احكام ارث

٢٧٢٨ كسانی كه به واسطه خويشی ارث می برند سه دسته هستند: دسته اول: پدر و مادر و اولاد ميت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پائين روند هر كدام آنان كه به ميت نزديكتر است ارث می برد و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمی برند. دسته دوم: جد يعنی پدر بزرگ و پدر او هر چه بالا رود و جده يعنی مادر بزرگ و مادر او هر چه بالا رود پدری باشند يا مادری، و خواهر و برادر و بانبودن برادر و خواهر، اولاد ايشان هر كدام آنان كه به ميت نزديكتر است ارث می برد و تا يك نفر از اين دسته هست دسته سوم ارث نمی برند. دسته سوم: عمو و عمه و دايی و خاله هر چه بالا روند و اولاد آنان هر چه پايين روند و تا يك نفر از عموها و عمه ها و دايی ها و خاله های ميت زنده اند اولاد آنان ارث نمی برند، ولی اگر ميت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد و غير از اينها وارثی نداشته باشد، ارث به پسر عموی پدر و مادری می رسد و عموی پدری ارث نمی برد.

٢٧٢٩ اگر عمو و عمه و دايی و خاله خود ميت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دايی و خاله پدر و مادر ميت ارث می برند. و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث می برند و اگر اينها هم نباشند، عمو و عمه و دايی و خاله جدو جده ميت، و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث می برند.

٢٧٣٠ زن و شوهر به تفصيلی كه بعدا در مسايل تا گفته می شود، ازيكديگر ارث می برند.

ارث دسته اول

٢٧٣١ اگر وارث میت فقط یک نفر از دسته اول باشد، مثلا پدر یا مادر یا یک پسر یا یک دختر باشد، همه مال میت به او می رسد. و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همه مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود. و اگر یک پسر و یک دختر باشند مال را سه قسمت می کنند، دو قسمت را پسر، و یک قسمت را دختر می برد. و اگر چند پسر و چند دختر باشند، مال را طوری قسمت می کنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد.

٢٧٣٢ اگر وارث میت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت می شود، دو قسمت آن را پدر و یک قسمت را مادر می برد، ولی اگر میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد که همه آنان پدری باشند یعنی پدر آنان با پدر میت یکی باشد، خواه مادرشان هم با مادر میت یکی باشد یا نه، اگر چه تا میت پدر و مادر دارد اینها ارث نمی برند، اما به واسطه بودن اینها مادر شش یک مال را می برد و بقیه را به پدر می دهند.

٢٧٣٣ اگر وارث فقط پدر و مادر و یک دختر باشد، چنانچه میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدری نداشته باشد، مال را پنج قسمت می کنند، پدر و مادر، هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت آن را می برد. و اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدری داشته باشد، مال را شش قسمت می کنند، پدر و مادر، هر کدام یک قسمت، و دختر سه قسمت می برد، و یک قسمت باقی مانده را چهار قسمت می کنند، یک قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر میدهند. مثلا اگر مال میت را 24 قسمت کنند، 15 قسمت آن را به دختر، و 5 قسمت آن به پدر، و 4 قسمت آن را به مادر می دهند.

٢٧٣٤ اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک پسر باشند مال را شش قسمت می کنند، پدر و مادر هر کدام یک قسمت و پسر چهار قسمت آن را می برد. و اگر چند پسر یا دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طوری تقسیم می کنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد.

٢٧٣٥ اگر وارث میت فقط پدر و یک پسر، یا مادر و یک پسر باشد، مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر، و پنج قسمت را پسر می برد.

٢٧٣٦ اگر وارث میت فقط پدر، یا مادر، یا پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت می کنند یک قسمت آن را پدر یا مادر می برد و بقیه را طوری قسمت می کنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد.

٢٧٣٧ اگر وارث میت فقط پدر و یک دختر، یا مادر و یک دختر باشد، مال را چهار قسمت می کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر و بقیه را دختر می برد.

٢٧٣٨ اگر وارث میت فقط پدر و چند دختر، یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت می کنند، یک قسمت را پدر یا مادر می برد و چهار قسمت را دخترها به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند.

ارث دسته دوم

٢٧٣٩ اگر ميت اولاد نداشته باشد، نوه پسری او اگر چه دختر باشد، سهم پسر ميت را می برد، و نوه دختری او اگر چه پسر باشد، سهم دختر ميت را می برد، مثلا اگر ميت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت می كنند يك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر می دهند.

