الف) موارد عدم جواز فروش عین موقوفه و تجهیزات آن

 فروش زمین مشاعی وقفی

382. اینجانب به موجب سند عادی موازی هیجده قصب زمین که 450 متر مربع می باشد خریداری کرده ام که پس از خرید متوجه شده ام اراضی مزبور حدود 2/5 دانگ آن مشاعاً وقف بوده و استفتاء می نمایم آیا معامله فوق باطل است یا خیر و تکلیف اینجانب چیست؟

جواب: در فرض سؤال معامله نسبت به مقداری که وقف بوده باطل و نسبت به بقیه صحیح است و شما حق فسخ اصل معامله و مطالبه پولی که داده اید را دارید.

383. روستای مسکونی ما حدود یکصد و چهل هکتار بوده که از قدیم و ندیم در اختیار زارعین بوده، عامه اهالی محل می دانیم بعضی از زمین های فوق از دو دانگ تا چهار دانگ و یا نصف آن وقف برای تکایا بود و سند وقفی موجود است، متأسفانه اداره اوقاف شهرستان و مسئولین امر کوچک ترین تحرکی از خودشان نشان نداده اند. و مردم هم در سال 42 ثبت ملکی و سند اصلاحات ارضی گرفته اند آیا اعتبار ملکی و تصرف آن و محصولات سالیانه مشروع و مجاز خواهد بود و هر نوع تصرف آن جایز می باشد(بیع، تبدیل، هبه و ارث).

جواب: هر مقدار از زمین ها که وقفیت آن محرز و مسلم باشد خرید و فروش و تبدیل و نقل و انتقال آن شرعاً باطل است و هر گونه تصرف در آن منوط به رعایت احکام وقف و قرارداد با متولی شرعی است.

384. بانوئی قطعه زمینی که یک دانگ از ششدانگ می باشد را وقف نموده که دارای باغات،بیوتات، قنوات و انهار و مزارع و مراتع و اراضی و غیره بوده است و متولی زمین مذکور زمین فوق الذکر را به شخصی اجاره داده و چون پس از انقضاء مدت اجاره موفق به بازپس گرفتن آن نشده زمین را به اداره اوقاف واگذار نموده و چون در همان زمان عده ای از اهالی قریه مذکور قطعات زمینی را وقف کرده بودند لذا متولی و اداره اوقاف تمامی املاک دایر و آباد را که دارای محسنات قید شده در بالا بوده است به متصرف واگذار نموده و زمین بایری را که هیچگونه آبادی در آن وجود نداشته از او دریافت نموده که طبق اظهارات متولی و اداره محترم اوقاف می گوید تبدیل به احسن کرده ایم حال از آن مرجع عالیقدر مسلمین جهان تقاضا می شود در مورد اینکه آیا متولی و اداره  محترم اوقاف حق تعویض زمین دایر و آباد که دارای درآمد بوده را با زمینی بایر داشته، فتوای مبارک را امر و ابلاغ فرمائید.

جواب: بعد از ثبوت وقف شرعاً تبدیل و تغییر آن جایز نیست.

 تصرف در رقبه وقفی مسجد

385. عده ای افراد خیر با جمع آوری کمکهائی از مردم، بنائی را جهت انجمنی به نام انجمن توحیدی تأسیس کردند ولی از آنجا که این انجمن منحل شد، این بنا توسط مؤسسین انجمن مذکور وقف مسجد محل گردید و پس از اینکه مسئولین امور مسجد ساختمان مذکور را بلا استفاده و متروکه رها کردند، اداره بهزیستی با توافق مسئولین مسجد و صرف هزینه های فراوان آن را تعمیر و در جهت خدمت به تعداد کثیری از خانواده های محروم و بی سرپرست مورد استفاه قرار داد، اکنون متولیان مسجد ادعای مالکیت و تخلیه این ساختمان را نموده اند لطفاً بفرمائید با توجه به اینکه این بنا از کمک های مردمی جهت انجمن فوق تأسیس شده آیا وقف برای مسجد صحیح است؟

جواب: چنانچه دهندگان پول اختیار به مؤمنین داده باشند وقف مزبور صحیح بوده است و باید محل مزبور را تخلیه و تحویل جهت مسجد بدهند و قابل خرید و فروش نیست.

386. قطعه زمینی در حدود چهارصد مترمربع که سابقاً دارای چند درب اطاق مسکونی وقف مسجد بوده ولی فعلاً خراب شده و این زمین به واسطه خراب شدن ساختمان و از بین رفتن اطاقها معطل مانده که قابل درآمد نمی باشد.
آیا اجازه می فرمائید نصف از این زمین فروخته شود و در نصف دیگر زمین که ساختمان قبلی بناء شده بود ساختمان جدیدی احداث شود یا نه؟

جواب: در فرض مذکور که زمین وقف و متعلق به مسجد است فروش کل یا بعض آن جائز نیست.

 فروش حسینیه، فاطمیه و زینبیه

387. عده ای از خیرین حدود 30 سال قبل خانه ای را به عنوان حسینیه خریدند، و اخیراً به دلیل کوچک بودن حسینیه سابق را فروخته و با کمکهای دیگری که جمع آوری کردند. خانه ای بزگتر را به همین عنوان خریداری نمودند. منتهی تعدادی از کسانی که قبلاً در خرید حسینیه سابق سهیم بودند از این عمل اعلام ناخرسندی کرده و رسماً هم اعلام می کنند که نسبت به سهمی که داده اند، رضایت ندارند، آیا هیئت امناء از باب تبدیل به احسن اجازه چنین عملی را داشته اند یا نه؟

جواب: اگر منزل را برای حسینیه وقف کرده بودند قابل خرید و فروش نیست.

388. با کمک افراد خیرخواه و مردم مذهبی یک باب حسینیه ساخته شده است اکنون چون راه دور است و مردم نمی توانند در آن حسینیه ایاب ذهاب داشته باشند اکثر اعضاء هیئت پیشنهاد داده اند که حسینیه فروخته شود و در منطقه سکونت اعضاء با همان پول فروش حسینیه محلی دیگر تهیه شود که مورد استفاده بیشتر باشد، واقعیت این است که این حسینیه ساخته شده هیچ گونه رونقی نداشته و به دلیل زحمت و دوری رفت و آمد موجب غصه و حسرت اعضاء گردیده.
سؤال این هیئت این است که با چنین شرایطی آیا امکان فروش این حسینیه از لحاظ شرعی وجود دارد یا نه؟
اگر نمی توان این حسینیه را فروخت، آیا می توان به عنوان محل درآمد مثل درمانگاه و شغلی دیگر بهره برداری نمود و از درآمد آن حسینیه ای در محل سکونت اعضاء تهیه کرد یا نه؟

جواب: حسینیه را نمی توانند بفروشند، یا آن را به غیر حسینیه تغییر دهند،

389. فاطمیه ای ساخته شده ولی حالا خیلی کوچک است لذا معتمدین محل بنا دارند که فاطمیه ای بزرگ درست کنند از نظر اهالی به مصلحت است که فاطمیه حاضر را بفروشند و با مبلغی بیشتر بتوانند فاطمیه بزرگ تری درست کنند، نظر مبارک شما در این مورد را مرقوم بفرمائید.

