مناسک حج محشى
- ديباچه
- مقدمه
- شرايط وجوب حَجّة الاسلام
- مسائل متفرقه استطاعت
- استفتائات استطاعت
- نيابت در حج
- استفتائات نيابت
- حج استحبابي
- اقسام عمره
- اقسام حج
- صورت حج افراد و عمره مفرده
- صورت حج تمتّع اجمالاً
- استفتائات اقسام عمره و حج
- باب اول: اعمال عمره تمتّع
- فصل اول: محل احرام عمره تمتع
- فصل دوم: واجبات احرام
- فصل سوم: مُحرّمات احرام
- فصل چهارم: طواف واجب و بعضي از احکام آن
- واجبات طواف
- مسائل متفرقه طواف
- استفتائات طواف
[645] س ـ جوان 17 ساله غير مختون، که به تشخيص شوراي پزشکي ختنه
براي او خطر دارد، مستطيع شده و فعلاً در مدينه است، آيا تکليف او نسبت به حج چيست؟ج ـبايد محرم شود و خودش طواف کند و نايب هم بگيرد[1]براي طواف و بعد از طواف، خودش يک نماز بخواند و بعد از طواف نايبش نيز، خودش نماز ديگر بخواند، و در صورتي که دو طواف با هم انجام شود خودش يک نماز بخواند کفايت مي کند.[2]
[646] س ـاگر در اثناي طواف نماز جماعت برقرار شد و شخص از ادامه طواف معذور شد تکليف چيست، و اگر در اثناي سعي باشد وظيفه چيست؟
ج[3] ـ اگر بعد از شوط چهارم[4] طواف يا سعي قطع شده[5]، از همان جايي که قطع شده طواف يا سعي را تمام کند[6]، و اگر قبل از شوط چهارم طواف بوده[7] و فصل طويل شده، طواف را از سر بگيرد[8]، هرچند احتياط آن است که طواف را اتمام و پس از خواندن نماز آن، طواف را اعاده کند و نماز طواف ديگري بخواند و در سعي نيز احتياط در اتمام و اعاده است.[9]
[647] س ـ اگر کسي بعد از تقصير در عمره تمتع متوجه شود که وضوي او باطل بوده يا وضو نداشته و با اين حال طواف کرده و نماز طواف خوانده است، وظيفه او چيست؟
ج ـطواف و نماز را اعاده کند[10]و عمره او صحيح است.[11]
[648] س ـشخصي در حال طواف، کعبه را بوسيده است و احتمال مي دهد که در آن حال چند قدم راه هم رفته باشد، فعلاً وظيفه او چيست و البته اين شک بعد از عمل براي او حادث شده است؟
ج ـ طواف او صحيح است.[12]
[649] س ـاگر در اثناي طواف، شک در صحت شوط سابق يا جزئي از شوطي که مشغول است و محل آن گذشته است بکند، چه حکمي دارد؛ مثلاً نمي داند که از مقابل حِجْر که عبور کرده از حدّ مطاف خارج بوده است يا نه؟
ج ـ اگر مسأله را مي دانسته و مي خواسته است عمل صحيح را انجام دهد؛ يعني غافل نبوده، طواف صحيح است.[13]
[650] س ـ اگر طواف يا سعي يا نماز طواف در عمره، به جهتي باطل شده باشد و شخص بدون توجه به آن، تقصير نموده باشد و لباس پوشيده و بعد متوجه شده که عمل مزبور باطل بوده است وظيفه او چيست و کفاره دارد يا نه؟
ج ـ بايد عمل باطل شده را جبران کند[14]و ظاهر اين است که از احرام خارج شده[15]و کفاره ندارد.[16]
[651] س ـکسي در شوط ششمِ طواف، نجاستي در بدن ديده و يقين کرده که از شوط هاي قبل، اين نجاست در بدن او بوده است، بدون توجه به مسأله طواف را تکميل کرده و بعداً بدن را تطهير نموده و طواف را اعاده کرده است و عمره را تمام کرده است، آيا عمل او صحيح است يا خير؟
ج[17] ـ بايد[18]مقداري از طواف را که بعد از يقين به نجاست باقي مانده اعاده کند[19]و بعد نماز طواف را بخواند[20]و ظاهر اين است که از احرام خارج شده[21]و با اتمام طواف و نماز طواف مذکور، عمل صحيح است.
[652] س ـکسي در اثناي طواف آن را قطع کرده و از اول شروع کرده است، آيا طواف او صحيح است يا خير[22]و چنانچه اعمال مترتبه و تقصير را انجام داده وظيفه او چيست؟[23]
ج ـ اگر بعد از دور چهارم بوده[24]به احتياط واجب[25]آن را تمام کند و بعد يک طواف ديگر به جا آورد و اگر قبل از دور چهارم بوده در فرض سؤال بايد يک طواف ديگر به جا آورد و با فرض جهل[26]، ظاهر اين است که اعمال مترتبه صحيح و از احرام خارج شده است.[27]
[653] س ـکسي در شوط آخر محدث شده است و بدون طهارت شوط را اتمام کرده و بعد وضو گرفته و طواف را اعاده نموده است و نماز و سعي و تقصير را انجام داده است، آيا صحيح است و وظيفه او چيست؟
ج ـ بايد[28]قسمتي از طواف را که بي وضو انجام داده، با وضو به جا آورد و بعد از آن نماز طواف بخواند.[29]
[654] س ـکسي توهّم کرده است که در طواف، مقداري در اثر فشار جمعيت برده شده ولي براي او جزمي نيست و چون نمي توانسته برگردد و تدارککند، بقيه شوط تا محلّ تدارک را بهقصد احتياط و رجاء انجام مي دهد که اگر شوط او باطل است زيادي لغو باشد و اگر شوط او صحيح است زياده از طواف باشد و بعد بقيه اشواط طواف را به جا آورده و اين شوط را به حساب نياورده است، آيا اين طواف صحيح است يا خير؟
ج ـ صحيح نيست.[30]
[655] س ـکسي در وقت طواف، شک در اشواط پيدا کرد و چون گمانش به يک طرف بيشتر بود بنا را بر آن طرف گذاشت و بعد از انجام اعمال يقين به صحت طواف خود پيدا کرد، آيا طواف او صحيح است؟
ج ـ صحيح است.[31]
[656] س ـکسي در شوط چهارم از حجرالأسود تا اول حجر اسماعيل را پيمود و فکر کرده است که چون اول شوط چهارم نيّت جدا در اين شوط نداشته بايد اين قسمت شوط را اعاده کند، لذا بقيه شوط را بدون نيّت رفته و از حجرالأسود بهقصد شوط چهارم طواف کرده است، آيا اشکالي در طواف حاصل مي شود؟
ج ـ اشکال دارد.[32]
[657] س ـکساني در طواف بعد از انجام مقداري از آن، آن را رها مي کنند و بلافاصله از نو شروع مي کنند، طواف آنها چه صورت دارد و چنانچه در سعي بوده حکم چيست؟
ج ـ اشکال دارد[33]و اگر بعد از شوط چهارم طواف بوده، بايد آن را اتمام کنند و نماز بخوانند و دو مرتبه طواف و نماز آن را اعاده نمايند.
[658] س ـدرباره اشخاصي که قادر به طواف نيستند، آيا نايب گرفته شود يا خودشان در تخت روان طواف داده شوند، با در نظر گرفتن اينکه متصديان وسيله نامبرده، در خارج محدوده مطاف طواف مي دهند؟
ج[34] ـ احتياطاً هر دو را انجام دهند.[35]اگرچه طواف دادن در خارج مطاف کفايت مي کند.[36]
[659] س ـشخصي در حال طواف اشتباهاً بهقصد طواف وارد حجر اسماعيل7مي شود و بعد که متوجه شد برمي گردد و از همانجا که وارد حجر شده بود طواف را شروع و شوط را کامل مي نمايد، آيا طوافش صحيح است يا نه؟
ج ـ اشکال دارد.[37]بلي، اگر پس از تذکر در حجر اسماعيل از حجرالأسود بهقصد احتياط شوط را اعاده مي کرد، و از محلي که وارد حجر شده، قاصد جدي طواف بود[38]، طوافش اشکال نداشت.
[660] س ـاگر در حال طواف يا سعي يا در نماز شککند که شوط چندم و يا رکعت چندم است و با همين حال طواف و سعي و نماز را ادامه دهد، بعد به يک طرف شک يقين کند و اعمال را تمام نمايد، آيا عملش به نحوي که ذکر شد صحيح است؟
ج[39] ـ اگر طواف يا سعي را در حال شک ادامه[40] داد و بعد يقين به صحت پيدا کرد اشکال ندارد و طواف و سعي صحيح است[41]، ولي در نماز بدون تروي محل اشکال است، واحوط اعاده آن است.[42]
[661] س ـ زني با شوهرش که يک دور طواف را انجام داده بود، نيت طواف کرد و با او ادامه داد و بعد از شوط آخرِ مرد که شوط ششم زن است، او بهجاي اينکه يک شوط ديگر بياورد تا طوافش کامل شود، طواف را از سر گرفت، آيا طواف اول و دوم زن چگونه است؟
ج[43] ـ احتياط[44]آن است[45]که يک شوط ديگر[46]بهقصد احتياط به جا آورد که مجموعاً چهارده شوط مي شود و بعد از انجام نماز طواف، طواف و نماز را اعاده نمايد.[47]
[662] س ـدر مطاف چيزهايي از افراد مي افتد؛ از قبيل ساعت، احرامي و غيره و کساني که طواف مي کنند پا روي آن مي گذارند، آيا براي طواف ضرر ندارد و موجب بطلان آن نمي شود؟
ج ـ موجب بطلان طواف نمي شود.[48]
[663] س ـاگر انسان مي داند که پا گذاشتن روي احرامي ديگران موجب اذيت و عدم رضايت او مي گردد، آيا اين عدم رضايت او به طواف ضرر ندارد؟
ج ـ به طواف ضرر نمي زند.[49]
[664] س ـاگر کسي قبل از شوط چهارم طوافش را قطع و از نو طواف کند، گفته شده در صورتي که فاصله زياد نشده باشد احتياط اين است که طواف قطع شده را تمام کند و اعاده هم بنمايد، مراد از تمام کردن چيست، آيا فقط شوطي را که قطع کرده تمام کند يا مابعدش را هم به جا آورد؟
ج ـ طواف مزبور اشکال دارد[50]و اتمام موضوع ندارد و بايد طواف را بعد از نماز طواف اول، اعاده کند احتياطاً.
[665] س ـشخصي طواف را از حجرالأسود شروع کرد و در هر شوط به رکن يماني که مي رسيد نيتِ ختم مي کرد و از حجرالأسود نيت شوط بعد را مي نمود و هفت شوط طواف را اين گونه تمام کرد به گمان اينکه ختم طواف و اشواط آن بايد در رکن يماني باشد، آيا وظيفه اش چيست؟
ج ـ اين طواف اشکال دارد[51]، و بايد اعاده شود.
[666] س ـگاهي مأمورين نظافت مسجدالحرام از کنار کعبه دست به دست هم مي دهند و همان طور توسعه مي دهند تا انسان از مَطاف خارج مي شود، آيا به همين مقدار بيرون کردن از مطاف، ضرورت حاصل است که طوافش در خارج از مَطاف صحيح باشد يا بايد صبر کند تا نظافت تمام شود، و اگر افرادي گمان مي کردند که ضرورت است و طواف را انجام دادند حال تکليفشان چيست؟
ج ـاگر امکان دارد که در حد، طواف کند بايد صبر کند و در حد طواف کند و در اين صورت طواف در خارج حد صحيح نيست.[52]
[667] س ـکسي که از اول بلوغ، سال خمسي براي خود قرار نداده است، اگر به حج مشرف شود و با همان پول که دارد احرامي تهيه و قرباني و مصارف در حج بکند، آيا براي حج او ضرر ندارد؟
ج ـ اگر پول او از درآمد کسب و حقوق است و معلوم نيست که ربح بين سال است[53]، بدون تخميس حکم غصب را دارد که طواف و قرباني صحيح نيست.[54]
[668] س ـ شخصي که با پول خمس نداده لباس احرام بخرد و با آن محرم شده، و طواف و نماز به جا آورد، وظيفه اش چيست؟
ج ـاگر از روي علم و عمد نبوده، اصل عمره و حج او صحيح است، ولي در صورتي که جاهل مقصر باشد[55]بايد طواف و نماز را اعاده کند.[56]
[669] س ـاگر با پولي که معلوم نيست متعلق خمس است يا نه لباس احرام بخرد، آيا لازم است خمس آن را بدهد و اگر نداد طواف با آن چه صورت دارد؟
ج ـ با فرض شک[57]لازم نيست خمس بدهد و طواف صحيح است هر چند احتياط مطلوب است.[58]
[670] س ـشخصي در سال گذشته که حج تمتع واجب خود را انجام مي داده، تنها نماز طواف را، به گمان اينکه کفايت مي کند بدون طواف، انجام داده است و سپس باقي اعمال را انجام داده، آيا چه وظيفه اي دارد؟
ج ـ با فرض اينکه طواف حج[59]را از روي جهل به مسأله ترککرده و به محلش برگشته است، بايد حج را اعاده کند و يک شتر[60]قرباني نمايد.[61]
[671] س ـتعدادي مشغول طواف عمره يا زيارت بودند که شروع کردند مسجد را نظافت کنند، ناچار طواف کننده ها از مَطاف خارج شدند، مدتي طول کشيد خيال کردند موالات عرفيه به هم خورده است، طواف را از سر گرفته اند، بفرماييد در صورتي که به هم خوردن موالات مشکوک باشد، طوافشان درست است يا نه؟
ج ـ اشکال دارد.[62]
[672] س ـزني است که قادر بر طواف کردن نيست، امر دائر است بين اينکه با تخت در خارج مَطاف طوافش دهند و يا نامحرم او را پشت کند و در مَطاف طواف دهد، وظيفه چيست؟
ج[63] ـ بايد او را در مَطاف طواف دهند، هر چند نامحرم او را پشت کند.[64]
[673] س ـکسي که وظيفه اش اتمام و اعاده طواف است، اتمام کرد و مشغول اعاده بود که دوباره در يکياز شوط هاي طواف قطع شد مثلاول، آيا اين طواف را نيز بايد اتمام و اعاده نمايد؟
ج ـ فرقي نيست.
