه یا چایخانه استفاده می شود و این امر در زمان تغییر و تحول مسجد مورد اعتراض چند تن از اعضای هیئت امناء قرار گرفته، در این رابطه ما را ارشاد فرمائید و بفرمایید که حکم چیست؟

جواب: تغییر و تبدیل وقف جایز نیست و مقداری از مسجد که آبدارخانه شده باید تغییر کند و به صورت مسجد برگردد و احکام مسجد بر آن مترتب است.

 احداث پی مسجد جدید در مسجد قدیمی

615. جهت احداث مسجد جدید آیا می توان پی مسجد را در داخل مسجد قبلی قرار دارد و در نتیجه دیوار مسجد قبلی بیرون از مسجد جدید قرار گیرد؟

جواب: تغییر و تبدیل وقف جایز نیست.

 تخریب کتابخانه برای توسعۀ مسجد

616. عدّه ای از افراد بدون اجازه متولّی خاص، اقدام به تخریب کتابخانه واقع بین اتاق مدرسه مسجد جامع و آشپزخانه حسینیه که متصل به مسجد است نموده اند و آن را جزء مسجد کرده اند، آیا این کار آنان صحیح است؟ و آیا نماز خواندن در آن مکان جایز است؟

جواب: اگر ثابت شود که زمین کتابخانه، فقط برای کتابخانه وقف شده است، کسی حق تغییر و تبدیل آن به مسجد را ندارد و نماز خواندن در آن جایز نیست و هر کسی که ساختمان آن را خراب کرده، واجب است آن را به حالت اولیه اش برگرداند، ولی اگر وقف آن برای خصوص کتابخانه ثابت نشود، نماز خواندن در آن اشکال ندارد.

9- تغییر و تبدیل مسجد و ملحقات آن

 تغییر مسجد و ملحقات آن

617. عده ای از اهالی به علت نیاز محل به حسینیه و مسجد اقدام بخرید قطعه زمین نموده و به نیت ساخت حسینیه و مسجد وقف نموده و در اختیار اداره اوقاف و امور خیریه قرار دادند، قسمتی از زمین ساخته و اکنون مورد استفاده مردم محل می باشد و قسمتی از زمین که به نام مسجد وقف شده به صورت زمین باقی مانده است آیا شرعاً می توان با تغییر کاربری در زمین مذکور ساختمان دیگری غیر از مسجد بنا کرد؟

جواب: پس از انشاء وقف و تحویل موقوفه به متولی آن هیچ گونه تغییری در آن جایز نیست.

618. خواهشمند است جواب شرعی سؤالات ذیل را کتباً در این ورقه مرقوم فرمائید:
آیا در صورت عدم امکان گسترش ساختمان مسجد، می توان مسجد را در محل دیگری غیر از مکان مسجد فعلی بنا نهاد یا خیر؟

جواب: بنا کردن مسجد در محل دیگری منع شرعی ندارد ولی مسجد بنا شده از مسجد بودن خارج نمی شود و تبدیل آن به چیز دیگر جائز نیست.

619. قطعه زمینی وقفی در مجاورت مسجد قرار دارد که سال ها است بلااستفاده مانده است و هیچگونه دخل و تصرف معقول و منقول و یا حتی عرفی در آن نمی گردد، خواهشمند است نظر خویش را در مورد تبدیل این زمین موقوفه یا حداقل زیر زمین آن را برای استفاده بهتر از قبیل حوزه علمیه، حسینیه، کتابخانه، محل انجام فعالیت های فرهنگی- ورزشی- و یا منبع درآمد اقتصادی برای مسجد بیان فرمایید.

جواب: با فرض اینکه آن قطعه زمین به عنوان مسجد وقف شده و با نماز خواندن اهالی محل در آنجا به عنوان مسجد به قبض مسجد درآمده و عنوان مسجدیت تحقق پیدا کرده، حکم مسجد بر آن مترتب است، و استفاده های دیگر از آن شرعاًجایز نیست ولی وصل کردن آن به مسجد جنب آن جهت توسعه ی مسجد مانع ندارد.

620. زمینی است موقوفه مسجد در زمان جنگ برای حفظ و نظم محل مقداری از آن زمین موقوفه در اختیار پایگاه مقاومت بسیج قرار گرفت که یک اتاق احداث شد و بعداً بدون اجازه تولیت موقوفه در دو طبقه درست شد و در حال حاضر همان زمین برای منفعت مسجد احتیاج است از طرف تولیت تقاضای استرداد زمین مذکور به مسجد می شود، اما پایگاه امتناع می کند لطفاً حکم شرعی و تصرف در آن را مرقوم فرمائید.

