1- حبس

 انقضاء مدت حبس و برگشت عین محبوسه به ملک حابس

756. اگر فردی زمین خود را برای مدّت معینی بر چیزی که وقف بر آن صحیح است حبس کند به این امید که بعد از انقضاء مدّت حبس به او برگردد، آیا زمین بعد از پایان مدّت به او بر می گردد و او حق انتفاع از آن را مانند سایر املاکش دارد؟

جواب: اگر زمین، ملک شرعیِ حبس کننده باشد و او آن را طبق موازین شرعی حبس کرده باشد، حبس محکوم به صحت است و آثار شرعی آن بر زمین مترتب می شود و ملک بعد از انقضاء مدّت حبس به حبس کننده برمی گردد و مانند سایر املاک اوست بنابر این منافع و نمائات آن برای اوست.

 حکم فروش و تقسیم مال محبوسه ابدی و یا ثلث میت

757. اگر ملکی که توسط مالک، حبس دائم بر چیزی که وقف بر آن صحیح است شده و یا ثلث میّتی که وصیت به حفظ عین آن برای ابد نموده تا درآمدهای آن در جهتی که معین کرده مصرف شود، توسط ورثه بین خودشان به عنوان ارث تقسیم شود و آن را در سند رسمی به نام خودشان ثبت کنند و یا آن را بدون مجوز شرعی به دیگری بفروشند، آیا حرمت تملّک و بیع املاک و آبها و زمین های وقفی شامل آن هم می شود؟

جواب: ملک و ثلثی که حبس دائم شده اند، در عدم جواز تملّک و بیع، در حکم وقف هستند و تقسیم آنها بین ورثه به عنوان ارث و همچنین بیع آنها باطل است.

 وقف مال محبوسه

758. اینجانب قطعه زمینی را وقف کردم به مدت 5 سال هنوز مدت 5 سال تمام نشده بود روی همین زمین وقف دائمی نوشتم. آیا حالا که هنوز وقف حبس آن به اتمام نرسیده و وقف دائم نوشته شده باید به وقف دائم عمل کرد در صورتی که از دائم بودنش منصرفم آیا مجازم بعد از اتمام مدت حبس شخصاً تصرف کنم؟

جواب: در وقف مزبور اشکالی نیست و بر فرض صحت حبس بعد از اتمام شدن مدت حبس تأثیر می کند، البته شرط است در صحت وقف قبض.و اگر قبض محقق نشود وقف تمام نیست و اختیار در این صورت با مالک است.

2- وصیت

وصیت به عدم فروش ثلث املاک و خرج درآمد آن برای حسینیه                                        

759. مرحوم پدرم در وصیت نامه نوشته ثلث املاک را در حسینیه خرج نمایند و حق فروش اصل را ندارند و اوصیای پدرم به مفاد وصیت پدرم با نظارت اوقاف وقت عمل نمودند و 2/3 حق الارث باقی مانده را من که وارث منحصر بودم بهره برداری کردم، درختان و مرکبات مورد ثلث از اثر آفت سراسری منطقه به مرور زمان خشک شده اند و املاک وقفی مورد وصیت فاقد درآمد شده اند، حال اداره اوقاف و اوصیا همه ساله از من طبق سند و سوابق تقاضای درآمد ثلث دارند در فرض مذکور آیا من مدیون پرداخت ثلث هستم یا خیر؟

جواب: در فرض سؤال اگر اتلاف مورد وقف مستند به شما نباشد و در نگهداری آن از ناحیه شما افراط و تفریطی صورت نگرفته باشد ضامن پرداخت ثلث نیستید و اگر نزاعی در بین باشد باید در محاکم قضائی حل و فصل شود.