[674] س ـشخصي در حال طواف افتاد و غش کرد و چند ساعت بعد به هوش آمد، آيا مي تواند از همانجا که طواف را قطع کرده بود شروع کند و باقي اعمال را ادامه دهد يا نه؟
ج ـ اگر قبل از شوط چهارم[65] بوده، وضو بگيرد و طواف را اعاده نمايد و اگر بعد از شوط چهارم بوده، بايد وضو بگيرد و طواف را اتمام کند.[66]
[675] س ـ آيا بعض شوط هاي طواف و سعي، براي کساني که قادر نباشند خودشان انجام دهند، قابل نيابت است يا نه؟
ج ـ بلي، قابل است.[67]
[676] س ـبا وضعيت فعلي که جمعيت حجاج خيلي زيادند و عده اي از ضعفا نمي توانند در مطاف طواف کنند، آيا توسعه در مطاف هست و نيز خلف مقام که يا نمي شود نماز خواند و يا مصادف با اذيت طواف کنندگان است و اطمينان از تمام کردن نماز؛ مخصوصاً براي ضعفا نيست، نماز خواندن در دورتر چه حکمي دارد؟ و آيا شخصي که وارد مکه شد مي تواند فوراً به اعمال طواف و نماز، هر جور که ممکن باشد، مشغول شود يا بايد در حال احرام بماند که وقت ضيق شود؛ مثلاً تا شب نهم و آن وقت چنين کند و معلوم است براي همه کس ميسر نيست؟
ج[68] ـ اگر مي توانند[69]ولو در وقتخلوت در مطاف طواف کنند بايد در حد آن طواف نمايند[70]و نماز خواندن در مکان دور در مورد ضرورت مانع ندارد و صبر لازم نيست.[71]
[677] س ـدختري در کودکي و يا اوايل سنين بلوغ، جنب شده و تا کنون هم ازدواج نکرده است، با توجه به اينکه در سنين بالاتر نمي دانسته به واسطه فعلي که در کودکي انجام شده جنب گشته است و در نتيجه غسل جنابت را تا حال انجام نداده است و با اين کيفيت به حج نيز رفته است، تکليف او چيست؟ آن غسل هايي که يقيناً انجام داده است، حيض و جمعه بوده است، با توجه به موارد ياد شده فوق، اين سؤال ها مطرح است:
1. وضع نماز و روزه و کليه عباداتي که بعد از بلوغ تا کنون انجام داده است چيست؟
2. آيا در زمان حال، محرم است و به صورت احرام وارد مکه و خارج شده است؟ و در صورت محرم بودن، آيا تا زماني که اعاده حج نکند، جميع محرمات که در آن ايام حرام است بر اين شخص حرام مي باشد يا خير؟
3. در صورتي که فقط حجش باطل باشد ولي مُحرم نباشد، چگونه مي تواند با وضع اعزامِ حجاج به بيتالله الحرام، که چند سال يکبار اين توفيق حاصل مي شود، اعاده حج کند؟
ج[72] ـ اگر يقين دارد که جنب شده، بدون غسل جنابت نماز و طواف او صحيح نيست و غسل هاي ديگر کفايت از غسل جنابت نمي کند[73] و در فرض مسأله، نمازهايي را که با اين حال خوانده بايد قضا کند و اگر نمي دانسته جنب است و روزه گرفته روزه هاي او صحيح است و قضا ندارد و حج در مفروض سؤال صحيح است[74] ولي طواف هاي عمره و حج و نساء و نمازهاي آنها را بايد دو[75] مرتبه به جا آورد و اگر خودش نمي تواند برود، براي آنها نايب بگيرد و تا طواف حج و طواف نساء و نماز آنها را انجام نداده يا با عدم قدرت، نايب او به جا نياورده، بايد از بوي خوش و ازدواج و محرماتي که با طواف نساء حلال مي شود، اجتناب نمايد.
[678] س ـ شخصي در اثناي طواف محدث شده و خجالت کشيده بگويد و با همين حالت اعمال را تمام کرده و به ايران بازگشته، مستدعي است بفرماييد:
1. حجش چه صورت دارد؟
2. اگر اعاده لازم است، آيا مي تواند نايب بگيرد يا بايد شخصاً انجام دهد؟
ج[76] ـ اگر با اعتقاد صحت[77]، اعمال را تمام کرده حجش صحيح است[78] و
بايد طواف و نماز آن را اعاده کند و اگر خودش نمي تواند برود بايد نايب بگيرد
و اگر در فرض مزبور، حدث بعد از شوط چهارم[79] باشد به تفصيل مذکور در
مناسک[80]، طواف را تدارککند و چنانچه کار او عمدي بوده يا با ترديد و عدم اعتقاد به صحت انجام داده[81]، شقوق و صوري دارد که در بعض آن ها صحت حج مشکل است.[82][679] س ـ ما در شب، ساعت 9 از مسجد شجره براي زيارت و انجام اعمال به سوي مکه حرکت کرديم، در نزديکي اذان صبح به کعبه رسيديم و چون زائران قبلي مشغول نماز صبح بودند، سرپرست کاروان از ما تقاضا کرد مقدار کمي صبر کنيم تا پس از نماز ما را طواف دهد، ولي در اين مهلت به علت خستگي زياد، چند بار من خوابم برد، چون آب در دسترس خود نمي ديدم و جايي را نمي شناختم، روي ريگ هاي اطراف باغچه تيمم کردم و طواف و نماز آن را انجام دادم، آيا عمل حج من با اين توصيف صحيح است يا نه؟
ج ـ با اينکه براي شما امکان داشته که وضو بگيريد ولو به اين نحو که به منزل برويد و مثلاً براي روز بعد اعمال را انجام دهيد، تيمم صحيح نبوده است و اگر عمل شما با اعتقاد به صحت بوده از احرام خارج[83]شده ايد و فقط بايد طواف و نماز را اعاده کنيد و اگرخودتان نمي توانيد برويد، بايد نايب بگيريد.[84]
[680] س ـاگر کسي قبل از حجر الأسود طواف[85]را شروع نمود و به همانجا ختم کرد، آيا طوافش باطل است؟
ج ـ بلي، طواف باطل است.[86]
[681] س ـاگر در هنگام خروج از مطاف، بعد از پايان هفت شوط، مقداري مسافت را به قصد جزئيت به جا بياورد، آيا مبطل طواف است؟
ج ـ اگر عمدي باشد مبطل است و در صورت سهو قطع کند، و طوافش صحيح است.[87]
[682] س ـشخصي بيش از چهار شوط از طواف انجام نداد و بدون اينکه نماز طواف را بخواند سعي را شروع کرد و يکي دو شوط از سعي را انجام نداده تقصير نمود و از احرام خارج شد، تکليف او چيست؟
ج ـ اگر اين شخص قصد هفت شوط طواف يا سعي را نداشته[88]، عملش باطل است و بايد تمام اعمال را اعاده کند.[89]
[683] س ـکسي نتوانسته است بيش از دو شوط از طواف خود را انجام دهد و بقيه اشواط را ديگري بهجاي او انجام داده است، وظيفه او چيست؟
ج[90] ـ با فرض عذر حتي در آينده[91]، عمل مزبور صحيح است و نماز را
بخواند.[92][684] س ـآيا مي شود قبل از شوط چهارم، طواف را بدون عذر بهم زد و آن را کأنلميکن دانست و يا مانند نماز قطع کردن آن جايز نيست؟
ج ـ قطع مانع ندارد[93]ولي قبل از فوات موالات نمي توان[94]آن را از سر
گرفت.[95][685] س ـکسي که از طواف، حتي در خارج مطاف، عاجز است و به خاطر گراني طواف با تخت روان، انجام آن براي او مشکل است، آيا طواف نيابي در محدوده از او کفايت نمي کند؟
ج ـ اگر از طواف با تخت روان نيز معذور است[96] نايب بگيرد.[97]
[686] س ـ اگر کسي يک شوط طواف را از درون حجر به جا آورده و بقيه اعمال را انجام داده است تکليف او چيست؟
ج[98] ـ بايد يک شوط طواف و نماز طواف را اعاده کند[99]و اگر با اعتقاد صحّت بوده بقيه اعمال صحيح است.[100]
[687] س ـدر مواردي که شخصي شک در اشواط کند، حکم به بطلان طواف مي فرماييد، حالا اگر کسي تجديد طواف نمود و در اين ميان کشف شد که طواف اول شش شوط داشته و از طواف جديد نيز سه شوط انجام داده است، تکليف او
چيست؟ج[101] ـ اشکال دارد و بايد احتياط کند.[102]
[688] س ـبعضي به تصوّر اينکه طواف 14 دور است با اين کيفيت طواف انجام داده اند، آيا مخلِّ به طواف است؟
ج ـ اگر به قصد 14 شوط طواف کرده، طوافش باطل است.[103]
[689] س ـاگر کسي طواف عمره را فراموش کرد و يا آن را ناقص انجام داد و در عرفات به ياد آورد، تکليف چيست و آيا انجام و يا تتميم آن فوريت دارد؟
ج[104] ـ مي تواند بعد از اعمال مني آن را تدارککند و فوريت ندارد.[105]
[690] س ـ اگر کسي جهلاً طواف را بيش از هفت شوط آورد و بقيه اعمال بعد از آن را به جا آورد، تکليف او چيست؟
ج ـ اگر از اول قصد بيش از هفت شوط داشته، طواف و نمازش صحيح نيست[106] و بايد آنها را اعاده کند و ظاهراً اعاده بقيه اعمال لازم نيست[107]، ولي اگر قصد هفت شوط داشته و بعد از تمام شدن زياد کرده[108]، پس اگر چهار شوط يا بيشتر زياد کرده، احتياط آن است که بقيه را تا چهارده شوط تتميم کند و يک نماز ديگر هم به جا آورد و طواف و نماز را اعاده کند[109]، و اگر کمتر از چهار شوط زياد کرده و موالات عرفيه به هم خورده است، احتياط واجب اعاده طواف و نماز است و اگر موالات عرفيه به هم نخورده، حکم صورت قبل را دارد.[110]
[691] س ـ شخصي طواف حج واجب خود را غلط انجام داده و پس از آن چندين بار حج نيابي انجام داده است، تکليف او در مورد حج خود و ديگر حج ها چيست؟
ج ـ مانع ندارد[111]و بايد طواف حج خود را تدارککند[112]و حج هاي نيابي که انجام داده صحيح هستند.[113]
[692] س ـشخصي طواف خود را انجام داده است و بعداً دو شوط طواف رجاءاً براي جبران نقص احتمالي به جا مي آورد، آيا اين عمل خللي به طواف او مي رساند؟
ج ـ ضرر ندارد ولي جبران نقص نمي کند.[114]
[693] س ـشخصي در دور پنجم طواف عذري برايش پيش آمد، آيا بعداً بايد همين طواف را تکميل کند يا طواف ديگري انجام دهد؟
ج ـ بايد همين طواف را تکميل کند.[115]
[694] س ـشخصي در حين طواف، اندکي خون در بيني خود مي بيند و آن را با دستمال پاک مي کند و طواف خود را تمام مي نمايد، آيا اين طواف صحيح است؟
ج[116] ـ اگر بيني او نجس شده بايد بيني خود را آب بکشد و طواف را تکميل کند و اگر بدون تطهير بيني، طواف را ادامه داده، احتياط آن است که بعد از تکميل و نماز[117]، طواف و نماز را اعاده کند و همچنين اگر دستمال نجس همراه او بوده است.[118]
[695] س ـشخصي در شوط دومِ طواف شک مي کند که آيا طواف را به نيت منوب عنه آغاز کرده يا به نيت خودش وظيفه او چيست؟
ج ـ احتياط آن است که طواف را به نيت منوب عنه اتمام کند و پس از نماز، دو مرتبه آن را با نماز ديگر اعاده کند.[119]
[696] س ـشخصي در اثناي طواف، به خاطر تقبيل و لمس بيت الله الحرام از مسير خود منحرف شده و نمي داند در بازگشت، طواف را از همان نقطه که رها کرده بود ادامه داده است يا نه، آيا طوافش صحيح است؟
ج ـ اگر ملتفت[120]بوده که از همان محلي که طواف را رها کرده شروع کند و بعداً شک عارض شده، حکم به صحت نمايد و در غير اين صورت، اکتفا به طواف مزبور محل اشکال است.[121]
[697] س ـشخصي در اثناي طواف، بر اثر فشار جمعيت، چند گام به جلو رانده شده است، پس از آن، بهجاي اينکه همان مقدار را جبران کند، شوط ديگري آورده، که مجموعاً هفت شوط تمام و يک شوط ناقص مي شود، آيا اين طواف صحيح است؟
ج ـ طواف او اشکال دارد[122]و بايد آن را اعاده کند.[123]