جواب: از وقف باید زیر نظر متولی شرعی در جهت وقف استفاده شود، و هرگونه تصرف دیگر جایز نیست و حکم غصب را دارد که موجب ضمان نیز هست.

621. خانه ای به مساحت 140 مترمربع جنب مسجد نو، برای الحاق به مسجد در هنگام تجدید خریداری گردید.حال بعد از گذشت 14 سال از زمان خرید خانه، مسئولین مسجد تصمیم به بازسازی مسجد گرفته اند، و همچنین می خواهند در جنب مسجد مؤسسات دیگری از قبیل مهد قرآن و پارکینگ عمومی و غیره... احداث نمایند. آیا احداث بناء غیر از مسجد توسط غیر واقف در این خانه که از طرف واقف برای مسجد خریداری گردیده جایز است یا خیر؟
و آیا ثبت خانه ای که برای مسجد خریداری گردیده توسط غیر واقف به عنوان مؤسسه دیگری غیر از مسجد جایز می باشد یا خیر؟

جواب: اگر خانه برای مسجد خریداری شده و وقف شده باید آن را مسجد نمایند، و اگر وقف هم نشده رضایت صاحبان پولی که با آن خانه را خریده اند باید مراعات شود.

 تغییر مسجد به پایگاه بسیج و حسینیه

622. در مسجدی می توان اتاقی برای پایگاه مقاومت ساخت که از آن برادران عزیز حزب الله در امور پایگاه استفاده کنند؟

جواب: تغییر وقف است و جایز نیست.

623. زمینی را مالک وقف مسجد کرده است بعد از خودش وراث، این قطعه زمین را وقف حسینیه کرده اند آیا حکم مسجد را دارد و یا حکم حسینیه؟

جواب: مسجد حسینیه نمی شود، و اگر وقف سابق که بعنوان مسجد شده صحیح و تمام باشد وقف دوم باطل است.

624. در جنب مسجد جدید الاحداث مکانی به مساحت حدود 60 متر مربع قرار داشته است که قبل از ساختمان مسجد جدید به عنوان مسجد قدیم محل استفاده قرار داشته است اینک پس از ساخت مسجد جدید که به حمدالله دارای سالنی به مساحت حدود 400 متر مربع به نحو خوبی ساخته شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد و دیگر نیازی به محل مسجد قدیمی که در گوشه حیاط این مسجد قرار گرفته و به علت قدمت در حال فرسودگی می باشد، نیست و از طرفی دیگر گروه فرهنگی این مسجد جهت فعالیت های فرهنگی از قبیل ایجاد کتابخانه و محل پایگاه مقاومت نیاز به مکان مزبور دارد با توجه به اهمیت فعالیت عزیزان بسیجی و برادران گروه فرهنگی تقاضا دارد اجازه فرمائید که محل مسجد قبلی پس از تخریب از حالت مسجدیت خارج و به عنوان کانون فرهنگی مسجد و پایگاه مقاومت بازسازی و مورد استفاه قرار گیرد.

جواب: تغییر وقف جایز نیست.

 تغییر زیر زمین مسجد به امور فرهنگی و کتابخانه

625. زمینی جهت ساخت مسجد وقف شده در طراحی جهت ساخت، قسمت زیر زمینی آن جهت امور فرهنگی ـ ورزشی مسجد در نظر گرفته شده است.(این قسمت از شبستان مسجد کاملاً مجزا است) آیا این امر اشکالی دارد؟

جواب: از ابتدا واقف می تواند یک قسمت زمین خود را برای غیر مسجد وقف کند، اما پس از وقف برای مسجد  نمی تواند آن را تغییر دهد.

626. زیرزمین مسجدی است بزرگ و الآن بلااستفاده، موقتاً استفاده از این زیرزمین به عنوان کتابخانه جهت استفاده دانش آموزان چه حکمی دارد؟

جواب: تبدیل مسجد به کتابخانه جایز نیست ولی می توانند در مسجد مطالعه کنند.