جواب: اگر فاطمیه وقف است فروش آن جایز نیست.

390. فرد خیری حیاط مسکونی خود را وقف زینبیه نموده و مدتی در آن عزاداری شده است حال عده ای زینبیه جدید ساختند، آیا می شود زینبیه قبلی را فروخته صرف و خرج زینبیه جدید کرد؟

جواب: وقف قابل خرید و فروش و تغییر و تبدیل نیست و از موقوفه باید در همان جهت وقف استفاده شود.

 فروش زمین حسینیه

391. شخصی نذر کرده بود که هر جا باشد همراه خودش یک حسینیه بسازد، این ملک را فروخت و جای دیگر سکونت کرد، آیا برای خریدار آن زمین حسینیه هم واجب است که در آن جا حسینیه بسازد با فروش زمین قبلی یا خیر؟

جواب: اگر وقف محقق شده است تغییر و تبدیل و فروش آن جائز نیست و در غیر اینصورت اختیار با مالک است.

392. در یکی از روستاها دو قطعه زمین برای حسینیه قرار داده اند، نیمه ساز شده و روی آن اقامه عزا شده است و متولی هم دارد و وجوهی مردم به متولیان برای ساختمان داده اند لکن وجود دو حسینیه منشاء اختلاف و نفاق و درگیری شده است.
اولاً: اجازه می فرمائید در محل سومی زمین بزرگتری تهیه شود از محل فروش این دو قطعه زمین،حسینیه ساخته شود یا کتابخانه و ساختمان عام المنفعه دیگری ساخته شود.
ثانیاً: چنانچه نظر حضرتعالی بر این کار نباشد آیا ممکن است وجوه جمع آوری شده در محل سوم خرج شود یا به صاحبانش مسترد شود تا خرج حسینیه سوم کنند یا خیر؟

جواب: با فرض اینکه زمین برای حسینیه وقف شده و در آن عزاداری شده است تبدیل و فروش آن جائز نیست و تا عین پولی که افراد برای ساخت حسینیه پرداخته اند صرف نشده اختیار آن با صاحبان پول است.

393. قطعه زمین و ساختمانی بوده که وقف حسینیه شده است که در سال 1353 بنا گردیده است این ساختمان به مدت پنج سال در اختیار بانک بوده است و قرار شده که در سال 1358 تخلیه کنند ولی بعد از انقلاب تخلیه که نکردند هیچ بعد از پیگیریهای فراوان با زور و اجبار در سال 1367 بعد از 14 سال استفاده از ساختمان و پرداخت اجاره بسیار ناچیزی و بدون سرقفلی به قیمت یک میلیون و دویست هزار تومان آن را خریداری کردند شایان ذکر است که وقف بعد از واگذاری بوده به امید اینکه ساختمان مذکور تخلیه خواهد شد. حال از حضرتعالی استدعا داریم با اجبار در فروش و موقوفه بودن آن تکلیف ما را مرقوم فرمائید.

جواب: واقف اگر زمین را وقف کرده که در آن حسینیه بنا کنند و تحویل متولی شرعی یا عزاداران داده، هرگونه تصرفی که برخلاف حسینیه باشد در آن جایز نیست و اگر زمین را وقف نموده که منافع آن خرج حسینیه کنند تصرف جایز است ولی هرگونه تصرف در آن باید زیر نظر متولی شرعی و صلاح وقف باشد و در غیر این صورت تصرف حکم غصب را دارد و فروش موقوفه هم جایز نیست ولی مسائل اختلافی باید در دادگاه حل و فصل شود.

394. شخصی در زمان حیاتش منافع یک قطعه زمین را جهت عزاداری امام حسین(ع) وقف نموده زمین مزبور در طرح قرار گرفته و واقف هم فوت کرده، اجازه می فرمائید زمین موقوفه را بفروشند و وجه آن را خرج مسجد محل کنند؟

جواب: در فرض سؤال، فروش زمین جایز نیست و باید منافع آن در جهت وقف مصرف شود.

فروش مکتب خانه مخروبه، سقاخانه و کاروانسرا

395. مکانی است وقف برای مکتب خانه که ساختمان مخروبه آن هنوز به جاست و قبلاً هم چندین سال متمادی در آن کلاس درس برقرار بود اما الان چون مدارس آمده آن مکان هیچ استفاده ندارد و حتی اسباب اذیت همسایه همجوار نیز می باشد و با وجود این مشکلات و عدم استفاده از آن مکان به هیچ عنوان، آیا اجازه می فرمائید که آن مکان را بفروشند به همان همسایه و از پول آن در جای دیگر برای کتابخانه یا پایگاه و یا امور عامه دیگر استفاده نمایند.

جواب: فروش وقف جائز نیست.

396. در روستائی علاوه بر حسینیه (تکیه) محلی به عنوان سقاخانه وجود دارد که سقاخانه نسبت به مسجد و حسینیه در موقعیت مکانی مناسبی قرار نگرفته است و محتاج تجدید بنا می باشد. جهت تبدیل به احسن  هیئت امناء، محل دیگری در نزدیکی مکان فعلی سقاخانه را انتخاب نموده اند که با مخالفت عده ای مبنی بر شرعی نبودن این انتقال به علت وفقی بودن مکان مواجه شده، آیا این تغییر به عنوان تبدیل به احسن نمودن مکان مذکور جائز است یا خیر؟

جواب: تبدیل نمی شود و انتقال ممکن نیست بلی می توانند سقاخانه دیگری در محل دیگر احداث کنند، ولی سقاخانه اول به حال اول باقی است.

397. مکانی است که حدود یکصد سال قبل به منظور استفاده مطلق فقراء و دیگر مسافران رهگذر به عنوان کاروانسرا و خیرات وقف شده است، بعضی از وارثان صاحب خیرات به علت ندانستن مسئله با داد و ستدهایی که بین یکدیگر داشته اند به دیگران فروخته و اکنون در تصرف ورثه خریداران است اینگونه معاملات و تصرفات ورثه خریدار در این مکان چگونه است؟

جواب: وقف قابل خرید و فروش نیست، و تصرف در وقف بدون اذن متولی شرعی جائز نیست

فروش  اراضی، چنارزار و درختان وقفی

398. 1- اگر ملک وقفی را کسی به نفع خود بفروشد و خریدار آن را صاحب شود در صورتی که تعدادی به خریدار گفته باشند این ملک موقوفه است آیا خرید ملک موقوفه برای خریدار جایز است یا خیر چگونه؟
2- اگر فردی اراضی موقوفه را فروخته باشد آیا وراث آن می توانند به جای اراضی آن اراضی دیگری را به موقوفه واگذار کنند یا باید اراضی خود موقوفه به آن برگردد؟

جواب: 1-2- وقف قابل خرید و فروش نیست و با فروش از وقف بودن خارج نمی شود.