[698] س ـشخصي بعد از اتمام طواف، سهواً يک شوط زياد کرده است و بعد مردّد است که سه يا چهار شوط ديگر به جا آورده است و سپس همه اعمال عمره را نيز انجام داده است، آيا طواف او باطل است و آيا ترديد در عدد اشواطِ اضافي مضر نيست؟
ج ـ مضر است[124]و بايد طواف و نماز را اعاده کند.[125]
[699] س ـشخصي بر اثر شلوغي، مقداري از طواف را در خارج مطاف انجام داده و بعد نيز بقيه اعمال را انجام داده است، تکليف او چيست؟
ج[126] ـ اگر ممکن نبوده، ولو در وقت ديگر، که در حد، طواف کند اشکال ندارد وگرنه بايد طواف و نماز اعاده شود.[127]
[700] س ـکسي که وظيفه او وضوي جبيره اي و تيمم است، اما از روي جهل، بدون تيمم، اعمال عمره را انجام داده است، وظيفه او چيست؟
ج ـ طواف و نماز آن، بايد اعاده شود.[128]
[701] س ـشخصي شوط اول طواف را خارج از مطاف و به قصد طواف انجام داده، بعد متوجه شده است که طواف بايد در محدوده معيني باشد، لذا مجدداً طواف را در مطاف آغاز نموده و بعد از طواف، اعمال ديگر را انجام داده است، آيا اشکال دارد؟
[702] س ـکسي که اشتباهاً طواف را از رکن يماني شروع و به همانجا ختم کرده و نماز طواف را خوانده و پس از آن متوجه شده حکمش چيست؟ و چنانچه در اثناي طواف متوجه شد و طوافش را به حجر الأسود ختم کرد، مقدارِ زيادي، مُضر به طوافش مي باشد يا خير؟
ج ـ طواف و نماز را بايد اعاده کند و فرقي بين دو صورت نيست.[131]
[703] س ـ کسي که مي داند يا احتمال مي دهد که مقداري از طوافش را بدون اختيار انجام مي دهد؛ يعني جمعيت او را مي برند، آيا مي تواند از اول نسبت به آن مقداري که جمعيت او را مي برند نيز قصد طواف کند و آن مقدار را مثل طواف سواره حساب کند؟
ج ـ بايد طواف را شروع کند و اگر در اثناء، بدون اختيار او را بردند، همان مقدار را جبران[132]کند و طواف را ادامه دهد.[133]
[704] س ـ مواردي که بايد احتياطاً طواف را تمام کند و نماز طواف بخواند و طواف را با نمازش اعاده کند، آيا اگر يک طواف به قصد اعم از تمام و اتمام (يعني چنانچه آن مقدارِ انجام شده باطل بوده، تمام هفت شوط را قصد طواف داشته باشد و چنانچه صحيح بوده بهمتمم آن قصد طواف داشته باشد) انجام دهد و دو رکعت نماز بخواند کافياست يا خير؟
ج ـ اين عمل صحيح نيست و ترديد در نيت است.[134]
[705] س ـ شخصي در عمره تمتع، بعد از تقصير فهميد طواف و سعيش باطل بوده، مجدداً طواف و سعي را با لباس دوخته انجام داد، آيا مجزي و صحيح است يا نه؟ و در فرض مذکور آيا بايد تقصير را هم تکرار کند يا نه؟
ج ـ طواف وسعي او صحيح است واعاده تقصير لازم[135]نيست اگرچه احوط[136]
است.[706] س ـشخصي چند متري از يک شوط را خراب کرده است و چون دقيقاً اول و آخر آن معلوم نيست، يک شوط کامل از حجرالأسود شروع و به آنجا ختم مي کند به قصد اينکه آنچه خراب شده به نحو صحيح انجام شود و زيادي قبلي و بعدي مقدمه علميه باشد، آيا اين طواف صحيح است؟
ج ـ صحيح است، مگر بعد از خراب شدن آن قسمت طواف را ادامه داده باشد که در اين صورت طواف اشکال دارد.[137]
[707] س ـکسي که به حدود مطاف آگاهي ندارد، بعد از فراغ از طواف شک مي کند که در مطاف بوده است يا نه، آيا طوافش صحيح است يا نه؟
ج ـ اگر از اول در مطاف بود و شک در خارج شدن دارد، طوافش صحيح است و اگر از اول شک دارد، با جهل مذکور در سؤال، نمي تواند به طواف مزبور اکتفا کند.[138]
[708] س ـشخصي در شوط اول طواف بود که نماز جماعت شروع شد، طواف را قطع مي کند و مشغول نماز مي شود و پس از نماز، طواف را از سر مي گيرد و هفت شوط کامل به جا مي آورد، آيا طواف او صحيح است؟
ج ـ اشکال دارد[139]و بايد طواف را اعاده نمايد.[140]
[709] س ـشخصي با علم به حرمت تماس با بدن زن در حين طواف، از روي شهوت با بدن زني تماس مي نمايد و از اين تماس متلذذ مي گردد، آيا طواف او اشکال پيدا مي کند يا نه، تکليف او چيست؟
ج ـ مضر به طواف نيست[141] و اگر کاري که موجب کفاره است انجام داده، بايد کفاره بدهد.[142]
[710] س ـ اگر کسي طواف را فراموش کند يا باطل انجام دهد، آيا مي تواند در ماه هاي غير حج انجام دهد؟
ج ـ مانع ندارد.[143]
[711] س ـشخصي شوط اول طواف را در حالي که ناقص بوده رها مي کند و پس از آن شش شوط ديگر به جا مي آورد و بعد از آن نقيصه شوط اول را به جا مي آورد، آيا طواف او صحيح است؟
ج ـ صحيح نيست.[144]
[712] س ـاگر کسي در عدد اشواط طواف و سعي و عدد سنگ هاي رمي، به ديگري اعتماد کند کافي است؟
ج ـ اگر اطمينان به عدد پيدا کند[145]مانع ندارد.
[713] س ـشخصي به علت مريضي يا مسن بودن، در دورِ اول طواف خسته شده و از مطاف بيرون آمد و بعد از کمي استراحت، از همانجا که طواف را قطع نموده بود شروع مي کند، آيا چون به دور چهارم نرسيده است، طوافش چه حکمي دارد؟
ج ـ اگر موالات به هم نخورده صحيح است.[146]
[714] س ـآيا واجب است براي درک خلوتي مطاف و طواف در محدوده بيت و مقام، طواف را تأخير بيندازد يا مستحب است يا رجحان دارد خصوصاً اگر پس از ايام تشريق مطاف خلوت نشود؟
ج ـ در صورت امکانِ طوافِ در حد، ولو در وقت خلوت، بايد در حد طواف کند ولو با تأخير.[147]
[715] س ـآيا مُحرم قبل از انجام طوافِ واجبِ خود، چه طواف عمره يا حج و چه طواف نساء، مي تواند همين طواف ها را براي معذور نيابت کند؟
ج ـ مانع ندارد.[148]
[716] س ـ شخصي در طواف عمره تمتع، در اثر فشار، احساس مي کند که لنگ احرامش تر و نجس شده ولي اعتنا نمي کند و با همان حال طواف را تمام مي کند و نماز طواف و سعي و تقصير را انجام مي دهد و به منزل مي رود، بعد از بررسي مي بيند مقداري نجاست خارج شده و احرامش را آلوده کرده است، يقين پيدا مي کند که در همان حالِ طواف چنين شده است، بعد از اعمال حج و مراجعت به وطن به او مي گويند باطل است، مستدعي است حکم الله را با توجه به اينکه نماز و سعي را هم با همان حال انجام داده، درباره اين شخص بفرماييد و اگر اعمالش باطـل باشد آيا هنوز در حال احرام استيا خير؟
ج ـ اگر در حال طواف شبهه داشته و يقين نداشته که نجس شده و وضوي او باطل شده، از احرام خارج شده است[149]و فقط بايد طواف و نماز را اعاده کند[150]هرچند بعد از اعمال يقين پيدا کرده باشد.[151]
[717] س ـآيا يقين به هل خوردن در حين طواف، مصداق عدم امکان طواف در محدوده معين و مجوز براي تجاوز بغير اين محدوده مي شود يا خير؟
ج ـ شامل نيست.[152]
[718] س ـدر صورتي که يقين دارد در حال طواف در محدوده معين با اجنبي يا اجنبيه برخورد مي کند باز هم واجب است در محدوده معين طواف کند؟
ج ـ آنچه ذکر شده[153] عذر نيست.[154]
[719] س ـ اگر صاحب عادت وقتيه و عدديه که عددش مثلاً هفت روز است، روز هفتم پاک شد و غسل کرد و اعمال حج را به جا آورد ولي بعداً لک ديد، اعمالش چگونهاست؟
ج ـ اگر خون ديده و از روز دهم تجاوز نکرده، محکوم به حيض[155]است که در وسعتِ وقت بايد طواف و نماز را اعاده کند[156]و در ضيق وقت، محل اشکال است که مراعات احتياط بايد بشود.[157]
[720] س ـبعضي از زنان به جهت خوردن قرص، نظم عادت ماهانهشان به هم مي خورد؛ به طوري که گاهي در مدت طولاني مرتب خون و لک مي بينند، آيا وظيفه اين گونه زنان در حج چيست؟
ج ـ اگر خون سه روز استمرار داشته باشد، ولو به اين نحو که پس از خروج تا سه روز باطن فرج آلوده باشد، حکم حيض دارد[158]وگرنه بايد به وظايف مستحاضه عمل کند.[159]
[721] س ـاگر زن در عمره تمتع بعد از سه شوط و نيم و قبل از چهار شوط، حايض شد و تا قبل از رفتن به عرفات، پاک نمي شود، وظيفه او چيست؟
ج ـ مورد[160]عدول به اِفراد است.[161]
[722] س ـاگر زني بعد از شوط چهارم[162]در طواف عمره تمتع حايض شد و تا وقت وقوف به عرفه پاک نشد وظيفه اش چيست؟
ج ـ بايد سعي و تقصير عمره تمتع را انجام دهد و محرم شود براي حج تمتع و در وقت انجام طواف حج، قبل يا بعد[163] از آن، بقيه طواف عمره تمتع و نماز آن را هم بهجاآورد.[164]
[723] س ـ زني عمره تمتع را انجام داد، بعد متوجه شد که طواف او باطل بوده است، پس از اينکه متوجه شد، ديد عذر زنانه دارد، تکليف او چيست؟
ج ـ هر وقت عذر او مرتفع شد، طواف و نماز را اعاده کند[165]و اگر قبل از وقوف پاک نمي شود، براي حج محرم شود و پس از آمدن به مکه و رفع عذر[166]، آنها را انجام دهد.[167]
[724] س ـزني مسأله را نمي دانست، بعد از پاک شدن از حيض، خيال مي کرده جنب است و لذا غسل جنابت را نيت مي کرد و با همين حال حج انجام داد، بفرماييد حج او چگونه است؟
ج ـ اگر منظور او غسل براي حدثي که از خون داشته است باشد و اسم آن را جنابت گذاشته، عملش صحيح است.
[725] س ـ آيا مستحاضه کثيره، بايد براي طواف يک غسل و براي نمازِ طواف غسلي ديگر بکند يا يک غسل براي هر دو کافي است؟
ج ـ براي هر يک، غسل لازم است مگر آنکه از وقت غسل براي طواف تا آخر نماز خون قطع باشد.[168]
[726] س ـزني به حساب شناسنامه، بيش از پنجاه سال شمسي دارد و يک سال و نيم خون نديده است ولي در عرفات خون مي بيند، بنابراين آيا در يائسگي او مي توان ترديد داشت يا نه و وظيفه او چيست؟
ج ـ اگر اطمينان دارد که پنجاه سال قمري او تمام شده[169]و سيّده[170]نيست، حکم مستحاضه را دارد.[171]
[727] س ـآيا نماز و طواف براي زن مستحاضه يک حکم دارند يا هر کدام از طواف و نماز جدا و مستقل هستند؟
ج ـ مستقل هستند.[172]
[728] س ـزني بعد از وقوفين حيض مي شود، با مصرف قرص، خون قطع مي گردد و اعمال را انجام مي دهد ولي بعد از آن لک مي بيند، وظيفه او چيست؟
ج[173] ـ اگر خون سه روز مستمر نبوده و حتي در باطن فرج هم قطع شده، حيض نبوده است و با انجام وظيفه مستحاضه، عمل او صحيح است.[174]
[729] س ـزني در حال طواف، مستحاضه قليله مي شود، وظيفه او چيست؟
ج[175] ـ اگر بعد از تمام شدن[176]دور چهارم بوده پس از تجديد وضو و تطهير بدن و لباس، طواف را تمام کند و اگر قبلاً بوده، به احتياط واجب پس از تجديد وضو و تطهير، آن را اتمام و سپس اعاده نمايد.[177]
[730] س ـزن مستحاضه اي بعد از غسل و وضو مشغول طواف مي شود، در اثناي طواف لک مي بيند، وظيفه او چيست؟
ج[178] ـ اگر خون او مستمر است و به وظيفه عمل کرده، با تحفظ از خروج خون، چيزي بر او نيست و در غير اين صورت[179] حکم حدث جديد را دارد.