 وصیت به وقف ثلث اموال               

760. همسر اینجانب به موجب وصیتنامه وصیت می کند که خانه مسکونی خود و عیالم را بعد از فوت وقف مسجد شهداء نمودم و پس از تنظیم به من گفت امضاء کن من هم که سواد ندارم و متوجه نشدم که سهم اینجانب را که سند مالکیت دارم نیز وقف می کند لذا ذیل وصیتنامه را انگشت زدم. اکنون بفرمائید آیا وقف محقق شده با اینکه خانه محل سکونت اینجانب است و تصرف مسجد نداده ام،دوم اینکه آیا شوهرم حق داشته است که وصیت کند: سهم خانه عیالم را نیز وقف کردم، سوم اینکه برادر آن مرحوم می گویند این وصیت است و چون زائد برثلث  است من قبول ندارم و سهم خود را می خواهم و در این بین برادر شوهرم نیز فوت می شود که او دارای زن و بچه است و من و شوهرم بچه نداریم.
تقاضا دارم حکم شرعی را ذیلاً بنویسید که وقف صحیح است یا نه؟ مسجد شهداء هم حقی دارد یا اینکه ثلث را باید به نماز و روزه اختصاص دهم برای خدا حکم شرعی را بیان کنید تا به وظیفه عمل کنم.

جواب: در فرض مرقوم تمام خانه مذکور حکم وقف ندارد ولی بر وصی واجب است تمام سهم میت از خانه را با فرض اینکه کسی با او در این خانه شریک است مطابق وصیت وقف مسجد نماید، مگر اینکه سهم میت از این خانه از ثلث ترکه او زیادتر باشد که در  این صورت به مقدار ثلث ترکه باید وقف نماید مگر اینکه همه ورثه اجازه بدهند و مابقی ترکه علی ما فرض الله میان ورثه او تقسیم می شود و در صورتی که یکی از ورثه بعد از مورث فوت کرده باشد سهم الارث او به ورثه می رسد و تا به وصیت عمل نشود تقسیم ترکه جایز نیست واگر به نماز و روزه قضا وصیت نکرده باشد واجب نیست برای او نماز و روزه قضا انجام دهید.

وصیت به وقف سود اموال

761. شخصی وصیت نموده اموالش در دست فرزندانش باشد و سود حاصل آن را وقف روضه خوانی سید الشهداء نموده آیا این مورد شامل تمام اموال نامبرده می شود یا فقط ثلث مال حق وقف و وصیت را داشته؟ ضمناً وارثین وقفنامه و وصیتنامه پدرشان را امضاء نموده اند.

جواب: وقف مزبور صحیح نیست، و حکم وصیت را دارد که در ثلث ترکه نافذ است و در زائد بر ثلث موقوف است با اجازه ورثه، و چنانچه اجازه کرده باشند باید بر طبق آن عمل کنند و نمی توانند از اجازه خود برگردند.

وصیت به ملک وقفی

762. آیا ملک وقف به ارث داده می شود یا خیر؟
ظاهراً شخصی وصیت نموده و در ضمن وصیت خود ملک وقفی را به ارث داده است حال سؤال اینجاست که آیا این وصیت نامه صحیح است یا باطل و بر فرض بطلان آیا تمام وصیت نامه باطل است یا همان مقدار که ملک وقف را وصیت نموده است؟

جواب: وقف به ارث نمی رسد و وصیت نسبت به وقف صحیح نیست و نسبت به غیر وقف مانع ندارد و باید عمل شود.

وقف معلّق به موت، در حکم وصیت

763. شخصی املاک خویش را در زمان حیات وقف نموده در خیرات و مبرات صرف شود و بعد از یکسال قبل از قبض و تحویل و تحول در مرض موت شفاهاً گفته اگر خواستید بفروشید مانعی ندارد، اولاً آیا وقف صحیح است یا نه و ثانیاً اینکه در مرض موت گفته بفروشید و در مورد فوق مصرف شود آیا نافذ است یا نه؟

جواب: در فرض سؤال وقف محقق نشده  چنانچه مواردی را تعیین نموده حکم وصیت دارد.