399. ابوی اینجانب موقع حیات خویش یک قطعه زمین چنارزار را وقف امام حسین(ع) نموده است از طرفی هم روستای ما از وجود مسجد محروم است.
1-آیا می شود مورد موقوفه را خرج مسجد بنمایم؟
2-در صورت امکان به علت اینکه دست ما نیز خالی است عنایت فرمائید تا ما بتوانیم از یک باب مسجد برخوردار هم جهت عبادت و هم تعزیه داری امام حسین(ع) استفاده نمائیم.
3-اگر نمی شود عین موقوفه را بفروشیم آیا می توانیم درختهای کاشته شده را فروخته خرج مسجد نمایم.

جواب: موقوفه را نمی توان فروخت نه زمین وقفی را و نه اصل درختهای وقفی را بلکه باید عوائد وقف را صرف در جهت وقف کند.

400. شخصی وصیت کرده است که خانه ام را بفروشید و مصرف مسجد و حسینیه بنمائید و خانه مذکوردارای چند اصله درخت نخل خرما می باشد و این نخلها هم برای خیرات و مبرات است، حال که موکل می خواهد خانه را بفروشد خریدار می گوید همراه با نخل ها می خرم و بدون نخل خانه را نمی خرد و با توجه به اینکه نخلها برای خیرات در نظر گرفته شده است تکلیف چیست لطفاً بیان فرمائید.

جواب: در فرض مرقوم نمی توانند نخلها را بفروشند و بایددر خیرات از آنها استفاده کنند بلی اگر خیرات شامل صرف پول خود نخل در مسجد و حسینیه هم باشد می توانند بفروشند و پول آن را صرف در مسجد و حسینیه کنند، لکن اگر نخل اینطور اختصاص به خیرات داده شده که با وجود عین عوائدش صرف در خیرات شود نمی توانند آن را بفروشند.

 فروش زمین غسال‌خانه یا گورستان

401. قطعه زمینی وجود دارد که تقریبا از صد سال پیش تاکنون قبرستان عمومی بوده و چند سال پیش در عملیات حفاری چند قبر در آن مشاهده شده و بعد از عملیات حفاری و بردن خاک ها بعضی از قبرها آشکار شده اند و استخوان هم در داخل آن دیده شده، آیا جایز است شهرداری این زمین را بفروشد؟

جواب: اگر قبرستان مزبور وقف باشد، خرید و فروش آن جایز نیست و به هر حال اگر عملیات حفاری موجب نبش قبور شود، آن هم حرام است.

402. خواهشمند است نظر مبارک را در مورد مسئله ذیل مرقوم فرمائید: حکم فروش قبرستان های وقفی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی چه می باشد در حالی که در بعضی از آنها قبر علمای اسلام بوده و نیز هنگام انجام عملیات ساختمانی بقایای اجساد مسلمین از زیر خاک ظاهر می گردد.

جواب: قبرستان عمومی قابل خرید و فروش نیست.

403. قبرستانی است که هم اکنون متروکه شده بعضی افراد فرصت طلب و سودجو بخشی از قسمت های قبرستان را مورد خرید و فروش قرار داده اند و بعضی به بهانه اینکه حاشیه زمین ایشان است تصرف کرده اند و موجبات هتک و حرمت قبرستان مسلمین را به وجود آورده اند، حال ما تقاضا داریم که از آن مقام عظمای ولایت حکم این مسئله را دریابیم باشد که با روشن شدن حکم مسئله هتک حرمت قبرستان مسلمین پایان پذیرد و اگر شرع مقدس اجازه می دهد اقداماتی در جهت رفع نیاز و احتیاجات عموم مردم از قبیل احداث مدرسه، بهداشت، شرکت تعاونی و... صورت گیرد.

جواب: خرید و فروش و تصرف قبرستان جایز نیست و رسیدگی موکول است به مسئولین محترم ذیربط در جمهوری اسلامی.

404. قبرستان قدیمی در محله ای وجود دارد که حدود 29 سال هیچ میتی در آن به خاک سپرده نشد و اکنون بخشی از این قبرستان در معرض جاده عمومی قرار گرفته بقیه به شکل محل عبور درآمده است، آیا اجازه می دهید جهت استفاده مطلوب تر، قبرستان مذکور فروخته شود و پول آن در قبرستان اصلی محل یا ساخت حسینیه محل استفاده گردد؟

جواب: قبرستان قابل فروش نیست.

405. مردم روستا زمینی را در خارج از روستا جهت گورستان تعیین کرده و با همیاری غسالخانه را هم ساخته اند ولی به جهت بعد مسافت و به جهت اینکه در وسط روستا قبرستان وجود دارد که تا چند سال آینده قابل استفاده است و به هیچ وجه از غسالخانه و قبرستان جدید استفاده نشده،
١- آیا شرعاً فروش زمین مربوط به گورستان و غسالخانه جدید جایز است؟
٢- در جنب مسجد محل، زمینی که مربوط به مسجد است می توان از این وجه برای ساختن کتابخانه و کلاس و امور مربوط به مسجد هزینه و خرج نمود؟
٣- آیا متولی امر صرف و خرج کردن این امر، هیئت امناء مسجد و حسینیه می تواند باشد؟

جواب: 1- اگر زمین و غسالخانه را وقف نکرده اند اختیار آن با صاحبان آن می باشد چنانچه مصلحت می دانند می توانند آن را تبدیل کنند ولی اگر وقف محقق شده امکان تغییر و تبدیل ندارد.
3و2- در صورت صحت فروش صاحبان پول می توانند به هر کسی که بخواهند وکالت در صرف پول مزبور را در هر موردی بدهند ولی اگر وقف بوده چنین حقی را ندارند.

 فروش موقوفه از خوف تصرف عدوانی

406. قطعه زمین در روستا وقف اولاد ذکور بوده است و در اواخر دوران طاغوت از خوف تصرف عدوانی (اصلاحات اراضی) تنها اولاد ذکور آن را فروخته و پولش را در شهر تبدیل به منزلی نموده است.
با توجه به اینکه فروشنده در قید حیات نمی باشد و ملک وقف اولاد ترقی زیادی کرده است، تکلیف وقف چه می شود؟
در صورت بطلان معامله و بازگشت وقف آیا قیمت ملک باید لحاظ شود با قیمت فروش آن زمان؟

جواب: وقف قابل خرید و فروش نیست و زمین موقوفه به قوت خود باقی است و موضوع خاص نیاز به رسیدگی دارد که موکول است به مسئولین مربوطه.

407. پدر بزرگ اینجانب قطعه زمینی را وقف بر اولاد ذکور خود نموده و علت آن ظاهراً این بوده است که چون رژیم گذشته قصد داشتند زمین ها را تصرف کنند، و ایشان روحانی محل بوده اند، لذا زمین را وقف اولاد خود نموده اند آیا امروز ما می توانیم زمین مزبور را بفروشیم یا در آن احداث بنا نمائیم؟

جواب: اگر زمین وقف است باید مطابق وقف عمل شود، واحداث بناء در آن با نظر متولی شرعی و مراعات جهت وقف مانع ندارد، ولی فروش وقف جایز نیست.

