احكام ارث

٢٧٢٨ كسانی كه به واسطه خويشی ارث می برند سه دسته هستند: دسته اول: پدر و مادر و اولاد ميت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پائين روند هر كدام آنان كه به ميت نزديكتر است ارث می برد و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمی برند. دسته دوم: جد يعنی پدر بزرگ و پدر او هر چه بالا رود و جده يعنی مادر بزرگ و مادر او هر چه بالا رود پدری باشند يا مادری، و خواهر و برادر و بانبودن برادر و خواهر، اولاد ايشان هر كدام آنان كه به ميت نزديكتر است ارث می برد و تا يك نفر از اين دسته هست دسته سوم ارث نمی برند. دسته سوم: عمو و عمه و دايی و خاله هر چه بالا روند و اولاد آنان هر چه پايين روند و تا يك نفر از عموها و عمه ها و دايی ها و خاله های ميت زنده اند اولاد آنان ارث نمی برند، ولی اگر ميت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد و غير از اينها وارثی نداشته باشد، ارث به پسر عموی پدر و مادری می رسد و عموی پدری ارث نمی برد.

٢٧٢٩ اگر عمو و عمه و دايی و خاله خود ميت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دايی و خاله پدر و مادر ميت ارث می برند. و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث می برند و اگر اينها هم نباشند، عمو و عمه و دايی و خاله جدو جده ميت، و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث می برند.

٢٧٣٠ زن و شوهر به تفصيلی كه بعدا در مسايل تا گفته می شود، ازيكديگر ارث می برند.

ارث دسته دوم

٢٧٣٩ اگر ميت اولاد نداشته باشد، نوه پسری او اگر چه دختر باشد، سهم پسر ميت را می برد، و نوه دختری او اگر چه پسر باشد، سهم دختر ميت را می برد، مثلا اگر ميت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت می كنند يك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر می دهند.

٢٧٤٠ دسته دوم از كسانی كه به واسطه خويشی ارث می برند، جد يعنی پدر بزرگ و جده يعنی مادر بزرگ، و برادر و خواهر ميت است. و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث ميبرند.

٢٧٤١ اگر وارث ميت فقط يك برادر يا يك خواهر باشد، همه مال به او می رسد.و اگر چند برادر پدر و مادری، يا چند خواهر پدر و مادری باشد، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند، هر برادری دو برابر خواهر می برد، مثلا اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادری دارد، مال را پنج قسمت می كنند، هر يك از برادرها دو قسمت و خواهر يك قسمت آن را می برد.

٢٧٤٢ اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادری دارد، برادر و خواهر پدری كه از مادر با ميت جدا است ارث نمی برد. و اگر برادر و خواهر پدر و مادری ندارد،چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدری داشته باشد، همه مال به او می رسد، و اگرچند برادر يا چند خواهر پدری داشته باشد مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود،و اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد، هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٣ اگر وارث ميت فقط يك خواهر، يا يك برادر مادری باشد، كه از پدر با ميت جدا است، همه مال باو می رسد. و اگر چند برادر مادری، يا چند خواهر مادری،يا چند برادر و خواهر مادری باشند، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود.

٢٧٤٤ اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری، و يك برادر يا يك خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برند، و مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت آن را به برادر يا خواهر مادری، و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند. و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٥ اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری، و برادر و خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برد، و مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند، و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٦ اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدری، و يك برادر مادری، يا يك خواهر مادری باشد، مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت آن را برادر يا خواهر مادری می برد و بقيه را به برادر و خواهر پدری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٧ اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدری، و چند برادر و خواهر مادری باشد، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند، و بقيه را به برادر و خواهر پدری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.

٢٧٤٨ اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصيلی كه در صفحه گفته می شود می برد، و خواهر و برادر به طوری كه در مسايل گذشته گفته شد ارث خود را می برند. و نيز اگر زنی بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد. شوهر نصف مال را می برد و خواهر و برادر به طوری كه در مسايل پيش گفته شد ارث خود را می برند، ولی برای آن كه زن يا شوهر ارث می برد، از سهم برادر و خواهر مادری چيزی كم نمی شود، و از سهم برادر و خواهر پدر و مادری يا پدری كم می شود، مثلا اگر وارث ميت، شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد، نصف مال به شوهر می رسد، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می دهند، و آنچه می ماند مال برادر و خواهر پدر و مادری است. پس اگر همه مال او شش تومان باشد، سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و يك تومان به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند.

٢٧٤٩ اگر ميت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان می دهند، و سهم برادر زاده و خواهر زاده مادری به طور مساوی بين آنان قسمت می شود،و از سهمی كه به برادر زاده و خواهر زاده پدری يا پدر و مادری می رسد، هر پسری دو برابر دختر می برد.