[731] س ـ زني به تصور اينکه پاک شده است، طواف انجام مي دهد و در اثناي سعي متوجه مي شود که هنوز پاک نشده است، آيا سعي او نيز باطل است و اگر بعد از سعي متوجه شود چگونه است؟
ج[180] ـ در فرض اول سعي را قطع کند و پس از پاک شدن از حيض، طواف و
نماز را اعاده کند و احتياط آن است که پس از اعاده طواف و نماز، سعي را اتمام و اعاده نمايد[181] و در فرض دوم نيز اعاده طواف و نماز لازم و اعاده سعي مبني بر
احتياط است.[182][732] س ـ زن مستحاضه که بايد غسل کند و وضو بگيرد و با اين کار فاصله اي بين اعمال پيش مي آيد که شايد طولاني هم باشد؛ مثلاً بايد برود منزل غسل کند و برگردد، آيا اين فاصله اشکال ندارد؟
ج[183] ـ اگر خون قطع نمي شود براي هريک از طواف و نماز بايد غسل کند و وضو بگيرد[184] و بايد طوري باشد که بعد از غسل و وضو مبادرت به عمل نمايد، بنابراين اگر با رفتن به منزل نتواند مبادرت کند، نزديک مسجدالحرام غسل کند و وضو بگيرد.[185]
[733] س ـ زن مستحاضه که بايد براي هر نماز و طواف غسل کند طبق وظيفه اش غسل کرد و يا وضو گرفت و طواف را شروع کرد، بين طواف نماز ظهر شروع شد، نماز را خواند، و با همان طهارت اول، بعد از نماز، طواف را ادامه داد، آيا طوافش صحيح است؟
ج ـ اگر از هنگام غسل تا آخر طواف، خون قطع بوده، طواف صحيح است و در غير اين صورت احوط آن است که اين طواف را تمام کند[186]و پس از غسل اعاده نمايد.
[734] س ـزني که حيض نمي شود ولي هر دو ماه يکبار، دو سه روزي لک و ترشحات مي بيند، وظيفه اش چيست؟
ج[187] ـ اگر خون استمرار تا سه روز ندارد، ولو به اين نحو که پس از خارج شدن تا اين مدت باطنِ فرج آلوده باشد، حکم استحاضه را دارد.[188]
[735] س ـهرگاه زن قُرَشيه پس از شصت سال[189]و غير قرشيه پس از پنجاه سال، چند روز متوالي خون ببيند که همه به اوصاف حيض باشد در طوافها و نماز چه کند؟
ج ـحکم مستحاضه را دارد و حکم حيض بر خون مزبور مترتب نيست، حتي در صورت توالي يا داشتن صفات.[190]
[736] س ـزن هايي که براي جلوگيري از قاعدگي از قرص استفاده مي کنند که موقع طواف گرفتار حيض نباشند و ايام عادت ممکن است يک يا دو لکه کم رنگ ببينند، آيا اين خون استحاضه حساب است يا خون قروح و جروح، و در هر صورت به طواف ضرر مي زند يا خير؟[191]
ج[192] ـ حکم استحاضه را دارد[193]و بايد به وظيفه مستحاضه عمل کنند و اگر در اثناي طواف لک ديده، تفصيلي بين ما قبل از تمام شدن دور چهارم[194]و مابعد آن هست که در مناسک ذکر شده است.[195]
[737] س ـشخصي غسل مس ميت به گردنش بوده ولي بعد از اعمال حج متذکر مي شود، وظيفه او چيست؟
ج ـ اگر بعد از مس ميت غسل جنابت[196]کرده باشد ـ چون جنب هم بوده يا بعداً جنب شده ـ غسل جنابت کفايت مي کند و عملش صحيح است و الاّ بايد طواف و نماز آن را اعاده کند.[197]
[738] س ـ محرمي است که مبتلا به خروج ريح است؛ يعني مرتب ريح از او جدا مي شود و در عرض سال شايد يکي دو ماه، في الجمله تخفيف پيدا مي کند، ولي نوعاً به فاصله يکي دو دقيقه وضويش باطل مي شود، تکليف چنين شخصي در طواف و نماز چيست؟ چند وضو بايد بگيرد؟
ج ـ حکم مبطون را دارد[198]که از تحريرالوسيله (جلد اول، صفحه 30، مسأله 3) استفاده مي شود و علي اي حال چنانچه نتواند در اثناي طواف وضو بگيرد يا حرجي باشد اکتفا به يک وضو براي طواف کافي است، ولي اگر بتواند ولو با حمل آب در اثناي طواف وضو بگيرد واجب است تجديد وضو کند[199] و همچنين است حکم
در نماز طواف.[200][739] س ـ مدتي است که به علت ابتلاي به بيماري و در اثر عمل جراحي، خروج مدفوع را احساس نمي کنم و از کيسه مخصوص استفاده مي کنم، البته براي وضو و نماز فتواي حضرت امام مشخص و معين است که بدان عمل مي کنم، ولي چون سال آينده به اميد خدا تصميم دارم خانه خدا را زيارت کنم، مستدعي است در رابطه با انجام مراسم حج، تکليف شرعي بنده را مرقوم فرماييد؟
ج[201] ـ اگر در طواف و نماز آن، رعايت وظيفه اي که براي وضو و نماز داريد، بنماييد، عمل حج شما صحيح است.[202]
[740] س ـشخصي عمل جراحي انجام داده است، و فعلاً کيسه اي بسته است که بول او قطره قطره در آن کيسه مي ريزد، ليکن نه از مجراي بول، بلکه از موضع جراحي که در پهلو قرار داده اند، آيا اين شخص حکم مسلوس را دارد؟
ج[203] ـ حکم مسلوس را دارد.[204]
[741] س ـکسي نيت طواف را در دل گذرانده و به قصد طواف حرکت مي کند، مقداري که مي آيد گمان مي کند نيت طواف را بايد به زبان بگويد، لذا برمي گردد و نيت را با زبان مي گويد و طواف را از نو شروع مي کند، آيا طوافش صحيح است يا خير؟
ج ـ اشکال دارد.[205]
[742] س ـبه خاطر اهميت زيادي که در اعمال حج داده مي شود و به خصوص در طواف ها و نماز آن، غالباً يک عملي روا به عنوان احتياط و رجاء، چندين بار به جا مي آورند ولو اينکه عمل نزد خودشان نقصي ندارد، البته به حد وسواس هم نمي رسد، آيا اين گونه تکرار در اعمال، اشکالي دارد؟
ج ـ وسواس همين است و نبايد به وسوسه اعتنا شود، بلي انجام عمل احتياطي بدون وسوسه مانع ندارد.[206]
[743] س ـکسي به جهتي، طواف يا سعيش قطع مي شود و به جلو مي رود، مي خواهد از همانجا که قطع شده شروع کند ولي در اثر ازدحام نمي تواند خود را به آنجا برساند و در محاذي آنجا به طرف چپ يا راست قرار مي گيرد، آيا مي تواند از محاذي جايي که قطع شده شروع کند، يا بايد همان نقطه باشد؟
ج ـ لازم نيست همان نقطه باشد، بلکه محاذات کافي است و بايد طواف تکميل شود.
[744] س ـ قران، که در طواف حرام است، آيا طواف را باطل مي کند يا
خير؟[207]ج ـ اگر از اول يا در اثناي طواف اول، قصد قران داشته، احتياط در اعاده
طواف است و اگر بعد از تمام شدن طواف اول قصد قران کرده، طواف[208]
باطل نمي شود.[209][745] س ـآيا يک شوط و دو شوط طواف هم استحباب دارد يا بايد طواف هفت شوط باشد و اگر کسي گمان داشت که مستحب است و بعد از هفت شوط طواف واجب، يکي دو شوط طواف مستحبي به جا آورد و بعد نماز طواف را خواند، آيا طوافش اشکال دارد؟
ج ـ استحباب آن ثابت نيست، ولي طواف مزبور صحيح است.
[746] س ـمعيار در کثير الشک بودن در طواف چيست؟
ج ـ عرفي است.[210]
[747] س ـ طواف کردن در محدوده 5/26 ذراع و نماز خواندن پشت مقام، هر چه نزديک تر به مقام، آن طور که در مناسک بيان شده، گويي نزد آنان بدعت است، آيا بايد همان گونه که آنان در خارج از حد طواف مي کنند و دور از مقام نماز مي خوانند انجام شود؟
ج ـ چنين چيزي نيست و بايد به وظيفه عمل شود.[211]
[748] س ـاينکه فرموده ايد در بعضي موارد بايد طواف و سعي را اتمام و اعاده کند، بفرماييد که ترتيب هم لازم است يا نه؟
ج ـ بلي، احتياط به اين است که قبلاً اتمام کند طواف را و نماز بخواند و سپس اعاده نمايد.[212]
[749] س ـکسي که در سعي يا طواف عمره تمتع يا عمره مفرده، نياز به نايب پيدا کرده است، آيا نايب بايد در حالي که محرم است، نيابت کند يا خير؟ بر فرض عدم لزوم احرام، آيا بايد با لباس احرام طواف کند يا در لباس مَخيط هم جايز است؟
ج ـ هيچ يک از احرام يا لباس احرام در نايب لزوم ندارد.[213]
[750] س ـشخصي مسلوس است، براي طواف و نماز آن، وظيفه اش چيست؟
ج ـ اگر وقتي دارد که بتواند طواف را با وضو و نماز را با وضو انجام دهد، بايد آن وقت را انتخاب کند و طواف و نماز را با وضو و بدن پاک به جا آورد و بقيه اعمال را بعد از آن اتيان نمايد و اگر چنين وقتي ندارد، در صورتي که مشقت نداشته باشد، براي هر بار که حدث از او صادر شود يک وضو بگيرد و اگر مشقت دارد براي طواف يک وضو و براي نماز هم يک وضو بگيرد.[214]
[751] س ـآيا در مواردي که طواف و نماز بايد اعاده شود، لازم است با لباس احرام باشد؟
ج ـ لازم نيست.[215]
[752] س ـهرگاه محرم لباس احرام را کنار بگذارد و با لباس دوخته، اعمال عمره را؛ از طواف و سعي، انجام دهد؛ جهلاً يا عمداً، آيا طواف و سعي او صحيح است؟ و عمره او مجزي است يا نه؟
ج ـ طواف و سعي مزبور صحيح و عمره مذکور مجزي است.[216]
[753] س ـهرگاه محرم به احرام عمره تمتع جنب باشد و آب براي او ضرر دارد يا آب ندارد و يا وقت عمره مي گذرد، آيا طواف و نماز، با تيمم کافي و مجزي است؟ يا بايد نايب هم بگيرد؟
ج ـ نايب گرفتن لازم نيست.[217]
[754] س ـآيا حجاب زن در طواف مثل حجاب او در نماز است يا فرق مي کند؟
ج[218] ـ فرق مي کند[219]و فقط وجه و کفين در طواف مستثني است علي الأحوط.[220]
[755] س ـاگر مقداري از موهاي سر زن يا جاهاي ديگر بدن او، که بايد در حال طواف بپوشاند، ظاهر باشد آيا به طواف او ضرر مي رساند يا نه؟ و اگر با ظاهر بودن موي سر، طواف را انجام داده، طواف او باطل است يا نه؟[221]
ج[222] ـ اگر عمدي باشد، طواف صحيح نيست[223] علي الأحوط[224] و در غير مورد عمد، صحيح است، مگر در جاهل مقصر علي الأحوط.
[756] س ـ شخصي در عمرة تمتع طواف را تمام کرده است، ولي مي گويد دلچسب نشد لذا يک طواف ديگر بدون خواندن نمازِ طوافِ اول، به جا مي آورد و نماز و سعي به جا مي آورد و تقصير مي کند، آيا عملش صحيح است يا نه؟
ج ـ عمل او صحيح است[225]، هر چند داخل در قِران حرام است.
[757] س ـاکل و شرب در حال طواف جايز است يا نه؟
ج ـ مانع ندارد.
[758] س ـکسي که در حال طواف شخصي را از روي زمين بلند مي کند و ممکن است در اين حال گامي به طرف جلو بردارد و در اين حال توجه به طواف ندارد، در نتيجه نمي داند که آيا مقداري از مسافت را بدون قصد طواف آمده است يا نه، تکليف او چيست؟
ج ـ بايد آن مقدار را احتياطاً تدارککند.[226]
[759] س ـکودک نابالغي با اذن پدر محرم شد و طواف را نيمهکاره به تصور اينکه همين مقدار کافي است رها کرد و سعي را نيز از طبقه دوم انجام داده، تکليف چيست؟
ج ـ اگر از اول قصد هفت شوط نداشته، طواف او باطل است و بايد طواف و نماز و سعي را اعاده کند و بعد تقصير نمايد.[227]
[760] س ـکسي که در شوط ششم، طواف خود را رها کرد و نتوانست ادامه دهد و ديگري بهجاي او بقيه را به جا آورد، وليکن نماز طواف را خودش خواند و بعداً متوجه شد که استراحت در خلال طواف، به طواف ضرر نمي رساند و او با استراحت مي توانست خودش طواف خود را تمام نمايد، اکنون تکليف او چيست؟
ج ـ بقيه طواف را تمام کند و نماز را اعاده نمايد.[228]
[761] س ـشخصي طواف خود را به هم مي زند و طواف دوم را شروع مي کند، آن را نيز به هم مي زند و طواف سوم را آغاز کرده به اتمام مي رساند، وظيفه او چيست؟
ج ـ اشکال دارد[229]و موارد احتياط مختلف مي شود.