فروش موقوفات پراکنده بجهت تجمیع آنها

408. روستائی دارای مقداری اراضی وقفی است که نظر به پراکندگی،بازده آن اندک می باشد لذا متولیان و متصدیان قصد تبدیل و تعویض و یکی نمودن این اراضی به منظور بازده بهتر دارند آیا اجازه می فرمائید؟

جواب: مورد ذکر شده مجوز تبدیل و تعویض موقوفه نمی باشد.

409. یکی از مشکلات این شهر وجود قبرستانهای پراکنده موقوفه می باشد که مردم جهت تدفین متوفیان با مشکل مکان مناسب و آبرومندانه مواجه می باشند تا جائی که در اکثر موارد با نبش قبر مبادرت به دفن متوفی می نمایند. لذا استدعا می شود اجازه فرمایند شورای اسلامی شهر به عنوان متولی با فروش بعضی از موقوفات پراکنده با مساحت اندک در جهت حل مشکل به منظور تهیه زمین مناسب تجمیع نمایند.

جواب: خرید و فروش وقف جائز نیست و هرگونه تصرف در وقف باید زیر نظر متولی شرعی و صلاح وقف باشد.

فروش فرش و موکت مسجد

410. در مواردی که حفظ مال موقوفه مسجد مثل فرش و موکت مندرس، با بهداشت و نظافت آن مکان مقدس منافاتی داشته باشد تبدیل به احسن نمودن اینگونه اجناس موقوفه چه حکمی دارد؟

جواب: با امکان استفاده از آنها فروش و تبدیل آنها جایز نیست و سعی کنند نظافت و بهداشت را در مورد آنها حفظ کنند.

411. از قدیم الایام مردم فرش هائی را داخل مسجدی انداخته اند حال بعضی از این فرش ها فرسوده و کهنه شده و با توجه به اینکه معمولاً مردم موقع آوردن فرش فقط به عنوان اینکه کار خیری کرده باشند فرش را به مسجد آورده اند و خیلی از آنها صیغه وقف را ولو به زبان خودشان نخوانده اند ولی قصد وقف نداشته اند.
حال آیا می توان این فرش ها را فروخت و تبدیل به احسن نمود؟
آیا فرش هایی که وقف شده اند نیز می توان فروخت و تبدیل به احسن نمود؟ اگر بدانیم که فرش ها را وقف کرده اند یا اینکه همینطوری قربه الی الله به مسجد داده اند، آیا می توانیم آنها را بفروشیم و یا فرش نو برای مسجد تهیه نمائیم؟

جواب: در هر صورت حکم وقف را دارد که با امکان استفاده از آن فروش آن جایز نیست حتی برای تبدیل به احسن.

412. ده عدد فرش چهار متری وقف مسجد جامع گردیده و تا بحال فرش ها در مسجد بوده حالا مسجد را اهالی خراب کرده می خواهند از نو بسازند، آقایان معتمدین محل و امام جمعه می گویند این فرش ها را با نظر خبره بفروشیم و پولش را به مسجد خرج نمائیم به عنوان امانت بعد از ساخته شدن مسجد فرش بگیریم و به مسجد بیاندازیم، آیا می شود فرش ها را فروخت و برای مسجد خرج کرد یا نه؟

جواب: اگر فرش ها وقف مسجد است، با امکان استفاده از آن فروش آن صحیح نیست.

 فروش رادیو، ضبط، ساعت دیواری و پرده مسجد

413. اگر کسی چیزی را از قبیل فرش، رادیو، ضبط، ساعت دیواری، پرده و... را وقف مسجدی نماید آیا می توان بدون اجازه و دخالت آن شخص مورد وقف شده را فروخت و صرف دیگر مخارج مسجد نمود؟

جواب: وقف قابل خرید و فروش نیست.

فروش آهن و مصالح ساختمانی مسجد

414. شخصی مقداری آهن و لوازم جوشکاری را برای ساخت مسجد در مکانی هدیه کرده و بعد از پایان کار مقداری از آنها زیاد آمده است و با توجّه به اینکه ساختمان مسجد به علت هزینه های دیگر بدهی دارد، آیا فروش آن مقدار اضافی و مصرف پول آن برای پرداخت بدهیهای مسجد و رفع سایر نیازهای آن جایز است؟

جواب: اگر شخص متبرّع، آن ابزار و لوازم را برای ساخت مسجد داده باشد و آنها را برای انجام این کار از ملک خود خارج کرده باشد، در این صورت هر کدام که قابل استفاده باشد، هر چند در مساجد دیگر، فروش آن جایز نیست بلکه باید برای تعمیر مساجد دیگر بکار رود، ولی اگر متبرع فقط اجازه استفاده از آنها را در مسجد داده باشد، دراین صورت مقدار اضافی مال خود اوست و اختیار آن هم در دست او می باشد.

 فروش ظروف مسجد

415. طبق رسومات گذشته افرادی ظروف مسی برای مسجد وقف و یا به هر نیت می گذاشتند و الان طبق گفته های متصدی و متولی، آنها اصولاً قابل استفاده برای مراسم مسجد نیست و در 12 ماه سال در گوشه انبار مسجد انداخته شده است و در آینده نیز از این گونه ظروف استفاده نخواهد شد حالا می شود ظروف به درد نخور را فروخت و تبدیل به اشیاء قابل استفاده نمود یا خیر؟

جواب: اگر وقف بودن آنها شرعاً ثابت نباشد فروش و تبدیل آن با اجازه حاکم شرع مانع ندارد ولی اگر ظروف مسی سفید شود و تمیز نگهداشته شود اولی و احسن است.

416. در یکی از روستاها در سال های گذشته دور افرادی ظروف مسی از قبیل کاسه و پیاله و مجمعه و غیره خریده و وقف مسجد محل کرده اند و مورد استفاده عموم بوده، اخیراً با پیدایش ظروف ملامین و استیل بعضی از آن ظروف مسی را مثل مجمعه استفاده می کردند ولی کاسه و پیاله ها را چند سال است که استفاده نمی کنند و می گویند سنگین است در حال حاضر کسانی از اهالی تصمیم گرفته اند که کلیه ظروف مسی را بفروش برسانند در بازار و با پول آن ظروف جدید خریداری کنند آیا این کار با توجه به وقفیت ظروف فوق الذکر مجاز است یا خیر؟ مستدعی است حکم الله را بیان فرمائید.

جواب: اگر قابل استفاده در جهت وقف ولو در مسجد یا حسینیه دیگر باشد فروش و تبدیل آن جایز نیست.

417. عباسیه محل ما دارای حدود دو تن ظروف مسی است که روی بعضی از آنها مهر وقف نیز ضرب شده است، با توجه به اینکه امروز ظروف مسی مورد استفاده نمی باشد و ظروف مذکور بلااستفاده مانده است و احتمال تلف شدن آنها نیز می رود، آیا اجازه می فرمائید که این ظروف را به فروش رسانده و از قیمت آن ظروفی را که امروز مورد استفاده است تهیه نمائیم؟

جواب: اگر ظروف قابل استفاده است در جهت وقف ولو در حسینیه دیگر فروش آن جایز نیست.