 تغییر قسمتی از زمین مسجد به مغازه

627. اگر فرد خیری بر روی قسمتی از زمین مسجدی هزینه ساخت چند باب مغازه را تقبل نماید و به منظور طرح خودکفائی به مسجد اهداء نماید، آیا می تواند با توجه به اینکه زمین ملک مسجد است فقط یک باب از مغازه ها به خود فرد خیر واگذار نمود؟

جواب: تبدیل مسجد به مغازه جایز نیست و باید به مسجد برگرداند و واگذار کردن آن به هیچکس جایز نیست و اگر زمین وقف است که منافع آن خرج مسجد کنند، هرگونه تصرف در آن باید زیر نظر متولی شرعی موقوفه باشد با مراعات مصلحت وقف.

628. یک قطعه زمین از سوی فرد خیری به عنوان مسجد وقف نموده و در همان ابتدا صیغه زمین به نام مسجد خوانده شد که در محرم سال جاری به همت و همیاری مردم مبلغ قابل توجه پول جهت احداث آن جمع آوری گردید که هم اکنون در ضلع جنوبی این زمین که موقعیت تجاری دارد به عمق چهار متر یک باب مغازه در آن افتتاح نمودند دست اندرکاران احداث این مسجد اعلام داشتند که تمام درآمد این مغازه ها وقف مسجد می گردد آیا احداث مغازه در این زمین مسجد از لحاظ شرعی جایز است یا خیر؟

جواب: اگر زمین وقف شده که در آن مسجد بسازند و وقف تمام شده مغازه کردن آن جایز نیست.

629. اگر فرد خیر شرط بگذارد که بنده کلیه هزینه چند باب مغازه که زمین آن ملک مسجد است متقبل می شود به شرطی که یک باب از مغازه ها به خودم اهداء شود، شرع مقدس چه حکمی می نماید؟

جواب: با فرض اینکه زمین وقف باشد که منافع آن را صرف مسجد کنند هرگونه تصرف در آن باید زیر نظر متولی شرعی و به مصلحت وقف باشد.

630. آیا مؤسس مسجد که با همت والای همین فرد خیر توانسته است مسجدی را با کیفیتی عالی پایه ریزی نماید، می تواند به منظور جذب وجوهات خیریه آتی آن فرد در راه پیاده کردن اهداف و پیشبرد کارهای مسجد یک باب از چند مغازه هائی که آن فرد خیر تقبل ساخت آنرا می نماید، تا زمانیکه نامبرده در قید حیات است بدون پرداخت مال الاجاره به وی واگذار و پس از رحمت ایزدی آن این ملک را به خود اراضی مسجد برگرداند؟

جواب: گفته شد که زمین اگر وقف منفعت برای مسجد باشد هرگونه تصرف متوقف بر اذن و اجازه متولی شرعی و صلاح وقف است و بدون اجازه و اذن برای هیچ کس جایز نیست.

 تغییر مسجد مخروبه یا حسینیه یا وضوخانه به درمانگاه

631. وضوخانه یا حسینیه یا مسجد که خراب شده ولی استفاده کردن آن منتفی نشده است می شود آن را تبدیل به درمانگاه کرد یا خیر؟

جواب: در فرض مرقوم جایز نیست.

 احداث درب جدید در مسجد                                                                                                  

632. اینجانبان بنائی به نام فاطمیه مجاور مسجدی احداث نموده ایم که ساختمان آن در حال اتمام می باشد از آنجائیکه فاطمیه مذکور علاوه بر درب ورودی از کوچه اصلی، دیوار به دیوار حیاط مسجد فوق الذکر است و می تواند خدماتی مشترک به مسجد داده شود مانند روضه خوانی مجالس زنانه، آشپزخانه فاطمیه، استفاده بانوانی که با عذر شرعی برای ورود به مسجد مواجه هستند(که بالاجبار باید از حیاط بدون سقف استفاده نمایند) و هر مجلسی که در مسجد با کمبود جا مواجه هستند، لذا بر آن شدیم تا بین حیاط و ساختمان فاطمیه درب ورودی احداث نمائیم.علی الحال چون احداث درب ورودی به حیاط مقدار حدود شش مترمربع از حیاط مسجد را اشغال می نماید، مضافاً به اینکه حیاط مسجد طبق نظر واقف آن شامل مسائل شرعی اصل مسجد نمی باشد. استدعا داریم با عنایت به مراتب فوق ساخت راه پله و باز نمودن درب به حیاط مسجد از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

جواب: اگر درب مذکور حیاط مسجد را اشغال می کند و احداث آن تغییر وقف است جایز نیست.