[762] س ـاگر شخصي رکن مستجار (رکن يماني) را يقين کرد که رکن حجر الأسود است، لذا طواف را از مستجار به عنوان حجر الأسود شروع کرد و هفت شوط کامل به جا آورد، بعداً فهميد که يقين او خطا بوده است، تکليف او چيست؟
ج ـ طواف مزبور باطل است[230]و بايد تدارک شود.
[763] س ـگاهي انسان شک مي کند که اين شوط طوافم به هم خورده يا نه، آيا مي شود بعد از طواف يک شوط هم به عنوان احتياط، اضافه بر هفت شوط آورد و بعد نماز بخواند يا خير؟
ج ـ به وسوسه نبايد اعتنا کرد و اگر قسمتي از طواف اشکال پيدا کند، همان قسمت بايد تصحيح شود[231]و ادامه بعد از آن به قصد طواف، بدون تصحيحِ آن قسمت، موجب اشکال در طواف مي شود و با آوردن يک شوط بعد از طواف احتياطاً، اشکال رفع نمي شود.
[764] س ـشخص در حالي که مشغول طواف است، در شوط پنجم يقين کرد که 5 متر در شوط اول و 5 متر در شوط سوم بي اختيار طواف کرده است، تکليف او چيست؟
ج[232] ـ اين طواف قابل تصحيح نيست[233]و بايد اعاده شود.
[765] س ـشرايطي که در طواف واجب، لازم الرعايه است، آيا در طواف مستحبي نيز معتبر است يا نه؟
ج ـ ظاهر آن است که آنچه در مناسک استثنا نکرده معتبر است.[234]
[766] س ـدر طواف مستحبي، زنان مي دانند که به بدن مردان نگاه مي کنند و احياناً هم در بين فشار مردان قرار مي گيرند، از نظر شرع اشکال ندارد؟
ج ـ اگر اختياراً نگاه به نامحرم نکنند اشکال ندارد، ولي در ازدحام بهتر است مراعات کنند و در هر صورت طواف صحيح است.
[767] س ـآيا در طواف هاي مستحبي هم ختنه شرط است يا نه؟
ج ـ بلي شرط است.
[768] س ـمحرم وارد مکه شد، آيا مي تواند قبل از اعمال عمره تمتع يا قبل از اعمال عمره مفرده و همچنين پس از محرم شدن به احرام حج تمتع و قبل از رفتن به عرفات، طواف مستحبي به جا آورد يا خير؟ و اگر به جا آورد، به عمره و حجش ضرر مي زند يا نه؟
ج[235] ـ احوط ترک طواف[236]مستحبي است در فرض سؤال، ولي به عمره و حج ضرر نمي زند.
[769] س ـآيا مي شود هر شوط از طواف مستحب را به نيت يکي از مؤمنين به جا آورد، يا بايد مجموع هفت شوط را براي يک نفر به جا آورد؟
ج ـ نيابت در يک شوط صحيح نيست، ولي مي تواند مجموع را به نيت چند نفر انجام دهد.[237]
[770] س ـآيا جايز است طواف مستحبي را خارج از حد طواف واجب به جا آورديا نه؟
ج[238] ـ جايز نيست[239]مگر در مورد ضرورت.[240]
[771] س ـاگر حاجي از مني برگشته و هنوز طواف واجب را به جا نياورده است، آيا مي تواند طواف مستحبي به جا آورد يا نه؟
ج ـ احوط آن است که تا اعمال واجب را انجام نداده، طواف مستحبي نکند.[241]
[1]. آية الله مکارم: گرفتن نايب لازم نيست.
[2]. آية الله اردبيلي: اين حکم در صورتي است که به طور کلي ختنه شدن براي او ضرر داشته باشد، ولي چنانچه با تأخير تا سال بعد بتواند ختنه کند، بايد حج را در سال بعد بهجا آورد.
آيات عظام بهجت، تبريزي، خويي، سبحاني، سيستاني، صافي، گلپايگاني: اگر بتواند ختنه کند ولو با تأخير حج تا سال آينده، بايد اين کار را بکند، پس اگر اصلاً متمکن از ختنه نباشد؛ يعني برايش ضرر و مشقت دارد لازم است حج را همان سال به جا آورد ليکن احتياط اين است که در عمره و حج شخصاً طواف نموده و براي طواف، نايب نيز بگيرد، ولي خودش نماز طواف را به جا آورد.
آية الله زنجاني: مطابق حاشيه آيات عظام عمل کند، و بنابر احتياط استحبابي خودش طواف کند.
[3].آية الله اردبيلي: بعد از نماز جماعت، طواف يا سعي را از همانجا که قطع شده ادامه دهد و صحيح است.
آية الله سبحاني: پس از پايان يافتن نماز جماعت از همان نقطه که قطع کرده يا محاذي آن در هر شوطي که باشد طواف و يا سعي خود را تکميل کند و اين در صورتي است که با جماعت همراهي کرده و نماز بخواند در غير اين صورت اگر موالات به هم بخورد اگر قبل از تجاوز از نصف باشد اعاده طواف و سعي و بعد از آن اتمام طواف و يا سعي نمايد و احوط در تمام صور اتمام طواف و نماز و اعاده آن و همچنين اتمام سعي و اعاده آن است.
[4]. آية الله خويي: اگر موالات فوت شود طواف باطل است و اعاده لازم است. (مناسک فارسي، مسأله 314).
[5]. آية الله بهجت: در طواف اگر موالات عرفيه بههم نخورد اشکالي ندارد و اگر بههم بخورد و قبل از اکمال شوط چهارم باشد احتياط مراعات شود با اکمال آن طواف و اعاده آن، ولي در سعي چون موالات معتبر نيست با فرض عذر که مورد سؤال است مانعي ندارد. (مناسک، س 88).
آية الله خامنه اي: در رابطه با طواف به حاشيه مسأله 620 مراجعه شود.
[6]. آية الله تبريزي: حکم قطع طواف، در صورتي که در اثناي طواف نماز جماعت اقامه شود، در مسأله 621 گذشت، و اما نسبت به سعي، احوط در هر دو صورت اتمام و اعاده است.
آية الله سبحاني: حکم قطع طواف در صورتي که در اثناي طواف نماز جماعت اقامه شود در مسأله 631 گذشت و اما در سعي اگر موالات از بين برود به احتياط واجب بايد سعي را تمام و اعاده کند.
[7]. آية الله سيستاني: اگر در نماز جماعت شرکت کند پس از نماز از همانجا که قطع شده است ادامه دهد چه در طواف باشد چه در سعي و احتياط مستحب اتمام و اعاده است و اگر شرکت نکند، پس اگر قبل از پايان شوط چهارم باشد و فوت موالات عرفي نشده باشد از همانجا که قطع شده است ادامه دهد و اگر موالات فوت شدهاست از سر بگيرد و اگر بعد از پايان شوط چهارم باشد در هر حال اتمام آن کافي است و در سعي اگر موالات از بين برود به احتياط واجب، بايد سعي را تمام و اعاده کند.
آية الله نوري: طواف را از سر بگيرد و در سعي نيز اگر بعد مرتبه چهارم است، بعد از قطع کردن سعي و خواندن نماز، از همانجا که قطع کرده بود سعي را به آخر برساند و اگر قبل از مرتبه چهارم است سعي را از سر بگيرد.
[8]. آية الله فاضل: در تمام صور مي تواند طواف يا سعي را از سر بگيرد و صحيح است، اما اگر بخواهد احتياط کند پس اگر طواف قبل از سه دور و نيم قطع شده و فصل طويل شده، طواف را از سر بگيرد، امّا اگر بعد از نصف و قبل از تمام شدن دور چهارم بوده و فاصله هم شده طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و بعد طواف و نماز را اعاده کند و سعي را اگر بعد از دور چهارم قطع شده تمام کند. ولي اگر قبل از دور چهارم قطع شده و فاصله هم زياد شده بنابر احتياط لازم اعاده کند.
[9].آية الله زنجاني: اگر در نماز جماعت شرکت کند طواف يا سعي را تکميل مي کند، هر چند قبل از شوط چهارم باشد، و اگر شرکت نکند ولي تشکيل صفوف جماعت، مانع ادامه طواف او شود اگر بعد از شوط چهارم بوده طواف قبلي را اتمام مي کند، مگر بيش از نايب گرفتن افراد بيمار فاصله شود که طواف را اعاده مي کند، و اگر قبل از نيمه شوط چهارم بوده است طواف را اعاده مي کند مگر فقط به مقدار استراحت افراد ضعيف، فاصله شود که بايد آن را تکميل کند و در بين سه و نيم و چهار شوط، طواف قبلي را اتمام و سپس اعاده مي کند. و اين تفصيل حکم تمام مواردي است که به جهت موانع خارجي مانند نظافت مسجد، طواف واجب قطع گردد.
[10].آية الله اردبيلي: و بنابر احتياط واجب سعي و تقصير را نيز اعاده کند.
آية الله سبحاني: بايد وضو بگيرد و تمام اعمال(طواف، نماز طواف، سعي و تقصير) را با لباس احرام انجام دهد و اگر زمان براي انجام عمره تمتع کافي نيست و بيم آن مي رود که وقوف اختياري عرفه را از دست مي دهد بنابراين براي حج محرم مي شود و اعمال حج را به عنوان وظيفه فعليه اعم از إفراد يا تمتع انجام مي دهد و بعد از اعمال روز عيد و يا بازگشت از مني، طواف و نماز و سعي عمره تمتع را به جا مي آورد و سپس بقيه اعمال حج را و پس از اعمال حج يک عمره مفرده به جا مي آورد. همچنين است حال کسي که در اثناي حج فهميد وضوي طواف عمره تمتع او باطل بوده است ولي در صورتي که از روي جهل يا عمد طواف عمره را بدون وضو انجام داده و وقت تدارک گذشته باشد بايد يک عمره تمتع به جا آورد و حج را در سال بعد اعاده کند و اگر کسي بعد از حج فهميد که طواف عمره تمتع او از روي سهو باطل بوده بايد خودش يا نايبش طواف و نماز آن و سعي را اعاده کند و علاوه بر نائب خودش هم نماز را هر کجا هست بخواند و اگر در مکه هست خودش و اگر نيست نايبش يک عمره مفرده به عنوان تکليف فعلي او انجام دهد و به احتياط مستحب حج را سال بعد اعاده کند.
[11]. آية الله بهجت، آية الله تبريزي: و بنابر احتياط، بعد از آن سعي و تقصير را نيز اعاده کند و
تا تقصير نکرده احکام مُحرم را مراعات کند.]وآية الله بهجت اضافه مي فرمايد: و در صورتي که بطلان از جهت جهل به حکم نبوده، تقصير قبلي کفّاره ندارد. (مناسک، س 85 و170).[
آية الله خويي: بايد لباس دوخته را بيرون بياورد و سعي و تقصير را نيز اعاده کند و در فرض گذشت زمان تدارک، حجش باطل است. (المسائل الشرعيه، ص 342 و 351 و 357).
آيات عظام زنجاني، صافي، گلپايگاني: در مفروض سؤال (که بعد از تقصير و قبل از شروع اعمال حج فهميده) بايد پس از وضو طواف و نماز و سعي و تقصير را اعاده کند. (مجمع المسائل، ج1، ص 478، مسأله 47).
آية الله سبحاني: اگر قبل از شروع اعمال حج فهميده بايد لباس دوخته را بيرون بياورد و با لباس احرام طواف و نماز و سعي و تقصير را اعاده کند.
آية الله سيستاني: اگر قبل از گذشتن وقت يادش آمد بايد آن را جبران کند و بعد از آن سعي و تقصير را نيز اعاده کند و تا اعمال را انجام نداده است از محرّمات احرام اجتناب نمايد و اگر بعد از گذشتن وقت تدارک متوجّه شود، در صورت سهو و نسيان، اعاده طواف کافي است و در صورت جهل حجّش باطل است و به احتياط واجب بايد يک شتر قرباني بدهد.
آية الله مکارم: احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده کند.
[12]. آية الله اردبيلي: اگر مسأله را مي دانسته و قصد داشته عمل صحيح را انجام دهد، طواف او صحيح است.
آية الله زنجاني: طواف در حال بوسيدن کعبه صحيح است.
آية الله سبحاني: اگر اين شخص آگاه به مسأله بوده و بنابر آوردن طواف صحيح داشته به شک خود اعتنا نکند و الا حکم او مانند مسأله 601 است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در صورتي که توجّه به حکم و بنابر اتيان طواف صحيح داشته است.
آية الله مکارم: هرگاه آگاه به مسأله بوده که نبايد در آن حالت راه برود.
[13]. آية الله بهجت: شک در صحّت محل اعتنا نيست. (مستفاد از وسيله، ص 238 در نماز).
آية الله تبريزي، آية الله فاضل: و در غير اين صورت طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و پس از آن احتياطاً طواف و نماز آن را اعاده نمايد.
آية الله خامنه اي: با احتمال التفات، بنابر صحت مي گذارد مطلقاً.
آية الله خويي: با احتمال التفات، بنابر صحت مي گذارد مطلقاً. (تعليقه عروه، ج 1، ص663، م 56 از فروع علم اجمالي).
آية الله زنجاني: اگر صحيح بودن قطعه سابق بر قطعه مشکوک، محرز باشد طواف او صحيح است، والاّ چنانچه احتمال مي دهد که در قطعه مشکوک، به رعايت شرايط طواف، توجه داشته بايد احتياطاً طواف را تمام کرده و پس از خواندن نماز، آن را اعاده کند، و اگر چنين احتمالي نمي دهد بايد طواف را اعاده کند.