418. حسینیه قدیمی دارای مقداری وسائل پذیرائی از قبیل (بشقاب های مسی، کاسه آبخوری برنجی، دیگهای مسی و لوازم دیگر) است که هم اکنون چند سال است مورد استفاده قرار نمی گیرد و در معرض اتلاف می باشد و تعمیر و نگهداری آن مقرون به صرفه نیست ملزومات فوق الذکر به وسیله افراد محلی وقف سیدالشهداء و یا به صورت نذر در اختیار حسینیه قرار گرفته است اکنون اگر اجازه بفرمائید یکجا به فروش رفته و وجه آن صرف خرید ملزومات جدیدی که همان مصارف را دارد بشود، ضمناً چون اینجانب به عنوان روحانی محل مسئول امورات شرعیه روستای مذکور نیز هستم درخواست اجازه می نمایم.

جواب: نمی توانند بفروشند و اگر امکان استفاده از آن در همان حسینیه هست باید همانجا از آن استفاده کنند، بلی اگر امکان ندارد به حسینیه دیگر که امکان دارد ببرند و بنابر احتیاط سعی کنند به الاقرب فالاقرب ببرند.

419. دیگ ها و ظروفی قدیمی(مسی) وقفی که از کار افتاده اند و غیر بهداشتی می باشند و در تکایای دیگر هم از آنها استفاده نمی نمایند آیا می شود تبدیل به احسن کرد یا خیر؟

جواب: تبدیل ظروف مسی وقفی اگر قابل استفاده باشد ولو با سفید کردن، جائز نیست.

ب) موارد جواز فروش عین موقوفه و تجهیزات غیر قابل استفاده

 فروش وقف خاص

420. شخصی مقداری از باغ و آب را وقف نموده است و درحال حاضر از دنیا رفته است و چون کسی روی این باغ کار نمی کند لذا سودی از آن حاصل نمی شود و در نتیجه از بین خواهد رفت، آیا می توان این باغ و آب را فروخت و به جای آن مثلاً زمین یا مغازه ای برای وقف خریداری نمود؟

جواب: اگر انتفاع از وقف در جهت وقف ممکن نیست. در وقف خاص فروش جایز است.

421. شخصی مقداری آب و زمین زراعی را وقف پسران خود نموده، ولی به علت کثرت اولاد و سنگینی کارهای کشاورزی وکمی محصول،کسی تمایلی به زراعت در زمین ندارد و به همین دلیل وقف در آینده نزدیک، خراب و از قابلیت انتفاع خارج خواهد شد، آیا جایز است به همین دلیل، زمین و آب مذکور فروخته شوند و پول آنها در کارهای خیر مصرف شود؟

جواب: تا زمانی که وقف، قابلیت انتفاع و استفاده در جهت وقف را دارد، هر چند با اجاره دادن آن به بعضی از موقوف علیهم یا به شخص دیگر و مصرف اجاره آن در جهت وقف باشد و یا نوع استفاده از آن تغییر کند، فروش و تبدیل آن جایز نیست، و در صورتی که به هیچ وجه قابل انتفاع نباشد ولو در آینده، فروش آن جایز است، ولی در این صورت واجب است با پول آن ملک دیگری خریده شود تا منافع آن در جهت وقف به مصرف برسد.

422. بانوی سالمندی خانه ای را که طبق وقفنامه ای از اجداد به ایشان رسیده است، ظاهراً منظور واقف این بوده که اولاد ذکور خانواده  از این خانه استفاده کنند و در آسایش باشند، ضمناً مقداری از آن را صرف روضه خوانی و مقداری صرف خرید روغن برای چراغ مسجد نمایند.
از آنجا که اکنون خانه مخروبه گشته و بلا استفاده مانده است و قدرت تعمیر آن نیز وجود ندارد حال سؤال این است که آیا می توان خانه مذکور را بفروش رساند و از درآمد آن جایی دیگر را خرید و یا آن را خرج تعمیر منزل موجود در روستا نمود؟

جواب: از وقف باید در جهت وقف استفاده شود و اگر امکان استفاده از آن نیست، متولی شرعی آن را به جای دیگر که قابل استفاده باشد تبدیل می کند.

فروش اراضی  وقفی

423. رقبات موقوفه از قبیل نخل و اراضی دیمی تقریباً فاقد درآمد گردیده، و هزینه آن بیش از درآمد آن می باشد، و به همین جهت به دلیل نداشتن درآمد سال ها است که نیت واقف تقریباً تعطیل گردیده است.
بر این اساس از آن مقام معظم تقاضامندیم که اجازه فرمایند با فروش این رقبات و خرید رقبات جدید و تبدیل به احسن موقوفه اقدام نموده، و در جهت نیت واقف به مسجد موقوفه کمک نمائیم.

جواب: در صورتی که املاک موقوفه مذکوره منفعت معتدبه ندارد فروش و صرف ثمن آن در خرید چیزی که دارای منفعت باشد اشکال ندارد و صرف درآمد حاصله از آن در ساخت و ساز مسجد، بلامانع می باشد.

424. قطعات املاک و اراضی موقوفه به دلیل تغییر مجاری آب، و به هم خوردن املاک تخریب و تصرف مزارع، فاقد درآمد گردیده، به حدی که دیگر کسی حاضر به سرمایه گذاری روی آن نیست، و کلاً فاقد توجیه اقتصادی گردیده و به نظر می رسد بقای آن دیگر به مصلحت وقف نباشد. نهایتاً فروش اراضی و تبدیل به رقبات دیگر راه نجات موقوفه می باشد.لذا با فرض مذکور امکان شرعی فروش و خرید رقبه مناسب دیگر وجود دارد یا خیر؟

جواب: اگر استفاده از زمین موقوفه در جهت وقف حتی با اجاره دادن و صرف منافع آن در جهت وقف نیز ممکن نباشد فروش و تبدیل زیر نظر متولی شرعی موقوفه به صورت مرقوم اشکال ندارد.

فروش باغ وقف حضرت سید الشهداء(ع)

425. به استحضار می رساند که اینجانب یک قطعه باغ انگوری را چند سال است که وقف سید الشهداء کرده ام به این عنوان که 1/3 حاصل آن را احیاء کننده بردارد و 2/3 حاصل از آن را در راه سیدالشهداء مصرف نمایند ولی عاملی برای آن تعیین نکرده ام، تا یکی دو سال پیش خودم او را به این نحو عمل می نمودم ولی دو سال است که خودم مریض و پیر شده ام دیگر نمی توانم و کسی هم از اهالی به این قیمت و حتی به دو سهم مال احیاء کننده هم حاضر نیست احیاء کند و دو سال است که رها شده و باغ از بین می رود و درختهایش می افتد و از آنجا که فقط درخت های انگور مورد وقف است نه زمین آن و کسی هم پیدا نمی کنم برای احیاء و آبیاری آن و فرزندان من هم در تهران می باشند و هیچگونه دخالتی ندارند لذا از محضر حضرتعالی تقاضا دارم تا اجازه بفرمائید آن را بفروشم و پول آن را در عزای سید الشهداء و یا در هر راهی که صلاح می دانید مصرف نمایم چون هیچ راه چاره ای جز فروش ندارد.