٢٧٤٠ دسته دوم از كسانی كه به واسطه خويشی ارث می برند، جد يعنی پدر بزرگ و جده يعنی مادر بزرگ، و برادر و خواهر ميت است. و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث ميبرند.

٢٧٤١ اگر وارث ميت فقط يك برادر يا يك خواهر باشد، همه مال به او می رسد.و اگر چند برادر پدر و مادری، يا چند خواهر پدر و مادری باشد، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند، هر برادری دو برابر خواهر می برد، مثلا اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادری دارد، مال را پنج قسمت می كنند، هر يك از برادرها دو قسمت و خواهر يك قسمت آن را می برد.

٢٧٤٢ اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادری دارد، برادر و خواهر پدری كه از مادر با ميت جدا است ارث نمی برد. و اگر برادر و خواهر پدر و مادری ندارد،چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدری داشته باشد، همه مال به او می رسد، و اگرچند برادر يا چند خواهر پدری داشته باشد مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود،و اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد، هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٣ اگر وارث ميت فقط يك خواهر، يا يك برادر مادری باشد، كه از پدر با ميت جدا است، همه مال باو می رسد. و اگر چند برادر مادری، يا چند خواهر مادری،يا چند برادر و خواهر مادری باشند، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود.

٢٧٤٤ اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری، و يك برادر يا يك خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برند، و مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت آن را به برادر يا خواهر مادری، و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند. و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٥ اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری، و برادر و خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برد، و مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند، و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٦ اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدری، و يك برادر مادری، يا يك خواهر مادری باشد، مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت آن را برادر يا خواهر مادری می برد و بقيه را به برادر و خواهر پدری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٧ اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدری، و چند برادر و خواهر مادری باشد، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند، و بقيه را به برادر و خواهر پدری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٨ اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصيلی كه در صفحه گفته می شود می برد، و خواهر و برادر به طوری كه در مسايل گذشته گفته شد ارث خود را می برند. و نيز اگر زنی بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد. شوهر نصف مال را می برد و خواهر و برادر به طوری كه در مسايل پيش گفته شد ارث خود را می برند، ولی برای آن كه زن يا شوهر ارث می برد، از سهم برادر و خواهر مادری چيزی كم نمی شود، و از سهم برادر و خواهر پدر و مادری يا پدری كم می شود، مثلا اگر وارث ميت، شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد، نصف مال به شوهر می رسد، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می دهند، و آنچه می ماند مال برادر و خواهر پدر و مادری است. پس اگر همه مال او شش تومان باشد، سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و يك تومان به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند.

٢٧٤٩ اگر ميت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان می دهند، و سهم برادر زاده و خواهر زاده مادری به طور مساوی بين آنان قسمت می شود،و از سهمی كه به برادر زاده و خواهر زاده پدری يا پدر و مادری می رسد، هر پسری دو برابر دختر می برد.

٢٧٥٠ اگر وارث ميت فقط يك جد يا يك جده است، چه پدری باشد يا مادری، همه مال به او می رسد و با بودن جد ميت پدر جد او ارث نمی برد.

٢٧٥١ اگر وارث ميت فقط جد و جده پدری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد و يك قسمت را جده می برد. و اگر جد و جده مادری باشد، مال را به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند.

٢٧٥٢ اگر وارث ميت فقط يك جد يا جده پدری و يك جد يا جده مادری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد يا جده پدری و يك قسمت را جد يا جده مادری می برد.

٢٧٥٣ اگر وارث ميت جد و جده پدری، و جد و جده مادری باشد، مال سه قسمت می شود، يك قسمت آن را جد و جده مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند و دو قسمت آن را به جد و جده پدری می دهند، و جد دو برابر جده می برد.

٢٧٥٤ اگر وارث ميت فقط زن و جد و جده پدری و جد و جده مادری او باشد، زن ارث خود را به تفصيلی كه در مساله گفته می شود می برد، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادری می دهند كه به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند و بقيه را به جد و جده پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد، و اگر وارث ميت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را می برد و جد و جده به دستوری كه در مسايل گذشته گفته شد، ارث خود را می برند.

ارث دسته سوم

٢٧٥٥ دسته سوم عمو و عمه و دايی و خاله و اولاد آنان است به تفصيلی كه گفته شد، كه اگر از طبقه اول و دوم كسی نباشد اينها ارث می برند.