آية الله سيستاني: در هر صورت عمل صحيح است. (بنا را بر صحت بگذارد مطلقاً).
[14].آية الله اردبيلي:بنابر احتياط واجب بايد اعمال مترتّب بر آن را نيز اعاده نمايد به نحوي که ترتيب حاصل شود.
[15]. آية الله سبحاني: بايد عمل باطل شده را با رعايت ترتيب در اعمال مترتبه جبران کند و تقصير نمايد و اگر محرم به احرام حج شده در بازگشت از مني قبل از اعمال حج با رعايت ترتيب آن ها را اعاده کند ولي اعاده تقصير لازم نيست.
آيةالله صافي، آية الله گلپايگاني: در مورد بطلان طواف و سعي از احرام خارج نشده است. (آداب و احکام حج، مسأله 558).
[16]. به سؤال 647 مراجعه شود.
آية الله زنجاني: اگر طواف يا سعي بهطور کلي باطل بوده بايد آن عمل و اعمال بعدي را به جا آورد و تا تقصير نکرده از محرمات احرام اجتناب کند، و اگر وقت جبران گذشته عمره اش تبديل به حج افراد مي شود و بايد پس از آن عمره مفرده به جا آورد و اگر برخي از اشواط طواف يا سعي، باطل بوده، آن را اتمام مي کند و اگر تنها نماز، باطل بوده نماز مي خواند و در اين سه صورت اعاده اعمال بعدي و اجتناب از محرمات احرام، لازم نيست و در تمام صورت ها پوشيدن لباس، کفاره ندارد.
آية الله سبحاني: بايد عمل ياد شده و اعمال مترتبه را با پوشيدن لباس احرام جبران کند.
آية الله سيستاني: اگر طواف يا سعي باطل بوده است، بايد عمل را با رعايت ترتيب جبران کند و تقصير نمايد و از تروک احرام قبل از آن اجتناب کند و پوشيدن لباس چون عمدي نبودهاست کفاره ندارد و اگر فقط نماز طواف باطل بوده است فقط آن را انجام دهد و لازم نيست لباس احرام بپوشد.
[17].آية الله زنجاني: عملش صحيح است.
[18].آية الله خامنه اي: اگر از طواف قبل دست برداشته و لذا طواف را از اوّل اعاده نموده است همان طواف اعاده شده صحيح است. (استفتاء 62463)
[19]. آية الله بهجت: بايد طواف را از موضع علم به نجاست تمام کند و بقيه اعمال را اعاده نمايد و احوط استيناف طواف بعد از اتمام آن است. (مستفاد از مسأله 303 مناسک)
[20].آية الله اردبيلي: و بنابر احتياط سعي و تقصير را نيز اعاده کند.
[21]. آية الله تبريزي: اگر طواف را به نيت وظيفه فعليه اعاده کرده نياز به اتمام طواف اول نيست.
آية الله سبحاني، آية الله فاضل: اگر طواف دوم را به قصد مافيالذمّه (اعم از اتمام و اعاده) و به عنوان مقدمه علميه براي يقين به برائتذمّه بوده باشد صحيح است و در غير اين صورت احتياطاً بايد نقص طواف قبلي را تکميل و نماز آن را خوانده، و پس از آن بنابر احتياط واجب سعي و تقصير را اعاده کند و تا تقصير نکرده احکام محرم را مراعات کند.
آية الله سيستاني: اگر طواف دوّم را پس از فوت موالات عرفي انجام داده صحيح است و در
غير اين صورت اگر جاهل قاصر بوده صحيح است وگرنه بنابر احتياط واجب، اعمال عمره را اعاده کند.آيةالله صافي، آيةالله گلپايگاني: بنابر احتياط سعي و تقصير را هم اعاده نمايد. (آداب و احکام حج، م603).
آية الله مکارم: طواف دوّم باطل بوده است و بايد طواف سابق را ادامه دهد.
[22]. آية الله بهجت: صحيح است.
[23]. آيات عظام زنجاني، صافي، گلپايگاني: بنابر اقوي طواف و اعمال مترتبه صحيح است.
[24]. آية الله اردبيلي:چنانچه طواف دوم را پس از فوت موالات عرفيه طواف اول به جا آورده باشد و يا طواف اول را پيش از تمام شدن شوط چهارم قطع کرده و از مطاف خارج شده و مشغول به عملي شده باشد که عرفاً بگويند طواف را قطع کرده، عملش صحيح است وگرنه چنانچه قطع طواف اول پيش از اتمام شوط چهارم باشد، احتياطاً بايد آن را اعاده کند و اگر پس از آن باشد، احتياطاً بايد يک طواف به نيت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
آيةالله خويي: در فرض اعتقاد به جواز از سر گرفتن طواف، طواف مزبور مجزي است. (المسائل الشرعيه، ج1، ص348).
آية الله فاضل: طواف در تمام صور صحيح است.
[25]. آية الله خامنه اي:اين احتياط واجب نيست بلکه همان طوافي که از سرگرفته کفايت مي کند. (استفتاء 62463)
آية الله نوري: اين احتياط واجب نيست بلکه همان طوافي که از سر گرفته کفايت مي کند.
[26].آية الله اردبيلي:بنابر احتياط اعمال مترتب بر طواف را نيز به جا آورد.
[27]. آية الله تبريزي: در هر دو صورت اگر يک طواف کامل به نيت وظيفه فعليه؛ اعم از تمام و اتمام به جا آورد کافي است.
آية الله سبحاني: در صورتي که پيش از تجاوز از نصف بدون عذر طواف را رها کرده و پس از فوت موالات طواف را سر گرفته باشد طواف او و اعمال بعد از آن صحيح است و در غير اين صورت بنابر احتياط واجب طواف قبلي را تمام کند و نماز آن را بخواند و سپس طواف را از سر بگيرد و اعمال مترتبه را اعاده نمايد.
آية الله سيستاني: اگر قبل از اتمام شوط چهارم باشد و قطع به اين صورت باشد که از مطاف خارج شده و مشغول کاري شده باشد که عرفاً بگويند طوافش را قطع کرده است، سپس از سر گرفته باشد طواف صحيح است و اگر بعد از شوط چهارم باشد در صورتي که استيناف پس از فوت موالات عرفيه بوده صحيح است وگرنه مشکل است مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
آية الله مکارم: طواف او و اعمال بعد از آن، در هر دو حال صحيح است.
[28]. آية الله بهجت: اگر سهواً و از روي غفلت محدث شده است، بايد پس از تجديد طهارت طواف را از همانجايي که قطع شده ادامه دهد و در صورتي که عمداً بوده است حکم به ادامه طواف از محل قطع، مورد تأمل است و بايد طواف را از سر بگيرد (مناسک، ص 102) و احتياطاً نماز و سعي و تقصير را اعاده کند. (پرسش هاي جديد حج، س 74).
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 651 مراجعه شود.
آية الله سبحاني: باقيمانده طواف اول را بياورد و سپس نماز و سعي و تقصير را به جا آورد و اگر بعد از تقصير در عمره تمتع و يا مفرده متوجه اين موضوع شد آن چه انجام داده کفايت نمي کند و بايد برگردد طواف خود را تکميل کند و نماز و سپس بقيه اعمال را بياورد همينطور است اگر اين امر در طواف حج اتفاق بيافتد بايد طواف را تکميل و سپس نماز آن و سعي را به جا آورد و اگر طواف نساء را نيز انجام داده بايد آن را همراه با نمازش اعاده کند و اگر زمان تدارک گذشته باشد در ذيل سؤال 647 و 1362 صور مختلف آن ها بيان شده است. و در تمام صور گذشته اگر فقط طواف نساء را با وضوي باطل انجام داده است فقط بايد آن را همراه با نمازش مجدداً بياورد.
[29]. آية الله اردبيلي: و بعد از نماز طواف، احتياطاً اعمال مترتبه را نيز به جا آورد.
آية الله تبريزي: در مسائل سابق توضيح داده شد.
آية الله خويي: حکم آن در مسأله سابق گذشت.
آية الله زنجاني، آية الله مکارم: طواف دوّم و اعمال بعد از آن صحيح است، هرچند مي توانست طواف اول را پس از وضو هم تکميل و به آن قناعت کند.
آية الله سيستاني: اگر پس از موالات عرفيه اعاده کرده، صحيح است وگرنه مشکل است.
آية الله فاضل: و سعي و تقصير را احتياطاً اعاده کند.
[30]. آية الله بهجت، آية الله سبحاني: با تداوم احتياط و قصد وظيفه فعليه، تا پايان آخرين شوط، صحيح است.
آية الله خويي: فتواي معظّم له در دست نيست.
آية الله سيستاني: صحت آن مشکل است مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
آية الله مکارم: بنابر احتياط واجب.
[31]. آية الله اردبيلي: اگر به قصد رجاء و کشف حال، طواف را ادامه داده، صحيح است.
آية الله تبريزي: بنابر احتياط لازم طواف را اعاده نمايد.
آية الله خويي: بنابر احتياط صحيح نيست. (آراء المراجع، چاپ سوم، ص 302).
آية الله زنجاني: بايد طواف و اعمال بعدي را به جا آورد و اگر وقت گذشته چنانچه در عمره تمتع بوده، عمره اش تبديل به حج افراد مي شود و بايد پس از آن عمره مفرده به جا آورد و اگر در حج بوده بايد اعمال عمره مفرده به جا آورد.
آية الله سبحاني: در صورتي طواف او درست است که به قصد رجاء و کشف حال طواف را ادامه داده باشد ولي اگر صرفاً به ظن خود اعتماد کرده طواف صحيح نيست و بايد بعد از نماز آن طواف و نماز را اعاده و اگر اعمال مترتبه را آورده مجدداً انجام دهد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر به قصد رجاء و کشف حال طواف را ادامه داده صحيح است.
آية الله فاضل: اگر با اطمينان به يک طرف ادامه داده صحيح است. و الاّ بايد احتياطاً طواف و نماز طواف و سعي و تقصير را اعاده کند.
[32]. آيات عظام بهجت، زنجاني، سبحاني، فاضل: اشکال ندارد.
آية الله تبريزي: اشکال دارد و احتياط اين است که آن طواف را تمام کرده و نماز طواف را بخواند و طواف و نماز آن را اعاده کند.
آية الله خامنه اي: اشکال ندارد. (استفتاء 62463، س 6)
آية الله سيستاني: مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
[33]. آية الله اردبيلي: به حاشيه مسأله 652 مراجعه شود.
آيات عظام بهجت، زنجاني، مکارم: اشکال ندارد.
آية الله تبريزي، آية الله سبحاني: در س 652 حکم آن گذشت.
آية الله خويي: در صورت اعتقاد به جواز از سر گرفتن طواف، عمل مزبور مجزي است.
آية الله سيستاني: مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اقوي صحت طواف است، و اگر بعد از شوط چهارم بوده نقصان طواف قطع شده را واجب است به جا آورد و نماز آن را نيز بخواند. (آداب و احکام حج، م 591 و 596).
آية الله فاضل: اشکال ندارد به تفصيلي که در مسأله 646 گذشت.
[34].آية الله سبحاني: اگر با ويلچر يا امثال آن در زمان ازدحام از پشت مقام طواف داده شدند استنابه لازم نيست مگر اينکه از طبقه دوم طواف داده شوند که در ذيل سؤال 1415 به نحوه انجام آن اشاره شده است.
[35].آية الله اردبيلي:احتياط لازم نيست و طواف در تخت روان صحيح است.
[36]. مراجعه شود به مسأله 592.
آية الله بهجت: اگر مي تواند به کمک ديگري مباشرتاً در محدوده طواف کند بايد اين کار را بکند و در غير اين صورت واجب است نايب بگيرد که در محدوده طواف کند و طواف با تخت روان در خارج محدوده کفايت نمي کند.
آية الله خامنه اي: براي مَطاف حدّ خاصّي نمي باشد و در هر جاي مسجدالحرام صحيح است (مناسک حج، ص 103، ششم)
آية الله زنجاني: در شرايط کنوني که نمي گذارند ناتوانان را در صحن مسجدالحرام طواف دهند، نايب بگيرند، و بنابر احتياط مستحب، خودشان هم در طبقه دوم طواف داده شوند.
آية الله سبحاني: احتياطاً هر دو را انجام دهند و اکتفا به طواف دادن در طبقه دوم اشکال دارد.
آية الله سيستاني: همه مسجدالحرام مطاف است.
آية الله مکارم: اين احتياط لازم نيست و طوافش صحيح است.
[37]. آية الله اردبيلي: اگر به جهت فراموشي بوده، عملش صحيح است و اگر به جهت ندانستن مسأله بوده، اصل طواف اشکال ندارد لکن شوط مزبور باطل است و آن شوط را بايد از حجرالاسود اعاده نمايد.
آية الله بهجت: مستفاد از آنچه در ذيل مسأله 590 گذشت آن است که با اتمام آن به يک شوط، طواف صحيح است.
آية الله خامنه اي: آن دور باطل است و بايد آن را از حجرالأسود اعاده کند ولي چون غالباً برگشتن به عقب مشکل است بهتر است همراه جمعيت آن دور را بدون نيت ادامه دهد سپس از حجر الأسود قصد کند.
[38]. آية الله سبحاني: اگر در همان شوطي که وارد حجر شده متوجه اشتباه شود و برگردد و به نيت تصحيح از همان جايي که وارد حجر شده به صورت صحيح طواف را ادامه دهد و براي احتياط از يکي دو قدم جلوتر از باب مقدمه علميه طواف قطع شده را ادامه دهد طواف او صحيح است و اگر در همان شوط متوجه نشد تصحيح مشکل است بايد با به هم خوردن موالات، طواف از نو اعاده شود و صور ديگر نيز در مسأله590 آمده است.