٢٧٥٠ اگر وارث ميت فقط يك جد يا يك جده است، چه پدری باشد يا مادری، همه مال به او می رسد و با بودن جد ميت پدر جد او ارث نمی برد.

٢٧٥١ اگر وارث ميت فقط جد و جده پدری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد و يك قسمت را جده می برد. و اگر جد و جده مادری باشد، مال را به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند.

٢٧٥٢ اگر وارث ميت فقط يك جد يا جده پدری و يك جد يا جده مادری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد يا جده پدری و يك قسمت را جد يا جده مادری می برد.

٢٧٥٣ اگر وارث ميت جد و جده پدری، و جد و جده مادری باشد، مال سه قسمت می شود، يك قسمت آن را جد و جده مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند و دو قسمت آن را به جد و جده پدری می دهند، و جد دو برابر جده می برد.

٢٧٥٤ اگر وارث ميت فقط زن و جد و جده پدری و جد و جده مادری او باشد، زن ارث خود را به تفصيلی كه در مساله گفته می شود می برد، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادری می دهند كه به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند و بقيه را به جد و جده پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد، و اگر وارث ميت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را می برد و جد و جده به دستوری كه در مسايل گذشته گفته شد، ارث خود را می برند.

ارث دسته سوم

٢٧٥٥ دسته سوم عمو و عمه و دايی و خاله و اولاد آنان است به تفصيلی كه گفته شد، كه اگر از طبقه اول و دوم كسی نباشد اينها ارث می برند.

٢٧٥٦ اگر وارث ميت فقط يك عمو يا يك عمه است، چه پدر و مادری باشد يعنی با پدر ميت از يك پدر و مادر باشد، يا پدری باشد يا مادری همه مال به او می رسد، و اگر چند عمو يا چند عمه باشند و همه پدر و مادری يا همه پدری باشند، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود، و اگر عمو و عمه هر دو باشند، و همه پدر و مادری، يا همه پدری باشند، عمو دو برابر عمه می برد، مثلا اگر وارث ميت دو عمو و يك عمه باشد، مال را پنج قسمت می كنند، يك قسمت را به عمه می دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند.

٢٧٥٧ اگر وارث ميت فقط چند عموی مادری يا چند عمه مادری باشد، مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود، ولی اگر فقط چند عمو و عمه مادری داشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد با هم صلح كنند.

٢٧٥٨ اگر وارث ميت عمو و عمه باشد و بعضی پدری و بعضی مادری و بعضی پدر و مادری باشند، عمو و عمه پدری ارث نمی برند، پس اگر ميت يك عمو يا يك عمه مادری دارد مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادری و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عموی پدر و مادری دو برابر عمه پدر و مادری می برد و اگر هم عمو و هم عمه مادری دارد، مال را سه قسمت می كنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عمو دو برابر عمه می برد و يك قسمت را به عمو و عمه مادری می دهند، و احتياط واجب آن است كه در تقسيم با يكديگر صلح كنند.

٢٧٥٩ اگر وارث ميت فقط يك دايی، يا يك خاله باشد همه مال به او می رسد، واگر هم دايی و هم خاله باشد، و همه پدر و مادری، يا پدری، يا مادری باشند مال به طور مساوی بين آنان قسمت می شود و احتياط آن است كه در تقسيم با يكديگر صلح كنند.

٢٧٦٠ اگر وارث ميت فقط يك دايی، يا يك خاله مادری و دايی و خاله پدر و مادری، و دايی و خاله پدری باشد، دايی و خاله پدری ارث نمی برد، و مال را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به دايی يا خاله مادری و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری می دهند كه به طور مساوی بين خودشان قسمت كنند.

٢٧٦١ اگر وارث ميت فقط دايی و خاله پدری و دايی و خاله مادری و دايی و خاله پدر و مادری باشد، دايی و خاله پدری ارث نمی برد و بايد مال را سه قسمت كنند يك قسمت آن را دايی و خاله مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت نمايند و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری بدهند كه به طور مساوی بين خودشان قسمت كنند.

٢٧٦٢ اگر وارث ميت يك دايی يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه باشد مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی يا خاله و بقيه را عمو يا عمه می برد.

٢٧٦٣ اگر وارث ميت يك دايی يا يك خاله، و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه پدر و مادری يا پدری باشند، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی يا خاله می برد، و از بقيه، دو قسمت به عمو و يك قسمت به عمه می دهند، بنابر اين اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت را به دايی يا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه می دهند.