633. فرد خیری زمینی را که در جوار زمین مسجد قرار داشت خرید و وقف مسجد کرد، پس از مدتی که شروع به ساختمان مسجد می کنند امین مسجد به صلاح مسجد دیده که زمین مذکور را برای مسیر دستشوئی های و آشپزخانه مسجد راه قرار دهد و پس از آن همسایه همجوار مسجد زمینی را خریده و تصرف کرده بود و ساخته به جهت باز کردن درب آن زمین به کوچه مسجدی که مسیر بهتری بوده به امین مسجد مراجعه می کند و با اصرار زیاد استجازه می کند و امین مسجد هم غافل از اینکه حق تسلط دیگران بر وقف ندارد اجازه می دهد و درب باز می شود، سؤال این است که اولاً آیا امین مسجد حق چنین اجازه ای را داشته یا خیر؟
و ثانیاً آیا چنین اجازه ای حقی برای همسایه مسجد ثابت می کند؟ به این معنی که آیا این همسایه نسبت به کوچه مسجد ذی حق حساب می شود؟ با توجه به اینکه باز بودن این درب تسلطی است از او بر وقف آیا برای او بازگذاشتن این درب جایز است؟

جواب: از موقوفه باید در جهت وقف استفاده شود و غیر آن جائز نیست و اجازه مذکور اثری ندارد.

 قرار دادن مقداری از مسجد برای معبر

634. مسجدی در لب کوچه واقع شده، جهت توسعه کوچه که محل عبور عده ای از اهالی می باشد می خواهیم مقدار 5/1 متر در طول خود مسجد که 12 متر می باشد را عقب نشینی کنیم جهت توسعه معبر، آقایان گلپایگانی و اراکی قدس سره آن را جایز نداسته اند و حال جهت روشن شدن بیشتر مسئله خواهشمند است سریعاً نظر مبارک حضرت آیت الله العظمی خامنه ای را مرقوم فرمائید تا رفع اشکال و اشتباهات گردد.

جواب: قراردادن مقداری از مسجد را جزء معبر خلاف شرع و حرام است، مگر ضرورت لازم الرعایه ای باشد.

 تغییر وضوخانه قدیمی به مغازه یا باشگاه ورزشی

635. مسجدی است در مرکز شهر که قسمت وضوخانه قدیمی آنکه حدود 8 مترمربع است به نقطه دیگری منتقل و بلااستفاده در کنار حیاط مسجد مانده است، عده ای از مؤمنین تصمیم دارند با توجه به موقعیت خوب آن، آن را به صورت مغازه به عنوان متعلقات همان مسجد ساخته و عواید آن را در جهت حقوق خادم و سایر هزینه های همان مسجد مصرف کنند. مستدعی است وجه شرعی آن را اعلام تا در صورت جواز  اقدام و باعث رونق و بقاء مسجد گردد.

جواب: تبدیل و تغییر وقف جایز نیست، بلی اگر احراز شود که وضوخانه وقف نبوده یا برای مطلق مصارف مسجد وقف شده بی اشکال است.

636. به خاطر نبود امکانات فرهنگی و ورزشی، آبدارخانه قدیمی مسجد را که دیگر از آن استفاده نمی شود به محل باشگاه بدن سازی تبدیل کرده ایم چون که آبدارخانه وصل به مسجد است و تعدادی از جوانان ضمن اینکه مسائل دینی خود را انجام می دهند در باشگاه هم شرکت می کنند آیا از نظر شرعی ورزش کردن در  این محل اشکال دارد یا خیر؟

جواب: تبدیل آبدارخانه مسجد به باشگاه جایز نیست.

 ساخت کانون فرهنگی روی سقف دستشویی مسجد

637. مسجدی ساخته شده است با این خصوصیت که زمین این مسجد توسط بانی خیری موقوفه وقف گردیده، اکنون جهت امور فرهنگی و کمبود مکان تصمیم بر آن شده که در قسمت پشت بام دستشوییهای مسجد ساخت و سازی صورت گیرد که با مخالفت بانی محترم روبرو شده است. سؤال از محضر مبارک این است که آیا اجازه بانی جهت این امر شرط می باشد یا خیر؟

جواب: اگر تغییر وقف باشد جائز نیست.