آية الله فاضل: شوط فاسد را اتيان کند و بنابر احتياط مستحب طواف را اعاده کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: و در فرض اخير هم، چون احتمال باطل شدن اصل طواف مي رود احتياط لازم آن است که پس از تمام کردن طواف و خواندن نماز دوباره طواف کند و نماز آن را بخواند. (مناسک فارسي، ص 67).
[39].آية الله اردبيلي: در نماز ادامه آن در حال شک مبطل است ولي در طواف و سعي اگر به اميد اينکه شکش تبديل به يقين شود و کشف حال گردد آن را ادامه دهد اشکالي ندارد.
[40]. آية الله تبريزي:(طواف يا سعيش) اشکال دارد.
آية الله خويي: بنابر احتياط صحيح نيست. (آراء المراجع، چاپ سوم، ص202).
آية الله فاضل: ادامه دادن طواف و نماز و سعي در حالِ شک اشکال دارد. لذا در فرض سؤال بايد از ادامه اعمال خودداري کند و تروي کند و اگر به يک طرف اطمينان پيدا کرد طبق آن عمل کندو الاّ عمل را از نو انجام دهد و در اين مسأله فرقي بين طواف و نماز و سعي نيست.
آية الله مکارم: به اميد انجام وظيفه شرعي.
[41]. آية الله زنجاني: اگر اطمينان دارد که در ادامه عمل نسبت به تعداد اشواط به اطمينان يا
حجت شرعي (مانند شمارش همراهان) مي رسد مي تواند در حال شک طواف يا سعي را ادامه
دهد.آية الله سبحاني: اگر با علم به عدم زيادي در حال طواف در شماره طواف ها شککند ولي به قصد رجاء و به اميد اينکه در آينده واقع روشن شود به طواف خود ادامه دهد و سپس سرانجام به يک طرف يقين پيدا کند طواف او صحيح است و همچنين اگر کسي در حال سعي در عدد اشواط شککند و طرف شک نقيصه باشد نه زيادي مثلاً شککند دور پنجم است يا هفتم سعي او صحيح است و چه سعي و چه طواف در هر دو اگر در آخر به نتيجه نرسيد آن ها باطل هستند و بهتر است براي طواف و يا سعي دوم صبر کند تا موالات بهم بخورد و با صرف نظر از آنچه از طواف و يا سعي انجام داده طواف و يا سعي خود را مجدداً بياورد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر در حال سعي شککند و در حال شک بقصد رجاء کشف حال ادامه دهد و بعد يقين به صحت پيدا کند سعي او صحيح است و در طواف، اگر از دليل طواف لزوم حفظ هر شوط استفاده شود حکم به صحت مشکل است و الاّ بعيد نيست. (آراء المراجع،
ص 268).[42]. آية الله مکارم: همه شک ها احتياج به مختصري فکر دارد تا مشمول ادله شک گردد.
[43].آية الله اردبيلي: اگر بدون به هم خوردن موالات پس از طواف اول، طواف دوم را به جا آورده، احتياطاً يک طواف به نيت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
[44]. آية الله بهجت، آية الله خويي: به حاشيه مسأله 652 مراجعه شود.
آية الله زنجاني، آية الله فاضل: طوافي را که از سر گرفته صحيح است.
[45].آية الله خامنه اي:همان طواف دوم که از سر گرفته کافي است. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
[46]. آية الله مکارم: طوافي که از سر گرفته صحيح است.
[47]. به سؤال 652 مراجعه شود.
آية الله تبريزي: با فرض تمشّي قصد قربت، طوافش صحيح است.
آية الله سيستاني: اگر طواف جديد را پس از انجام منافي ـ مثل فوت موالات عرفي ـ به جا آورده، صحيح است وگرنه طوافش اشکال دارد مگر آنکه، جاهل قاصر باشد.
[48]. آيات عظام زنجاني، صافي، گلپايگاني، مکارم: ولي عمداً پا روي آن نگذارد.
آية الله سبحاني: ولي عمداً پا روي آن نگذارد و اگر گذاشت موجب بطلان طواف نمي شود.
[49]. آية الله اردبيلي: ولي عمداً مرتکب اين کار نشود.
آية الله زنجاني، آية الله گلپايگاني: ولي نبايد اذيت ديگران را فراهم آورد. (آداب و احکام حج، مسأله 545).
آية الله مکارم: ولي عمداً اين کار را نکند مگر اينکه مانع عبور باشد.
[50]. آيات عظام اردبيلي، بهجت، تبريزي، خويي، سبحاني: به حاشيه مسأله 652 مراجعه شود.
آية الله خامنه اي: همان طوافي را که از سر گرفته صحيح است. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
آية الله سيستاني: اگر قطع به اين صورت بوده که از مطاف خارج شده و مشغول کاري شده است که عرفاً گفته شود طوافش را قطع کرده است، طواف دوّم صحيح است وگرنه مشکل است مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
آية الله زنجاني، آية الله مکارم: گذشت ]مسأله 652[طوافي که از سر گرفته کافي است.
آية الله گلپايگاني: در فرض مذکور صحت طواف بعيد نيست. (مجمع المسائل، ج 1، ص467 مسأله 5 و ص 479 مسأله 49).
[51]. آية الله سيستاني:طواف او باطل است.
[52]. آية الله اردبيلي: در فرض مزبور طواف صحيح است و حتي در حال اختيار نيز چنانچه اتصال عرفي به جمعيت طواف کننده وجود داشته باشد، طواف خارج از حدّ بين مقام و کعبه اشکال ندارد.
آية الله بهجت: مي تواند در کناري قرار بگيرد تا بعد از تمام شدن کار آنها، از آنجا که طوافش را قطع کرده بود به طوافش ادامه بدهد و صحيح است.
آية الله تبريزي، آية الله خويي: در فرض مزبور، طواف صحيح است.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 592 مراجعه شود.
آية الله زنجاني: ولي در ايام شلوغ (مانند ايام شلوغِ حج و ماه رمضان) که طواف در محدوده در شب و روز براي معمول حجاج، مشقت شديد دارد، رعايت محدوده مقام، لازم نيست.
آية الله سبحاني، آية الله فاضل: افرادي که به طريق مذکور عمل کرده اند طواف و نماز را بايد اعاده کرده و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده کنند و اگر کيفيت مذکور در طواف نساء واقع شده زن بر آنها حلال نشده است. بلي اگر در چنين حالاتي ضرورت عرفي اقتضا کرده و صبر کردن براي انجام طواف در محدوده مستلزم عسر و حرج بوده و در خارج حد با رعايت الاقرب فالاقرب انجام شده صحيح است و از احرام خارج شده است.
آية الله سيستاني: بعيد نيست که در بيشتر از مقدار ذکر شده ]فاصله بين مقام ابراهيم و کعبه[ هر چند کراهت دارد، طواف جايز باشد. (مناسک، مسأله 303).
آية الله مکارم: طواف حدّ معيني ندارد.
[53]. آية الله فاضل: به احتياط واجب با مجتهد جامع الشرايط مصالحه کند.
[54]. آية الله اردبيلي:طواف و قرباني او صحيح است و فقط مديون خمس مي باشد مگر اينکه به نحو شخصي خريده باشد و قصدش اين باشد که خمس را نپردازد که در اين صورت طواف و قرباني او اشکال دارد.
آيات عظام بهجت، صافي، گلپايگاني: ولکن اگر همانطور که متعارف است به ذمّه خريداري کرده باشد، حجّش صحيح است.
آية الله تبريزي، آية الله خويي: بنابر احتياط واجب اگر ساترش متعلق خمس باشد، ولي اگر همانطور که متعارف است به ذمّه خريده، حجش اشکال ندارد.
آية الله خامنه اي: اگر به ذمّه خريداري کرده باشد اشکالي ندارد.
آية الله زنجاني: تصرف در تمام مالي که متعلق خمس است بدون اذن مجتهد جامعالشرائط، جايز نيست، و همچنين است اگر اين اموال با ديگر اموالش مشتبه شود و همه اموال، محل ابتلاء او باشد؛ و در هر دو صورت اگر بدون عذر با آن اموال، لباس احرام يا قرباني بخرد، معصيت کرده، لکن معامله او و طواف و اعمال او صحيح است، هر چند احتياط مستحب مؤکد در آن است که اگر با شخص آن اموال خريده، به آن طواف اکتفا نکند و اگر لباس احرام يا قرباني را با ثمن کلي خريده، تمام اعمالش صحيح است.
آية الله سبحاني: اگر کسي سال خمسي ندارد چنانچه به حج يا عمره مشرف شود بايد اموال خود را تخميس کند و لااقل خمس تمام هزينه هاي حج و يا عمره را بپردازد و يا از حاکم شرع اجازه بگيرد ليکن اگر خمس مبالغ مذکور را به ذمه بگيرد و سپس مبالغ ياد شده را خرج کند و توان پرداخت خمس را داشته باشد از حجة الاسلام کفايت مي کند و طواف و قرباني او هم صحيح
است.آية الله سيستاني: در فرضي که خمس واجب باشد اگر همانطور که متعارف است به ذمّه خريداري کرده باشد اشکال ندارد.
آية الله فاضل: ولي در همين فرض چنانچه بداند پول از درآمد همان سال است و در همان سال خرج شود خمس واجب نيست.
آية الله نوري: و بايد خودش آنها را انجام بدهد و اگر چون مراجعت کرده قدرت ندارد بايد براي انجام طواف و نماز طواف و قرباني نايب بگيرد.
[55].آية الله اردبيلي: حکم آن در مسأله قبل گذشت.
[56]. مراجعه به مسأله قبل شود.
آية الله بهجت: اگر قصد قربت از او محقق نشده است. (وسيله، ص 179).
آية الله زنجاني: در اين صورت نيز مانند بقيه صورت هايي که معذور نمي باشد اعاده طواف و نماز، واجب نيست.
آية الله سبحاني: بعد از پرداخت خمس لباس احرام و لااقل هزينه هاي حج و عمره و يا به ذمه گرفتن آن ها طواف و نماز را اعاده کند.
آية الله صافي، آية گلپايگاني: اگر با عين پول خمس نداده لباس احرام بخرد اشکال دارد. (آداب و احکام حج، مسأله 542).
آية الله فاضل: و بنابراحتياط سعي و تقصير را نيز اعاده کند.
[57]. آية الله زنجاني: چنانچه سابقه تعلق خمس نداشته و همچنين با اموال متعلق خمس، مشتبه نشده است، لازم نيست خمس آن را بدهد و...
آية الله فاضل: با مجتهد جامع الشرايط مصالحه کند.
[58]. آية الله تبريزي: اگر احتمال مي دهد از ربحي مي خرد که سال بر آن نگذشته اشکال ندارد.
آية الله خويي: صور مسأله مختلف است و احتياط به مصالحه با حاکم شرع ترک نشود. (مستفاد از منهاج الصالحين، کتاب الخمس، ص 343).
آية الله سيستاني: اگر احتمال مي دهد خمس به آن متعلق باشد به احتياط واجب بايد با حاکم شرع به نسبت احتمال مصالحه کند ولي طواف با فرض خريد به نحو کلّي فيالذمه صحيح
است.[59]. آية الله خويي، آية الله فاضل: بلکه در صورتي که طواف عمره را هم، از روي جهل ترککرده باشد عمره باطل مي شود ولي کفاره ندارد و بايد حج را در سال بعد اعاده کند. (مناسک، مسأله 325).
آية الله سبحاني: طواف حج را عمداً يا از روي جهل ترککرد تا آخر ذي حجه فرصت جبران با انجام اعمال مترتبه را دارد و الا با توجه به اينکه حج او فاسد شده است يک شتر در مکه قرباني کند و حج را در سال بعد قضا نمايد.
[60]. آية الله بهجت: بنابر احتياط. (مناسک شيخ، ص 35).
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: متعرّض کفّاره نشده اند ولي قبل از انجام عمره مفرده احتياطاً از نزديکي با زن خودداري نمايد.
آية الله مکارم: بنابر احتياط واجب.
[61].آية الله اردبيلي:بنابر احتياط و اگر طواف عمره تمتّع را نيز به جهت جهل به مسأله ترککند و وقت تدارک آن بگذرد، حکم همين است و در هر دو فرض بنابر احتياط جهت خروج از احرام، يک عمره مفرده به جا آورد.
آية الله زنجاني: و اگر در طواف عمره تمتع بوده و وقت تدارک آن گذشته احرامش تبديل به حج افراد مي شود و بايد پس از آن و گذشتن ايام تشريق عمره مفرده انجام دهد، هر چند حج او استحبابي باشد.
[62]. به سؤال 652 مراجعه شود.
آية الله اردبيلي: اگر وقتي که اعاده طواف را شروع کردند، اعتقاد داشتند که موالات به هم خورده است و بعد از طواف شک در به هم خوردن موالات پيدا کردند، طوافشان صحيح است و اگر در زمان اعاده شک در به هم خوردن موالات داشته اند و با حالت شک شروع به اعاده کرده اند، احتياطاً طواف را اعاده نمايند.
آية الله خامنه اي: طوافشان صحيح است. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
آيات عظام زنجاني، سيستاني، فاضل، مکارم، نوري: اشکال ندارد و طوافشان صحيح است.