٢٧٦٤ اگر وارث ميت يك دايی يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه مادری، و عمو و عمه پدر و مادری يا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت آن را به دايی يا خاله می دهند و دو قسمت باقی مانده را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادری و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادری يا پدری می دهند، و عمو دو برابر عمه می برد. بنابراين اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت را به دايی يا خاله و يك قسمت را به عمو يا عمه مادری و پنج قسمت ديگر را به عمو و عمه پدر و مادری يا پدری می دهند.

٢٧٦٥ اگر وارث ميت يك دايی، يا يك خاله و عمو و عمه مادری، و عمو و عمه پدر و مادری، يا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی يا خاله می برد و دو قسمت باقی مانده را سه سهم می كنند، يك سهم آن را به عمو و عمه مادری می دهند كه بنابر احتياط واجب با هم مصالحه می كنند، و دو سهم ديگر را بين عمو و عمه پدر و مادری يا پدری قسمت می نمايند، و عمو دو برابر عمه می برد. بنابراين مال را نه قسمت كنند، سه قسمت آن سهم خاله يا دايی و دو قسمت سهم عمو و عمه مادری و چهار قسمت سهم عمو و عمه پدر و مادری يا پدری می باشد.

٢٧٦٦ اگر وارث ميت چند دايی و چند خاله باشد كه همه پدر و مادری، يا پدری يا مادری باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می شود، دو سهم آن به دستوری كه در مساله پيش گفته شد عمو و عمه بين خودشان قسمت می كنند و يك سهم آن را دايی ها و خاله ها به طور مساوی بين خودشان قسمت می نمايند.

٢٧٦٧ اگر وارث ميت، دايی يا خاله مادری، و چند دايی و خاله پدر و مادری يا پدری، و عمو و عمه باشد، مال سه سهم می شود، و دو سهم آن را به دستوری كه سابقا گفته شد، عمو و عمه بين خودشان قسمت می كنند، پس اگر ميت يك دايی يا يك خاله مادری دارد، يك سهم ديگر را شش قسمت می كنند، يك قسمت را به دايی يا خاله مادری می دهند، و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری يا پدری می دهند، وبه طور تساوی قسمت می كنند، و اگر چند دايی مادری يا چند خاله مادری يا هم دايی مادری و هم خاله مادری دارد، آن يك سهم را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی ها و خاله های مادری به طور مساوی بين خودشان قسمت می كنند و بقيه را به دايی و خاله پدر و مادری يا پدری می دهند، كه به طور مساوی قسمت كنند.

٢٧٦٨ اگر ميت عمو و عمه و دايی و خاله نداشته باشد، مقداری كه به عمو و عمه می رسد، به اولاد آنان و مقداری كه به دايی و خاله می رسد، به اولاد آنان داده می شود.

٢٧٦٩ اگر وارث ميت عمو و عمه و دايی و خاله پدر و عمو و عمه و دايی و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می شود، يك سهم آن مال عمو و عمه و دايی و خاله مادر ميت است به طور مساوی، ولی احتياط واجب در عمو و عمه مادری مادر ميت آن است كه با هم صلح كنند، و دو سهم ديگر آن را سه قسمت می كنند، يك قسمت را دايی و خاله پدر ميت به طور مساوی بين خودشان قسمت می نمايند، و دو قسمت ديگر آن را به عمو و عمه پدر ميت می دهند، و عمو دو برابر عمه می برد.

ارث زن و شوهر

٢٧٧٠ اگر زنی بميرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقيه را ورثه ديگر می برند، و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگر اولاد داشته باشد، چهار يك همه مال را شوهر و بقيه را ورثه ديگر می برند.

٢٧٧١ اگر مردی بميرد و اولاد نداشته باشد چهار يك مال او را زن و بقيه را ورثه ديگر می برند. و اگر از آن زن يا از زن ديگر اولاد زن از همه اموال منقول ارث می برد، ولی از زمين و قيمت آن ارث نمی برد، و نيز از خود هوايی ارث نمی برد مثل بنا و درخت و فقط از قيمت هوايی ارث می برد.

٢٧٧٢ اگر زن بخواهد در چيزی كه از آن ارث نمی برد تصرف كند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد. و نيز ورثه تا سهم زن را نداده اند بنابر احتياط واجب نبايد در بنا و چيزهايی كه زن از قيمت آنها ارث می برد، بدون اجازه او تصرف كنند و چنانچه پيش از دادن سهم زن اينها را بفروشند، در صورتی كه زن معامله را اجازه دهد صحيح و گرنه نسبت به سهم او باطل است.

٢٧٧٣ اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند، بايد حساب كنند كه اگر آنها بدون اجاره در زمين بمانند تا از بين بروند، چقدر ارزش دارند، و سهم زن را از آن قيمت بدهند.

٢٧٧٤ مجرای آب قنات و مانند آن حكم زمين را دارد، و آجر و چيزهايی كه در آن بكار رفته، در حكم ساختمان است.