جواب: اگر به هیچ نحو قابل استفاده در جهت وقف نیست، می توانید آن را بفروشید و با پول آن چیزی تهیه و وقف کنید که عواید آن صرف در جهت وقف شود.

426. اینجانب متولی موقوفه مختصری هستم که جهت آن وقف در امور عزاداری و مجالس سوگواری حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و همچنین برای بازسازی حسینیه موقوفه (به حسب نیاز آن) و مازاد در تصرف خود متولی می باشد، موقوفه کشت و باغ است، باغ اولی که دارای 18 درخت بود الان به خاطر خشک شدن فقط 8 درخت دارد و بقیه تلف شده است و از باغ دومی نیز از میان 13 درخت 11 درخت مانده است و چون هر دو این باغ ها امروز در آبادی مردم افتاده است ناچاریم که آن را بفروشیم و از قیمت حاصله آن طبق شرائط واقف یا حسینیه موجود را بازسازی کنم و یا ملک دیگری بخرم، لذا از جنابعالی تقضا می کنم که به فروش آن (باغ) اجازه مرحمت بفرمائید.

جواب: اگر امکان استفاده از باغ های مذکور نیست و ما بقی درختها در معرض از بین رفتن هستند می توانید آنها را فروخته و با پول آن باغ یا مکانی را تهیه کنید تا منافع آن در راه وقف مصرف شود.

427. احتراماً به استحضار می رساند یک باب منزل مسکونی و 10 ساعت آب از سوی مرحوم مغفور برای اقامه عزاداری سالار شهیدان حضرت حسین ابن علی (ع) با تولیت اینجانب وقف شده است ولی متأسفانه به دلیل نیاز به تغییر منزل مسکونی و عدم درآمد، عزاداری در مکان دیگر برگزار می شود و به استحضار می رساند با توجه به توسعه مسجد و درخواست از سوی مؤمنین برای در اختیار گرفتن منزل مزبور برای مسجد با شرط اقامه عزاداری حکم شرعی آن چه می باشد، در صورت منفی بودن جواب آیا در اختیار گذاشتن مقداری از ملک که دخل در عزاداری ندارد به عنوان هدیه  از سوی متولی برای مسجد  امکان دارد یا خیر؟

جواب: تغییر وقف جایز نیست، و باید ازمنزل در جهت وقف استفاده شود، بلی اگر به هیچ وجه استفاده از آن در جهت وقف ممکن نباشد می توانند با نظر متولی شرعی در مطلق خیرات از جمله مذکور در سؤال از آن استفاده نمایند.

فروش خاک اضافی زمین  وقفی

428. زمین زراعی وجود دارد که وقفی بوده و سطح آن بالاتر از زمین های اطراف آن است و به همین دلیل رساندن آب به آن ممکن نیست و مدّتی است که کار مساوی کردن آن با زمین های دیگر به پایان رسیده و خاک های اضافی در وسط آن جمع شده و مانع زراعت در آن است، آیا فروش این خاک ها و مصرف پول آن برای حرم یکی از اولاد ائمه «علیهم السلام» که نزدیک زمین مزبور قرار دارد جایز است؟

جواب: اگر خاک اضافی مانع استفاده از زمین های موقوفه است، انتقال آن از زمین و فروش آن و مصرف پول آن در جهت وقف اشکال ندارد.

تبدیل به احسن یا فروش نخلهای وقفی

429. حقیر متولی بخشی از موقوفات امام حسین(ع) در منطقه می باشم.مردم آن منطقه بنا به علاقه ای که به حضرت رسول اکرم(ص) و ذریه زهرای اطهر(س) و ائمه معصومین(ع) خصوصاً امام حسین(ع) دارند تعدادی از نخیلات خود را طلباً لمرضات الله وقف موالید و شهادت آن بزرگواران می نمایند تا در موقع تولد یا شهادت برای آنها اقامه مجلس شود و این رسم دیرینه از قدیم الایام تا حال در آن منطقه بوده و هست.  مطلبی که قصد دارم به استحضار حضرتعالی برسانم آن است که نخیلات موقوفه به طور پراکنده و اندک است به طوریکه جمع آوری عایدات آن با مخارج از عایدات نخیلات فوق الذکر بیشتر می شود لذا بنا به مسئله تبدیل به احسن استدعای آن را دارم که معظم له نظر مبارک را در مورد فروش نخیلات مذکور و سپس خرید آن در یکجا مرقوم فرمایند، لازم به تذکر است که بعضی از واقفین زنده و بعضی هم در قید حیات نیستند.

جواب: معلوم است که با امکان استفاده از نخیلات و صرف عواید در جهت وقف، تبدیل جایز نیست و در غیر اینصورت تبدیل به احسن مانع ندارد و تشخیص آن با متولی می باشد.

430. پدرم قطعه زمینی را که تعدادی درخت خرما در آن وجود دارد برای اطعام در ایّام عاشورا و شبهای قدر وقف کرده است و اکنون حدود صد سال از عمر درختهای موجود در آن می گذرد و از قابلیت انتفاع خارج شده اند، با توجّه به اینکه اینجانب پسربزرگ و وکیل و وصی پدرم هستم، آیا جایز است این زمین را فروخته و با پول آن مدرسه و حسینیه ای بسازم تا صدقه جاریه ای برای پدرم باشد؟

جواب: اگر زمین هم وقف باشد، به مجرّد خروج درختان وقفی موجود در آن از قابلیت انتفاع، فروش و تبدیل آن جایز نمی شود، بلکه واجب است در صورت امکان به جای آنها هر چند با صرف پول درختانی که از قابلیّت انتفاع، خارج شده اند درختان جدید خرما، کاشته شود تا منافع آنها در جهت وقف مصرف شود و در غیر این صورت باید از زمین موقوفه بصورت دیگری استفاده شود هر چند با اجاره دادن آن برای زراعت یا ساخت خانه و مانند آن و مصرف درآمد آن در جهت وقف باشد و بطور کلی تا زمانی که به نحوی از انحاء، استفاده از زمین موقوفه امکان دارد، خرید و فروش و تبدیل آن جایز نیست، ولی فروش نخلهای موقوفه در صورتی که ثمره ندهند اشکال ندارد و در صورت امکان باید پول آنها برای کاشت درخت های جدید مورد استفاده قرار گیرد و در صورتی که امکان نداشته باشد، باید در همان جهت وقف مصرف گردد.