وصیت برای حبس

764. احتراماً، چون در باره نحوه اجرای تکالیف مربوط به محبوسات و اثلاث باقیه اشکالات شرعی و عملی به شرح زیر موجود است لذا سؤال مورد نظر را در نهایت اختصار به عرض می رساند:
الف: با عنایت به اینکه رهبر کبیر انقلاب رضوان الله تعالی علیه در استفتائیه مورخ 1366 درباره محبوسات مرقوم فرموده اند: «حبس ابد در احکام با وقف شریک است... ».
اینک از محضرتان تقاضای پاسخ شرعی در موارد زیر را دارد.
چنانچه در وصیت نامه ای موصی ثلث دارائی خود را به صورت حبس مؤید یا ثلث باقی جهت امور خیریه منظور کرده باشد ولی وصی فوت شده و یا در دسترس نباشد، از نظر شرعی تکلیف اموال محبوسه یا ثلث دائم چیست؟ و چه مرجعی بایستی به این امر رسیدگی نماید؟
اگر وصی مشخص و موجود باشد تکالیف او در مورد حبس ابد و یا ثلث دائم آیا قبول مفاد بند الف و ب فوق الذکر و موقوفه دانستن مورد وصیت و رعایت قوانین و مقررات اوقافی می باشد یا نه؟
چنانچه وصی در اجرای نظر موصی و حفظ منافع عمومی به موقع اقدام لازم به عمل نیاورد، چه شخص یا مقامی بایستی در  این امر مداخله و تکلیف مورد ثلث را روشن و به جریان بگذارد.

جواب: ١) لازم است طبق حبس و وصیت عمل شود و اگر وصی در دسترس نیست حاکم شرع اقدام می کند.
٢)حکم همان است که در بند (الف) و بند (ب) نقل کرده اند. و اگر وصیت به حبس به نحو فعل باشد به این نحو که وصیت شده که حبس نمایند یا وصیت به نحو نتیجه باشد لکن منقطع الاول به این نحو که وصیت کرده که بعد از مردنش حبس باشد، وصی مورد وصیت را حبس می کند و اگر اقدام نکرده حاکم شرع عمل می کند.

وصیت به تبدیل به احسن نمودن ثلث

765. شخصی ثلث خود را زمین قرار داد. گفته باید باقیات صالحات  بماند.نسل اول طبق وصیت عمل کرد، اما نسل بعدی بر اثر اختلاف سلیقه و تعدد متولی طبق وصیت نمی تواند انجام وظیفه کنند آیا حضرتعالی اجازه می فرمائید که زمین مزبور را تبدیل به احسن برای مراکز علمی و یا مؤسسات دینی از مسجد و غیره مصرف کنند جواب شرعی را مرقوم فرمائید. و السلام

جواب: تغییر و تبدیل آن جایز نیست.

3- نذر

 نذر برای امام زاده و مقبره

 766. آیا با پول موقوفات و نذورات امامزاده ها می توان ماشین به نام وقف و یا امامزاده خرید و آن را در اختیار اداره اوقاف قرار داد تا استفاده نماید؟ آیا می توان کارمند و کارگر امامزاده و یا موقوفات که حقوق  بگیر وقف و امامزاده می باشد به صورت تمام وقت در اختیار اداره اوقاف باشد؟

جواب: در مصرف عوائد موقوفات باید طبق نظر واقف عمل شود و نذورات نیز در هر راه مشروعی که نذر شده مصرف شود و نذر بر امامزاده باید صَرف مصالح آن امامزاده شود، و از آن جمله است اجرت کسانی که برای آن امامزاده زحمت می کشند.

767. سه نفر از سادات روستا که مورد احترام مردم منطقه بوده فوت کرده اند و مقبره ای برای آنها ساخته شده و مردم در ایام مختلف به زیارت آن بزرگواران می روند و نذوراتی نیز به داخل صندوق که در محل تعبیه گردیده واریز می نمایند. آیا نذورات واریزی به صندوق متعلق به وراث آنها می باشد یا اینکه مقبره یاد شده جزء اماکن مذهبی اسلامی بود و باید از طرف اداره اوقاف و امور خیریه اشخاصی را به عنوان هیئت امناء انتخاب تا ضمن اداره نمودن مکان مزبور نذورات متعلق به آن را به تعمیرات و سایر احتیاجات ضروری مکان یاد شده برسانند؟

جواب: اموال مذکور به ورثه نمی رسد بلکه اگر متولی دارد زیر نظر آنها و الا زیر نظر اوقاف در جهت نذر مصرف شود.