٢٧٧٥ اگر ميت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهار يك مال، و اگر اولاد داشته باشد، هشت يك مال، به شرحی كه گفته شد، بطور مساوی بين زن های عقدی او قسمت می شود، اگر چه شوهر با هيچ يك از آنان، يا بعض آنان نزديكی نكرده باشد، ولی اگر در مرضی كه به آن مرض از دنيا رفته، زنی را عقد كرده، و با او نزديكی نكرده است، آن زن از او ارث نمی برد، و حق مهر هم ندارد.

٢٧٧٦ اگر زن در حال مرض شوهر كند، و به همان مرض بميرد شوهرش اگر چه با او نزديكی نكرده باشد، از او ارث می برد.

٢٧٧٧ اگر زن را به ترتيبی كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعی بدهند، و در بين عده بميرد، شوهر از او ارث می برد. و نيز اگر شوهر در بين عده زن بميرد، زن از او ارث می برد. ولی اگر بعد از گذشتن عده رجعی يا در عده طلاق بائن يكی از آنان بميرد، ديگری از او ارث نمی برد.

٢٧٧٨ اگر شوهر در حال مرض، عيالش را طلاق دهد، و پيش از گذشتن دوازده ماه هلالی بميرد، زن با سه شرط از او ارث می برد: اول: آنكه در اين مدت شوهر ديگر نكرده باشد. دوم: به واسطه بی ميلی به شوهر، مالی به او نداده باشد كه به طلاق دادن راضی شود. بلكه اگر چيزی هم به شوهر ندهد ولی طلاق به تقاضای زن باشد، باز هم ارث بردنش اشكال دارد. سوم: شوهر در مرضی كه در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض يا به جهت ديگری بميرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگری از دنيا برود، زن از او ارث نمی برد.

٢٧٧٩ لباسی كه مرد برای پوشيدن زن خود گرفته اگر چه زن آن را پوشيده باشد، بعد از مردن شوهر، جزو مال شوهر است.

مسائل متفرقه ارث

٢٧٨٠ قرآن و انگشتر و شمشير ميت و لباسی را كه پوشيده يا برای پوشيدن گرفته و دوخته است اگر چه نپوشيده باشد مال پسر بزرگتر است و اگر ميت از اين چهار چيز بيشتر از يكی دارد، مثلا دو قرآن يا دو انگشتر دارد چنانچه مورد استعمال است يا برای استعمال مهيا شده، مال پسر بزرگتر است.

٢٧٨١ اگر پسر بزرگ ميت، بيش از يكی باشد، مثلا از دو زن او در يك وقت دو پسر به دنيا آمده باشد، بايد لباس و قرآن و انگشتر و شمشير ميت را به طور مساوی بين خودشان قسمت كنند.

٢٧٨٢ اگر ميت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او يا زيادتر باشد، بايد چهار چيزی هم كه مال پسر بزرگتر است و در مساله پيش گفته شد، به قرض او بدهند. و اگر قرضش كمتر از مال او باشد، بنابر احتياط واجب بايد ازآن چهار چيزی هم كه به پسر بزرگتر می رسد به نسبت به قرض او، بدهند. مثلا اگر همه دارايی او شصت تومان است و به مقدار بيست تومان آن از چيزهايی است كه مال پسر بزرگتر است و سی تومان هم قرض دارد، بنابر احتياط واجب پسر بزرگ بايد به مقدار ده تومان از آن چهار چيز را بابت قرض ميت بدهد.

٢٧٨٣ مسلمان از كافر ارث می برد، ولی كافر اگر چه پدر يا پسر ميت باشد، ازاو ارث نمی برد.

٢٧٨٤ اگر كسی يكی از خويشان خود را عمدا و بناحق بكشد، از او ارث نمی برد.ولی اگر از روی خطا باشد، مثل آنكه سنگ به هوا بيندازد و اتفاقا به يكی از خويشان او بخورد و او را بكشد، از او ارث می برد، ولی از ديه قتل ارث نمی برد.

٢٧٨٥ هرگاه بخواهند ارث را تقسيم كنند، در صورتی كه ميت بچه ای داشته باشد كه در شكم مادر است، و در طبقه او وارث ديگری هم مانند اولاد و پدر و مادر باشد، برای بچه ای كه در شكم است، كه اگر زنده به دنيا بيايد ارث می برد، سهم دو پسر را كنار می گذارند. ولی اگر احتمال بدهند بيشتر است، مثلا احتمال بدهند كه زن سه بچه حامله باشد، سهم سه پسر را كنار می گذارند. و چنانچه مثلا يك پسر يا يك دختر به دنيا آمد، زيادی را ورثه بين خودشان تقسيم می كنند.