تبدیل به احسن موقوفه امیرالمؤمنین(ع)

431. زمین موقوفه امیرالمؤمنین(ع) که با اجازه آیت الله شاهرودی(ره) تعویض شده و تبدیل به احسن شده است، 2/3 آن حسینیه احداث شده 1/3 آن را مستأجر تخلیه نکرده و باقی مانده بعد از فوت مستأجر زمین رها شده و الان مدتی هست که تحویل شهرداری شده. در مقابل زمینی در جای دیگر این تعویض که بدون هماهنگی با متولی و حاکم شرع انجام شده و الان هم در جنب حسینیه برای خود حسینیه قابل استفاده است آیا صحیح است یا نه تکلیف چیست؟

جواب: متولی شرعی موقوفه اگر با دقت نظر و رعایت مصالح وقف یا در صورت نبود متولی خاص شخص یا اشخاصی با اذن و اجازه مرجع تقلید جامع الشرایط در زمین وقف دخل و تصرفی نمودند باید مطابق آن عمل شود و تغییر وقف و تبدیل آن به چیز دیگر جایز نیست و گرنه حکم غصب را دارد که نیاز به رسیدگی دارد و می توانید به متولی شرعی خاص یا اگر متولی ندارد به حاکم شرع مراجعه نمایید و نیز امور اداری و قانونی موقوفه با متولی شرعی است.

فروش یا تبدیل به احسن فرش مسجد یا امام‌زاده

432. به منظور برگزاری مراسم توسط اشخاص فرش هایی برای امامزاده محل خریداری گردیده که اخیراً توسط یک فرد خیر ایوان امامزاده مفروش شده و طبعاً فرش های خریداری شده بلا مصرف گردیده و کنار گذاشته اند، آیا مقام معظم رهبری اجازه می فرمایند فرش های خریداری شده تبدیل به وسایل مورد نیاز دیگری از قبیل دستگاه صوتی برای مجالس فاتحه خوانی شود و یا در مهدیه ای که در جنب امامزاده قرار گرفته و یا مساجدی که در محل موجود است و نیاز به آن فرش ها دارد استفاده شود؟

جواب: فروش فرش امامزاده جائز نیست و اگر در محل موقوفه قابل استفاده نیست به امامزاده دیگر منتقل کنند و اگر به هیچ وجه قابل استفاده نیست می توانند تبدیل به احسن کنند.

433. شخصی یک تخته فرش به مسجد اهداء نموده و اکنون این فرش در مسجد بلا استفاده مانده است.
آیا می توان آن را فروخت و مبلغ حاصل آن را در موارد دیگر مسجد صرف کرد؟

جواب: اگر استفاده از آن در همان مسجد به هیچ وجه امکان ندارد در مسجد دیگری بهره برداری کنند و اگر آن هم امکان ندارد در مصالح عامه از آن استفاده نمایند و اگر بهره برداری از آن ممکن نیست مگر به فروش آن، می توانند بفروشند و پول آن را به همان نحو و ترتیب که گفته شد مصرف کنند.

تبدیل به احسن دیگ های  مسی  موقوفه

434. دیگ های بزرگ مسی که وقف عموم و به نام افراد مشخص می باشد که به دلیل مستهلک شدن و هزینه بالای قلع آن قابل استفاده نمی باشد و در انبار موجود می باشد، آیا می شود آنها را تبدیل به احسن نمود و وقف همان افراد کرد؟
آیا ظروف وقف شده که قابل استفاده نیست با اجازه وقف کننده یا وارثین وقف کننده می توان آنها را تبدیل به احسن نمود؟
سماورهایی جهت استفاده عموم از بدو تأسیس حسینیه و مسجد وقف شده است که به دلیل فرسودگی قابل استفاده نیست و مشخص نیست چه کسی وقف نموده است آیا می شود آنها را تبدیل به احسن نمود؟

جواب: اگر امکان استفاده از ظروف، دیگها و سماورهای موقوفه در آن حسینیه و مسجد نیست به حسینیه و مسجد دیگر داده شود و چنانچه به هیچ وجه قابل استفاده نباشند تبدیل آنها به احسن اشکال ندارد.

435. آیا دیگ ها و ظروف مسی که وقف مساجد می باشند می توان آنها را به دلایل بهداشتی یا هزینه سنگین قلع آنها تبدیل به ظروف آلومنیومی (تبدیل به احسن) کرد یا خیر؟

جواب: اگر به هیچ وجه قابل استفاده در جهت وقف ولو در مسجد دیگر نباشد مانع ندارد.

436. حسینیه شهداء با داشتن اموال مختلف از جمله کالاهای اهدائی و دیگ های مسی می باشد که بعضاً وقف حسینیه شهداء گردیده است و در حال حاضر دیگ های مسی با چند مرحله استفاده در پخت غذا و حرارت شعله گاز می بایست با قلع سفید گردد که هر چند وقت هزینه زیادی در برخواهد داشت از آنجائیکه دیگهای آلومنیوم چنین مشکلی را ندارد لذا از نظر بهاء دیگ تبدیل دو یا سه دیگ مسی به یک دیگ آلومنیوم مقدور خواهد بود. خواهشمند است در خصوص تبدیل دیگ حسینیه شهداء را ارشاد فرمائید.

جواب: اگر قابل استفاده هر چند در حسینه های دیگر نیست، تبدیل مانعی ندارد.

437. مقدار زیادی کاسه مسی مربوط به حسینیه روستا است که قابل استفاده نیست و استفاده از آنها معمول نیست تکلیف ما در این مورد چیست؟

جواب: چنانچه آن ظرف ها در آن حسینیه که برای آن وقف شده، قابل استفاده نباشد و در حسینیه های دیگر هم قابل استفاده نباشد؛ می توانید آن را با ظرف های قابل استفاده مبادله نمایید.

438. عده ای از خیرین ظروفی را جهت اطعام طعام مؤمنین در مجالس عزاداری ائمه معصومین(ع) و استفاده عمومی تقدیم مسجد و حسینیه کرده اند که جزء اموال مسجد و حسینیه به حساب می آید از آنجایی که ظروف مذکور مستهلک شده اند و خبر از نیت اهداء کنندگان نیست که آیا وقف نموده اند یا خیر. در فرض مذکور آیا می شود از طریق فروش، این ظروف را تبدیل به احسن نموده و ظروف جدید را جایگزین آن بنمایند؟

جواب: در فرض مرقوم اگر استفاده از این ظروف امکان پذیر نیست به طوری که اگر فروخته نشود موجب از بین رفتن آن می شود می توان با فروش، آن را تبدیل به احسن نمود.

حکم اجناس مستهلک مسجد و حسینیه

439. حسینیه شهداء اجناس اسقاطی و از کار افتاده دارد خواهشمند است دستور فرمائید از طرف دفتر محترم نمایندگی، فروش اجناس فوق را به شورای اسلامی و هیئت امنای حسینیه فوق الذکر واگذار کرده تا اجناس اسقاطی فروخته شود و به جای آن اجناس مورد نیاز و قابل استفاده خریداری و جایگزین گردد، خداوند به مقام معظم رهبری طول عمر با برکت عنایت فرماید.

جواب: اگر به هیچ وجهی اجناس مذکور در خود آن حسینیه قابل استفاده نیست، و حسینیه های دیگر هم با مراعات الاقرب فالاقرب نیاز ندارد در این صورت متولی شرعی حسینیه با در نظر گرفتن مصلحت وقف می تواند بفروشد و به مصرف حسینیه برساند.