عمل به نذر

768. شخصی از دنیا رفته است که چند مورد نذر داشته است آیا ورثه با توجه به مشکلات اقتصادی پیش آمده (در اثر فوت) باید نذرها را ادا نمایند یا خیر؟
الف) این شخص مذکور یک فقره نیز وقف کرده است آیا به وقف نیز عمل شود؟
ب) خانم این شخص نیز نذر هر ساله داشته است و الان میسور نیست چگونه باید عمل بکند؟
ج) همین خانم نیز یک فقره وقف نموده است با توجه به وضع فعلی معیشتی خانواده آیا می تواند به وقف عمل نکند یا خیر؟

جواب: نذر اگر بدون صیغه شرعیه مخصوص به نذر باشد صحیح نیست و عمل به آن لازم نیست و بر دیگران از جمله ورثه لازم نیست به نذر شخص عمل کنند و اگر آنچه وقف شده تحویل هم داده شده است باید به آن عمل شود و اگر قبض معتبر در وقف محقق نشده باقی بر ملک است و به ورثه می رسد.

نذر شمع

769. عده ای از زائرین محترم بقاع متبرکه طبق معمول قبل که برق نبوده، بر اثر ناآگاهی مبادرت به نذر و روشن کردن شمع در اینگونه اماکن می کنند که این کار نه تنها نفعی برای امامزاده ندارد بلکه چربی و دود آن باعث از بین بردن کاشیکاری و آینه کاری و در نتیجه ضرر و زیان به امامزاده و آلوده کردن محیط امامزاده و مزاحمت برای زائرین می شود.
لذا مستدعی است در نامه ای وجه شرعی آن را بیان نمایید تا انشاءالله مفید به حال امامزادگان علیهم السلام باشد و آیا اصل نذر چه وجهی دارد؟

جواب: در حال حاضر که روشنائی اماکن مذهبی با برق تأمین می شود نذر شمع وجهی ندارد و شرعاً صحیح نیست و اختیار مصرف وجوه با شخص نذر کننده است.

مصرف نذورات مسجد و حسینیه

770. مردم بابت نذورات شخصی خود وجوهاتی را در داخل صندوق ضریح های مستقر در این حسینیه واریز می نمایند. آیا استفاده از وجوهات نذری با نظارت هیئت امناء برای مصارف حسینیه اشکال دارد؟

جواب: اگر برای احتیاجات حسینیه اهداء می کنند اشکالی ندارد.

771. پولی که نمازگزاران مسجد به متصدیان مسجد (یا صندوق ها) به عنوان کمک و نذر پرداخت می کنند و نیت مصرف آن را مشخص نمی کنند، آیا امام جماعت و هیئت امناء می توانند بنابر صلاحدید علاوه بر مخارج جاری مسجد، صرف امور فرهنگی (دعای ندبه، هزینه بسیج و...) نمایند؟

جواب: چنانچه صاحبان پول اختیار آن را به متصدیان واگذار کرده اند اشکال ندارد.

جمع آوری نذورات، برای عمل به خواب و رؤیا

772. اخیراً برخی از افراد خیر به عنوان اینکه فردی خواب دیده اقدام به جمع آوری پول و نذورات به منظور احداث مهدیه و مسجد و بناهای خیریه در اراضی کشاورزی متعلق به تعدادی از کشاورزان نموده اند تا نیت خود را عملی نمایند. حالیه سؤال اینجاست:
آیا صرف عنوان کردن خواب بر مؤمنین و متدینین صحت شرعی و عقلی برای احداث بنای مسجد را ایجاد می کند؟
آیا با عنوان کردن خواب، اراضی که متعلق به کشاورزان است در حال حاضر در آن به کشت و زرع مشغول اند بدون اینکه مالکین چنین نیتی را داشته باشند به وقف مبدل می شود آیا رضایت مالکین برای احداث این گونه بناها شرط است یا خیر؟
با وجود نیاز نقاط دیگر شهر که فاقد حسینیه و مسجد هستند و نیاز مبرم به چنین اماکنی دارند آیا ساخت مسجد در این محل صحت شرعی و عقلی دارد یا خیر؟

جواب: 1) خواب اعتبار شرعی ندارد، ولی اگر مؤمنین بخواهند کمک کنند اشکالی ندارد.
2) در وقف رضایت مالک معتبر است و تصرف در ملک غیر باید با رضایت مالک باشد.
3) تشخیص موضوع نیاز به رسیدگی دارد و سزاوار است خود مؤمنین با ملاحظه ضوابط شرعی و عرفی اقدام به اینگونه امور نمایند، و از هرگونه اختلاف بپرهیزند.