10- احکام مرتبط با مسجد

ساخت مسجد در زمین وقفی با اجارۀ طولانی مدت

638. مسجد حضرت ابوالفضل (ع) در زمین های موقوفه توسط اهالی محل بناء گردیده و با  توجه به اینکه زمین های فوق از قبل ساخت مسجد مذکور خود موقوفه بوده است و اهالی جهت ساختن خانه های مسکونی از موقوفه به عنوان اجاره در اختیار گرفته اند و به علت نیاز اهالی مسجد فوق ساخته شده است حال که این مسجد فاقد وقف نامه می باشد و از نظر کارهای اداری و مسائل شرعی به اشکال مواجه می گردد علیهذا استدعا دارد که آن دفتر محترم ما را راهنمائی فرمایند.

جواب: به متولی شرعی زمین موقوفه که در آن مسجد مزبور را ساخته اند مراجعه کنند و با نبود شخص خاص به حاکم شرع مراجعه نمایند و زمین را برای بقاء ساختمان در آن اجاره طولانی مدت کنند و مال الاجاره صرف در جهت وقف شود، و در اینصورت نماز در آن اشکال ندارد.

639. زمین هائی وقف بر حمام یا مسجد بوده که از عواید آن برای مخارج حمام یا مسجد استفاده می گردید و فعلاً روی زمینی که قسمتی از حمام و قسمتی از مسجد، مسجدی بنا گردیده، نهایتاً برای زمین اجاره بها طبق نظر افراد خیر برآورد گردیده است اولاً آیا اصل این کار شرعاً جائز بوده یا خیر؟ و ثانیاً با توجه به اینکه زمین وقف است آیا حکم مسجد پیدا می کند یا خیر و وقوف افراد جنب و... در  این مسجد چگونه است؟

جواب: وقف قابل خرید و فروش و تغییر و تبدیل نیست و از موقوفه باید در همان جهت وقف استفاده شود، بله زمینی که وقف منفعت باشد می توان به صورت بلند مدت برای ساخت مسجد در آن اجاره کرد و درآمد حاصله را در جهت وقف صرف نمود و در این صورت در این مدت حکم مسجد را خواهد داشت.

640. ملکی است ششدانگ وقف عام است در آن ملک ساکنین خواستند مسجد بسازند سؤال کردند از مراجع تقلید جواب داده اند وقف در وقف معنی ندارد شما می توانید از متولی منصوص و یا مراجع تقلید جامع الشرایط اجاره کنید آن ملک فعلاً متولی ندارد و بدون اجازه گرفتن از مراجع بنائی به نام مسجد ساخته اند، در آن مسجد نماز خواندن چه حکمی دارد؟

جواب: در فرض سؤال ساختن مسجد و نماز خواندن در آن جایز نیست مگر آنکه متولی و یا مجتهد جامع الشرایط اجازه کند و از او اجاره طولانی نمایند.

عدم اختصاص مسجد به طائفه ای خاص

641. اهالی منطقه ای بعد از ساخت یک مسجد در قطعه زمینی که از سازمان زمین شهری گرفته بودند، در مورد کیفیت وقف آن که عام باشد یا خاص، اختلاف پیدا کردند، عدّه ای از آنان معتقد بودند که باید به عنوان وقف خاص ثبت شود، تعدادی هم اعتقاد داشتند که چون همه اهالی در ساختن آن مشارکت داشته اند باید وقف عام باشد، حکم این مسأله چیست؟

جواب: مسجد جزء وقف های عام است و نمی توان آن را برای گروه یا طائفه خاصّی، وقف نمود، ولی در نامگذاری، نسبت دادن آن به یک مناسبتی به شخص یا اشخاصی اشکال ندارد، ولی شایسته نیست مؤمنینی که در ساخت مسجد مشارکت داشته اند، در این رابطه نزاع کنند.

 اجازه همسایگان در ساخت مسجد

642. آیا برای ساختن مسجد رضایت همسایگان شرط می باشد یا خیر؟

جواب: اصل احداث و تأسیس مسجد در ملک شخصی و یا در ملک ابتیاعی یا اهدائی برای بناء مسجد مشروط به اجازه و موافقت همسایگان نیست.

تغییر نام مسجد

643. آیا تغییر نام مسجد که احتمالاً از زمان واقف نامگذاری شده است جایز است یا نه؟

جواب: اگر به هنگام وقف شرط خاصی نگذاشته اند و مخالفت با نظر واقف نداشته باشد فی نفسه مانعی ندارد.

 حکم نمازخانه

644. آیا مکان هائی که در دانشگاه ها برای اقامه نماز انفرادی یا جماعت تأسیس می شود و اختصاص به آن دارد ولی عنوان نمازخانه به آن داده می شود احکام مسجد را دارد یا با اتاق معمولی از نظر احکام یکی است؟

جواب: در فرض سؤال احکام مسجد ندارد مگر اینکه به قصد مسجدیت وقف شود.