٢٧٥٦ اگر وارث ميت فقط يك عمو يا يك عمه است، چه پدر و مادری باشد يعنی با پدر ميت از يك پدر و مادر باشد، يا پدری باشد يا مادری همه مال به او می رسد، و اگر چند عمو يا چند عمه باشند و همه پدر و مادری يا همه پدری باشند، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود، و اگر عمو و عمه هر دو باشند، و همه پدر و مادری، يا همه پدری باشند، عمو دو برابر عمه می برد، مثلا اگر وارث ميت دو عمو و يك عمه باشد، مال را پنج قسمت می كنند، يك قسمت را به عمه می دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند.

٢٧٥٧ اگر وارث ميت فقط چند عموی مادری يا چند عمه مادری باشد، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود، ولی اگر فقط چند عمو و عمه مادری داشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد با هم صلح كنند.

٢٧٥٨ اگر وارث ميت عمو و عمه باشد و بعضی پدری و بعضی مادری و بعضی پدر و مادری باشند، عمو و عمه پدری ارث نمی برند، پس اگر ميت يك عمو يا يك عمه مادری دارد مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادری و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عموی پدر و مادری دو برابر عمه پدر و مادری می برد و اگر هم عمو و هم عمه مادری دارد، مال را سه قسمت می كنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عمو دو برابر عمه می برد و يك قسمت را به عمو و عمه مادری می دهند، و احتياط واجب آن است كه در تقسيم با يكديگر صلح كنند.

٢٧٥٩ اگر وارث ميت فقط يك دايی، يا يك خاله باشد همه مال به او می رسد، واگر هم دايی و هم خاله باشد، و همه پدر و مادری، يا پدری، يا مادری باشند مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود و احتياط آن است كه در تقسيم با يكديگر صلح كنند.

٢٧٦٠ اگر وارث ميت فقط يك دايی، يا يك خاله مادری و دايی و خاله پدر و مادری، و دايی و خاله پدری باشد، دايی و خاله پدری ارث نمی برد، و مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به دايی يا خاله مادری و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری می دهند كه به طور مساوی بين خودشان قسمت كنند.

٢٧٦١ اگر وارث ميت فقط دايی و خاله پدری و دايی و خاله مادری و دايی و خاله پدر و مادری باشد، دايی و خاله پدری ارث نمی برد و بايد مال را سه قسمت كنند يك قسمت آن را دايی و خاله مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت نمايند و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری بدهند كه به طور مساوی بين خودشان قسمت كنند.

٢٧٦٢ اگر وارث ميت يك دايی يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه باشد مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی يا خاله و بقيه را عمو يا عمه می برد.

٢٧٦٣ اگر وارث ميت يك دايی يا يك خاله، و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه پدر و مادری يا پدری باشند، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی يا خاله می برد، و از بقيه، دو قسمت به عمو و يك قسمت به عمه می دهند، بنابر اين اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت را به دايی يا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه می دهند.

٢٧٦٤ اگر وارث ميت يك دايی يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه مادری، و عمو و عمه پدر و مادری يا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت آن را به دايی يا خاله می دهند و دو قسمت باقی مانده را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادری و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادری يا پدری می دهند، و عمو دو برابر عمه می برد. بنابراين اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت را به دايی يا خاله و يك قسمت را به عمو يا عمه مادری و پنج قسمت ديگر را به عمو و عمه پدر و مادری يا پدری می دهند.

٢٧٦٥ اگر وارث ميت يك دايی، يا يك خاله و عمو و عمه مادری، و عمو و عمه پدر و مادری، يا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی يا خاله می برد و دو قسمت باقی مانده را سه سهم می كنند، يك سهم آن را به عمو و عمه مادری می دهند كه بنابر احتياط واجب با هم مصالحه می كنند، و دو سهم ديگر را بين عمو و عمه پدر و مادری يا پدری قسمت می نمايند، و عمو دو برابر عمه می برد. بنابراين مال را نه قسمت كنند، سه قسمت آن سهم خاله يا دايی و دو قسمت سهم عمو و عمه مادری و چهار قسمت سهم عمو و عمه پدر و مادری يا پدری می باشد.

٢٧٦٦ اگر وارث ميت چند دايی و چند خاله باشد كه همه پدر و مادری، يا پدری يا مادری باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می شود، دو سهم آن به دستوری كه در مساله پيش گفته شد عمو و عمه بين خودشان قسمت می كنند و يك سهم آن را دايی ها و خاله ها به طور مساوی بين خودشان قسمت می نمايند.