440. آیا اجناس مستهلک مسجد را می توان فروخت از درآمد حاصله آن در خرید اجناس مورد نیاز و یا ساخت بناء مسجد هزینه نمود؟

جواب: اگر در خود آن مسجد و مساجد دیگر به هیچ وجهی قابل استفاده نباشد فروش آن مانع ندارد.

 حکم قرآن یا کتب وقفی غیر قابل استفاده

441. اینجانب متولی قرآنی هستم که بیش از یکصد سال قبل با دست نوشته شده، حال بیم آن می رود که از بین برود اگر اجازه می فرمائید آن را بفروشم وپولش را قرآن و مفاتیح برای استفاده مردم خریداری نموده در مسجد بگذارم.

جواب: فروش وقف جائز نیست مگر آنکه استفاده از آن به هیچ وجه ممکن نباشد که در آن صورت می توانند طبق نظر متولی و مصلحت وقف تبدیل به احسن نمائید.

442. این کتابخانه دارای کتاب هایی می باشد که کاربرد ندارد اعم از اینکه بسیار فرسوده، دارای محتوای قدیمی و بدون متقاضی است. محل تأمین کتاب های فوق وقف، هدیه یا خریداری شده است. بر اساس دو فرض فوق مبادله این کتاب ها با کتاب یا اهداء به مناطق محروم یا فروش به تشخیص مسئول کتابخانه چه حکمی دارد؟

جواب: اگر وقف بودن کتاب های مورد سؤال، محرز باشد، در صورت عدم امکان استفاده از آن ولو در کتابخانه های دیگر تبدیل به کتاب های دیگر با نظر متولی شرعی مانعی ندارد، ولی اگر هدیه یا خریداری شده باشد و وقف برای کتابخانه نشده باشد فروش و تبدیل آن به کتاب های دیگر مانعی ندارد.

خرید زمین مشکوک به وقف

443. سه سهم از آب نهر را از پدرم به ارث بردم و اکنون متوجه شده ام که این سه سهمی که پدرم خریداری کرده جزء صد سهمی است که پانزده سهم آن موقوفه است و الآن مشخص نیست که این سه سهم داخل در کدامیک است، آیا جزء وقف است یا ملک فروشنده؟ تکلیف من در این رابطه چیست؟ آیا خرید این سه سهم باطل بوده و من حق مطالبه پول آنها را از فروشنده اوّل که هنوز زنده است دارم؟

جواب: اگر فروشنده هنگام فروش، مالک شرعی آن مقدار از آب مشترک که فروخته است بوده و معلوم نباشد که آیا آن مقداری را که مالک آن است فروخته یا سهم مشاع بین وقف و ملک را به فروش رسانده است، در این صورت بیع محکوم به صحت است و حکم به مالکیّت مشتری نسبت به مبیع و انتقال آن از طریق ارث به ورثه او می شود.

444. شخصی زمینی را هشتاد سال پیش خریده و بعد از وفات او، ورثه اش چندین معامله روی آن انجام داده اند و خریدارانی که این زمین را از مشتری اول خریده اند همگی فوت کرده اند و در نتیجه زمین در اختیار ورثه آنان قرار گرفته است و گروه اخیر حدود چهل سال است که زمین را بطور رسمی به نام خود کرده اند و بعد از گرفتن سند رسمی مالکیت، خانه های مسکونی برای خود در آن ساخته اند و اکنون یکی از افراد ادّعا می کند که این زمین وقف بر اولاد مالک بوده و آنان حق فروش آن را نداشته اند، حال با توجّه به اینکه در طول هشتاد سال کسی چنین ادعایی نکرده و سند مکتوبی که دلالت بر وقفیّت بکند هم وجود ندارد و کسی هم شهادت به آن نداده است، مالکان فعلی چه تکلیفی دارند؟

جواب: تا زمانی که مدّعی وقفیّت و مدّعی عدم جواز بیع، ادعای خود را به طریق معتبری ثابت نکرده، حکم به صحت معاملاتی که روی زمین واقع شده است و همچنین حکم به ملکیت آن برای افرادی که فعلا نسبت به زمین ذوالید و متصرّف در آن هستند، می شود.

ج) جواز فروش موقوفه در موارد استثنایی

445. زمین موقوفه ای که اجاره آن باید در شب نوزدهم ماه مبارک رمضان خرج شود قسمتی از آن در مسیر جاده قرار گرفته و بقیه هم در حال تخریب و از بین رفتن است سؤال ما این است که آیا می توانیم ما بقی زمین را بفروشیم یا خیر در صورتی که اجاره آن سرجای خودش باشد و اگر می توانیم بفروشیم، از پول آن زمین دیگر بخریم وقف نمائیم یا خرج مسجد نیمه کاره نمائیم. خواهشمندیم دستورات لازم را جهت حفظ نمودن موقوفه مرقوم فرمائید.

جواب: با امکان استفاده از وقف در جهت وقف فروش آن جائز نیست و اگر استفاده از آن ممکن نیست مواردی مسوغ فروش وقف هست که در کتب مربوطه از جمله تحریرالوسیله حضرت امام خمینی (ره) با شرائط آن ذکر شده است، و در هر صورت باید زیر نظر متولی شرعی و با نبود شخص خاص حاکم شرع باشد.

446. آیا فروش زمین هایی که وقف خاص بوده و واقف بر اثر اجرای قانون اصلاحات ارضی آنها را بدست آورده، جایز است؟

جواب: اگر واقف در هنگام وقف، مالک شرعی چیزی باشد که وقف کرده است و وقف هم بر وجه شرعی توسط او محقق شده باشد، خرید و فروش و تغییر و تبدیل آن توسط او یا دیگری صحیح نیست هر چند وقف خاص باشد، مگر در موارد خاص استثنایی که شرعا در آن موارد فروش و تبدیل آن جایز است.

447. آب ملک وقف اولاد ذکور را فروختن چه صورت دارد حکم را بیان فرمائید.

جواب: فروش وقف جایز نیست، مگر در موارد خاصی که در کتب مربوطه ذکر شده است.

448. زمینی در این محل وقف بر حوزه علمیه گردیده، اکنون شهرداری برای تعریض خیابان می خواهد مقداری از این زمین را بخرد، مستدعی است حکم الله را بیان فرمائید.

جواب: خرید و فروش وقف جایز نیست مگر در موارد خاصی که در کتب مربوطه مذکور است.

449. مجلس شورای اسلامی در تاریخ 1371/11/25 با بقاء بر نظر سابق (عدم ذکر موقوفات خاص) مصوبه 1371/02/20 را مجدداً تصویب نموده است.با عنایت به مراتب معروضه بالا مستدعی است به منظور تعیین تکلیف شرعی جواهر نظر عالی را در مورد تطابق یا عدم تطابق مصوبه اخیر با موازین شرع انوار محمدی(ص) امر به ابلاغ فرمائید.

جواب: در حکم شرعی بطلان بیع وقف مگر در موارد بخصوصی که استثناء شده است فرقی بین اوقاف عامه و بین وقف خاص نیست، و اظهار نظر در مورد مصوبه مجلس شورای اسلامی با شورای نگهبان است.