 الحاق کوچه و خیابان به مسجد

645. چندین سال قبل پس از احداث خیابان چند متر از شارع عام در جلو مسجد باقی مانده که امام جماعت مسجد آن را به نفع مسجد تصاحب می نماید و نمی گذارد شهرداری و ثبت آن را تصرف و به فروش برساند و یک قسمت از آن زمین را برای وضوخانه مسجد ساختمان می نماید که تاکنون مورد استفاده مؤمنین می باشد و یک قسمت دیگر با اجازه امام جماعت مسجد و با اطلاع اداره اوقاف شهرستان به منظور تأمین هزینه آب و برق و دیگر نیازهای مسجد به صورت مغازه درآمد که با نظارت کامل اداره اوقاف به اجاره داده شود و مال الاجاره آن به نفع مسجد هزینه گردد، ضمناً تصرف در شارع عام و تبدیل آن با اجازه مراجع تقلید در آن زمان بوده متمنی است نظر مبارک را در مورد ساختمان مغازه مذکور مرقوم فرمائید.

جواب: چنانچه با اجازه مراجع بزرگ و زیر نظر اداره اوقاف و حاکم شرع انجام شده ممضی است و مانع ندارد.

ساخت مغازه در مسجد

646. شخصی به موجب وقفنامه رسمی ششدانگ یک قطعه زمین را جهت احداث مسجد وقف و تولیت آن را مادام الحیات با شخص خود و پس از فوت با عالم مسجد قرارداده است.
واقف شخصاً مسجد را احداث و به هنگام احداث مسجد کف آن را تبدیل به زیر زمین نموده و سه باب مغازه نیز در جنب مسجد و از همان زمین احداث و درآمد و اجاره بهاء آن را جهت احسان شب وفات خویش تعیین نموده است و بنا به اظهار عالم محل واقف از اول وقف قصد احداث زیر زمین و مغازه ها را داشته است.
واقف مجدداً (سه سال بعد) طی اقرارنامه رسمی فرزند خود را ناظر بر متولی تعیین نموده و در همان تاریخ به موجب اقرارنامه دیگری فرزند مورد نظر را متولی تعیین و از متولی تعیین شده قبلی (عالم مسجد) درخواست می نماید که فرزند خود را در این امر یاری نماید. حال با عرض مراتب فوق خواهشمند است نظر مبارک را در مورد سؤالات مطروحه ذیل که مورد ابتلا است اعلام فرمائید.
الف) آیا واقف در احداث زیرزمین و دکاکین پس از وقف زمین جهت احداث مسجد و وصیت درآمد آنها بعنوان احسان شب وفات شرعاً مجاز بوده یا خیر؟ و در صورت دوم تکلیف بناهای احداثی چیست؟
ب) در صورت تأیید جواز احداث ساختمان و تنفیذ وصیت نامه آیا اجاره بهاء عرصه زیرزمین و دکاکین متعلق به مسجد خواهد بود یا خیر؟
ج) نصب ناظر متولی دیگر علاوه بر متولی تعیین شده قبلی در وقفنامه اولیه وجه شرعی داشته یا خیر؟ و در صورت صحت عمل نحوه اقدام و رفتار متولیان نسبت به یکدیگر چگونه خوهد بود؟

جواب: در تاریخ وقف زمین برای احداث مسجد اگر قبض و اقباض وقف متحقق نشده و هنگام احداث ساختمان مسجد، زیر زمین و مغازه ها را برای خود منظور نموده و فقط مسجد احداثی را به عنوان مسجد ساخته و در اختیار نمازگزاران قرار داده است زیر زمین و مغازه ها در این صورت جزء وقف نیست، و بر این فرض وصیت او راجع به درآمد زیر زمین و مغازه ها برای خودش بی اشکال است، و راجع به تولیت و ناظر، اگر بعد از تمامیت وقف و بدون اینکه قبلاً تجدید نظر در ناظر و متولی موقوفه را برای خودش شرط کرده باشد، اقدام بر تغییر تولیت کرده باشد اقدام مذکور باطل و لغو است.

 تبدیل مصلی به مسجد

647. مسجد نمودن تمام یا بخشی از مصلی های ساخته شده چه حکمی دارد؟

جواب: اگر وقف باشد برای نماز و مسجد نشده باشد ثانیاً وقف مسجد نمی شود.