٢٧٦٧ اگر وارث ميت، دايی يا خاله مادری، و چند دايی و خاله پدر و مادری يا پدری، و عمو و عمه باشد، مال سه سهم می شود، و دو سهم آن را به دستوری كه سابقا گفته شد، عمو و عمه بين خودشان قسمت می كنند، پس اگر ميت يك دايی يا يك خاله مادری دارد، يك سهم ديگر را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به دايی يا خاله مادری می دهند، و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری يا پدری می دهند، وبه طور تساوی قسمت می كنند، و اگر چند دايی مادری يا چند خاله مادری يا هم دايی مادری و هم خاله مادری دارد، آن يك سهم را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی ها و خاله های مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری يا پدری می دهند، كه به طور مساوی قسمت كنند.

٢٧٦٨ اگر ميت عمو و عمه و دايی و خاله نداشته باشد، مقداری كه به عمو و عمه می رسد، به اولاد آنان و مقداری كه به دايی و خاله می رسد، به اولاد آنان داده می شود.

٢٧٦٩ اگر وارث ميت عمو و عمه و دايی و خاله پدر و عمو و عمه و دايی و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می شود، يك سهم آن مال عمو و عمه و دايی و خاله مادر ميت است به طور مساوی، ولی احتياط واجب در عمو و عمه مادری مادر ميت آن است كه با هم صلح كنند، و دو سهم ديگر آن را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی و خاله پدر ميت به طور مساوی بين خودشان قسمت می نمايند، و دو قسمت ديگر آن را به عمو و عمه پدر ميت می دهند، و عمو دو برابر عمه می برد.

مسائل متفرقه ارث

٢٧٨٠ قرآن و انگشتر و شمشير ميت و لباسی را كه پوشيده يا برای پوشيدن گرفته و دوخته است اگر چه نپوشيده باشد مال پسر بزرگتر است و اگر ميت از اين چهار چيز بيشتر از يكی دارد، مثلا دو قرآن يا دو انگشتر دارد چنانچه مورد استعمال است يا برای استعمال مهيا شده، مال پسر بزرگتر است.

٢٧٨١ اگر پسر بزرگ ميت، بيش از يكی باشد، مثلا از دو زن او در يك وقت دو پسر به دنيا آمده باشد، بايد لباس و قرآن و انگشتر و شمشير ميت را به طور مساوی بين خودشان قسمت كنند.

٢٧٨٢ اگر ميت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او يا زيادتر باشد، بايد چهار چيزی هم كه مال پسر بزرگتر است و در مساله پيش گفته شد، به قرض او بدهند. و اگر قرضش كمتر از مال او باشد، بنابر احتياط واجب بايد ازآن چهار چيزی هم كه به پسر بزرگتر می رسد به نسبت به قرض او، بدهند. مثلا اگر همه دارايی او شصت تومان است و به مقدار بيست تومان آن از چيزهايی است كه مال پسر بزرگتر است و سی تومان هم قرض دارد، بنابر احتياط واجب پسر بزرگ بايد به مقدار ده تومان از آن چهار چيز را بابت قرض ميت بدهد.

٢٧٨٣ مسلمان از كافر ارث می برد، ولی كافر اگر چه پدر يا پسر ميت باشد، ازاو ارث نمی برد.

٢٧٨٤ اگر كسی يكی از خويشان خود را عمدا و بناحق بكشد، از او ارث نمی برد.ولی اگر از روی خطا باشد، مثل آنكه سنگ به هوا بيندازد و اتفاقا به يكی از خويشان او بخورد و او را بكشد، از او ارث می برد، ولی از ديه قتل ارث نمی برد.

٢٧٨٥ هرگاه بخواهند ارث را تقسيم كنند، در صورتی كه ميت بچه ای داشته باشد كه در شكم مادر است، و در طبقه او وارث ديگری هم مانند اولاد و پدر و مادر باشد، برای بچه ای كه در شكم است، كه اگر زنده به دنيا بيايد ارث می برد، سهم دو پسر را كنار می گذارند. ولی اگر احتمال بدهند بيشتر است، مثلا احتمال بدهند كه زن سه بچه حامله باشد، سهم سه پسر را كنار می گذارند. و چنانچه مثلا يك پسر يا يك دختر به دنيا آمد، زيادی را ورثه بين خودشان تقسيم می كنند.