[63].آية الله اردبيلي: بايد با تخت روان خارج از حد بين کعبه و مقام و متصل به جمعيت طواف کننده، طواف داده شوند.
[64]. حکم اين مسأله در حاشيه مسأله 592 گذشت. و به 658 نيز مراجعه شود.
آية الله تبريزي: با تخت در خارج از حد او را طواف دهند.
آية الله خامنه اي: با توجّه به حاشيه مسأله 592 او را در پشت مقام ابراهيم(عليه السلام) طواف دهند.
آية الله سبحاني: با تخت در خارج حد او را طواف دهند و احتياطاً نائب هم بگيرند.
آية الله گلپايگاني: با توجّه به اينکه: طواف با اتّصال به طواف کنندگان از هر فاصله صحيح است، با تخت طواف دهند. (آداب و احکام حج، مسأله 568).
آية الله مکارم: با توجّه به اينکه مطاف حدّ معين ندارد، او را با تخت در پشت مقام ابراهيم طواف دهند.
[65]. آية الله خويي: فرض مزبور را متعرض نشده اند و مقتضي احتياط اعاده طواف به نيت اعم از اتمام و تمام است.
آية الله سبحاني: قبل از تجاوز از نيمه طواف.
[66].آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 549 مراجعه شود.
آية الله فاضل: در هر دو صورت مي تواند طواف را از سر بگيرد.
مراجعه شود به مسأله 549 و 550.
[67]. آية الله اردبيلي:احتياطاً نايب هفت شوط طواف يا سعي را به نيت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
آيات عظام تبريزي، خويي، سبحاني: اگر کسي از اتيان طواف يا سعي يا رمي کامل عاجز باشد ولي به انجام مقداري از آن قادر باشد بايستي براي تمام عمل نايب بگيرد. (آية الله سبحانيافزودهاند: البته اگر خود شخص نصف طواف را انجام داده و سپس ناتوان شده نائب بايد آن را تمام کند مناسک، مسأله 356 و 358).
آية الله زنجاني: نيابت در بعض اشواط، ثابت نيست، مگر در مورد کسي که در اثناي طواف يا سعي بعد از تجاوز از نصف، بيمار شده است.
آية الله سيستاني: اگر از ابتدا بداند که نمي تواند طواف را تمام کند بايد براي همه آن نايب بگيرد و همچنين اگر قبل از اتمام شوط چهارم عاجز شود، ولي اگر بعد از آن باشد مي تواند براي باقيمانده نايب بگيرد، ولي در سعي اگر از يک شوط هم عاجز باشد بايد براي همه آن نايب بگيرد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: بعيد نيست طواف حکم نماز را داشته باشد و تبعيض در اشواط آن در نيابت محتاج دليل است، پس بايد در همه طواف نيابت کند. (آراء المراجع، ص 249).
آية الله فاضل: اگر از ابتدا از انجام طواف مأيوس باشد و امکان طواف دادن او نباشد، بايد براي همه آن نايب بگيرد و اگر بعد از دور چهارم از انجام بقيه آن عاجز شده است مي تواند براي بقيه نايب بگيرد و در اين فرض خودش نماز طواف را بخواند و احتياطاً نايب نيز نماز بخواند و اگر کمتر از چهار دور به جا آورده نيابت در بقيه صحيح نيست.
آية الله مکارم: در صورتي که بشود در باقيمانده، آنها را طواف داد بايد چنين کنند، و در غير اين صورت براي تمام طواف نايب بگيرند.
[68].آية الله اردبيلي: در مطاف رعايت حد لازم نيست و فقط اتصال عرفي به طواف کنندگان کافي است و نماز طواف تا حد امکان بايد پشت مقام ابراهيم انجام شود و اگر مشکل بود، در پشت مقام با فاصله دورتر با رعايت الاقرب فالاقرب انجام شود.
[69]. آية الله مکارم: طواف حدّ معيني ندارد.
آية الله نوري: در مطاف رعايت حدّ معيني لازم نيست، همينقدر که صدق طواف دور خانه کعبه بکند کافي است، هر چند هر قدر به خانه خدا نزديک تر انجام بگيرد اولي است.
[70]. آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 592 مراجعه شود.
آية الله فاضل: ولي چنانچه ضرورت عرفي اقتضا کند انجام طواف در خارج حدّ با رعايت الاقرب فالاقرب مانعي ندارد و صحيح است و صبر کردن و تأخير انداختن لازم نيست.
[71]. تفصيل نظريه آيات عظام در مسأله 592 گذشت.
آية الله بهجت، آية الله زنجاني: براي مسأله نماز به مسأله 780 و قبل از آن مراجعه شود.
[72].آية الله اردبيلي: روش راحت تر براي چنين کسي اين است که در اين مسأله از مجتهدي تقليد کند که اغسال مستحبي و يا اغسال واجب غير جنابت را نيز مجزي از غسل جنابت مي داند که در اين صورت حجش صحيح است و در مورد نمازها فقط بايد اعمالي را که ما بين جنب شدن و غسل کردن انجام داده، قضا کند و اگر به مجتهد ديگري رجوع نکند حکم همان است که در متن آمده است.
[73]. آية الله بهجت:کفايت غسل واجب که انجام داده است از آن بعيد نيست، اگرچه احوط خلاف آن است و در کفايت غسل مستحب از آن اشکال است احتياط ترک نشود. (وسيله، ص 59).
آيات عظام تبريزي، خويي، زنجاني، سيستاني، مکارم: بلکه اگر غير از جنابت نيز، يکي از آنها را قصد کرده باشد اقوي کفايت است. بنابراين، اعمالي که بعد از غسل حيض يا جمعه انجام داده، تمام آنها صحيح است و فقط نمازهايي که بعد از جنب شدن و قبل از اولين غسل حيض يا جمعه خوانده باطل و قضا دارد.
آية الله سبحاني، آية الله فاضل: اگر غسل واجبي انجام داده، از غسل جنابت کفايت مي کند. بنابر اين، همه اعمالي که بعد از غسل انجام داده، صحيح است.
آية الله گلپايگاني: بنابر احتياط، غسل مستحبي کفايت از غسل واجب نمي کند و در اين مسأله مي تواند رجوع کند به کسي که غسل مستحبي را کافي از غسل واجب مي داند و در اين صورت حج او صحيح است و چيزي بر او نيست. (مجمع المسائل، ج 1، ص470 مسأله 14).
[74]. آية الله سبحاني:حکم کسي را دارد که از روي جهل با وضوي باطل طواف خود را انجام داده است و حکم آن در سؤالات 647، 1362 و 653آمده است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: حج او باطل است و شخص مذکور بايد با اعمال عمره مفرده از احرام خارج شود.
[75]. آية الله بهجت: و به احتياط واجب در صورت امکان، عمره مفرده به جا آورد، با فرض بقاي حالت جنابت او (مستفاد از س 75 مناسک).
[76].آية الله اردبيلي: اگر وقت جبران باقي نيست حجش باطل است و احتياطاً يک شتر کفاره بدهد و براي خروج از احرام يک عمره مفرده به جا آورد.
[77]. آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: طواف باطل است و تفصيل آن در محل خود ذکر شده است. (آداب و احکام حج، مسأله 510)
[78]. آية الله سبحاني: اگر وقت طواف و اعمال باقي است تدارک مي کند، اگر وقت عمل گذشته است حج او باطل است. البته اگر حدث در طواف نساء بوده حج او صحيح است ولي طواف نساء را بايد طبق مسأله 549 انجام دهد.
آية الله سيستاني: اگر وقت عمل گذشته است در هر صورت حجّش فاسد است.
[79]. آية الله خويي: اگر وقت طواف و اعمال بعد از آن باقي است، تدارک مي کند وگرنه حجش باطل است. (مستفاد از المسائل الشرعيه، ج1، ص342).
آية الله زنجاني: مطابق پاسخ مسأله 670 و حاشيه آن عمل کند.
آية الله فاضل: اگر حدث بعد از شوط چهارم باشد حج او مطلقاً صحيح است ولي بايد خودش و اگر نتواند نايبش بقيه اشواط را به جا آورد و اگر بعد از سه دور و نيم و قبل از تمام شدن دور
چهارم محدث شده، بايد احتياط کند، همانطور که در مسأله 549 گذشت و چنانچه کار او عمدي بوده يا با ترديد و عدم اعتقاد به صحّت، انجام داده يا جاهل مقصّر بوده است، صوري دارد که در بعضي از آن صور حج باطل است. تفصيل آن در ذيل مسأله 549 گذشت. بلي اگر حدث در طواف نساء بوده، حج مطلقاً صحيح است ولي طواف نساء را بايد طبق مسأله 549 انجام دهد.[80]. به مسأله 549 رجوع شود.
[81]. آية الله تبريزي: حجّش فاسد است.
آية الله مکارم: در تمام صور حج او مشکل است.
[82]. به مسأله 549 و 550 مراجعه شود.
[83]. آية الله اردبيلي: اگر وقت جبران باقي نيست حجش باطل است و احتياطاً يک شتر کفاره بدهد و براي خروج از احرام يک عمره مفرده به جا آورد.
آية الله بهجت: اگر بعد از تقصير بفهمد که طوافش باطل بوده، لازم است اعاده کند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده کند و اگر بعد از اعمال حج فهميد، غير از تدارک، در صورت امکان عمره مفرده هم به جا مي آورد علي الأحوط. (مناسک، س 85 و 75).
آية الله تبريزي: اگر تدارک نکرده ايد، حجّ شما اشکال دارد.
آية الله خويي: به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.
آية الله سبحاني: حکم کسي را دارد که از روي جهل با وضوي باطل طواف خود را انجام داده و حکم آن با صور مختلفه اش در ذيل سؤالات 647، 1362 و 653 آمده است.
آية الله سيستاني: حج باطل است و به احتياط واجب بايد يک شتر کفّاره بدهيد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: و در هر صورت، از احرام خارج نشده ايد و اگر قبل از وقوفين باشد پس از طهارت، طواف و نماز و سعي و تقصير عمره تمتع را انجام دهيد و سپس محرم شويد براي حج تمتع و اگر بعد از وقوفين يا بعد از حج بفهمد، حج او مبدل به حج افراد مي شود و بعد از اعمال حج احتياطاً عمره مفرده انجام دهد و سال بعد ثانياً، عمره و حج تمتّع را به جا آورد. (مستفاد از مجمع المسائل، ج 1، ص 478 مسأله 47 و ص 474 مسأله 32 و...).
آية الله مکارم: خارج شدن از احرام خالي از اشکال نيست.
[84].آية الله زنجاني: اگر وقت تدارک باقي است بايد طواف و سعي و تقصير را اعاده کنيد و اگر وقت گذشته حج افراد و پس از آن و گذشتن ايام تشريق عمره مفرده انجام دهيد و چنانچه اعمال حج تمتع را به جا آورده ايد کفايت از حج افراد مي کند.
[85]. آية الله سبحاني: به نيت طواف.
[86]. آية الله بهجت: اگر کمبود طواف؛ يعني از موضع شروعش تا حجرالأسود را جبران کند طوافش صحيح است. (مستفاد از س 83، مناسک).
آية الله سبحاني: ولي اگر نيت واقعي او اين باشد که طواف را از نقطه واقعي شروع و به آن جا که تکليف اوست ختم مي کند و شوط هفتم را محاذي حجر الاسود ختم کرد و مقدار کسري را جبران کرد صحيح است.
[87]. به ذيل مسأله 614 مراجعه شود.
آية الله سيستاني: در مورد سهو، رجوع شود به حاشيه مسأله 614، و اگر جاهل باشد، صحّت طواف او مورد اشکال است مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
[88]. آية الله خويي، آية الله سبحاني: بنابر احتياط بايد طواف را اتمام و اعاده نموده و ساير اعمال را تدارک نمايد.
[89]. آية الله فاضل: اگر قصد هفت شوط را هم در ابتدا داشته باشد و عمداً و يا با جهل تقصيري، طواف را به اين کيفيت انجام داده باشد باطل است و بايد تمام اعمال را اعاده کند.
[90].آية الله اردبيلي: به احتياط واجب نايب بايد همه هفت شوط را به نيت اعم از تمام و اتمام انجام دهد و پس از آن خود شخص نماز طواف را بخواند.
[91]. آية الله زنجاني: اگر عذرش بيمار شدن در اثناي طواف باشد مطابق حاشيه مسأله 618 براي تکميل طواف نايب مي گيرد و در غير اين صورت اگر از انجام طواف در آينده نيز معذور است بايد براي طواف کامل نايب بگيرد.
آية الله فاضل: اگر قدرت بر انجام طواف ولو در آينده نداشته باشد بايد براي تمام طواف نايب بگيرد و نماز طواف را نيز نايب بخواند.
[92]. به سؤال 675 مراجعه شود.
آية الله سبحاني: بايد براي تمام طواف نائب بگيرد ولي نماز را خودش نيز بخواند.
آية الله مکارم: بايد براي تمام طواف نايب بگيرد.
[93]. آية الله اردبيلي: ولي احتياط مستحب آن است که طواف را قطع نکنند.
آية الله خامنه اي: قطع طواف مستحبي و حتي طواف واجب، جايز است؛ هر چند احوط آن است که طواف واجب را به اندازه اي که عرفاً موالات از ميان برود، قطع نکند. (مناسک حج، م 269)
آية الله خويي: قطع طواف جايز نيست. (استفتائات موجود نزد آقاي موسوي مددي، ص 255، س763).
آية الله زنجاني: قطع طواف واجب در غير موارد خاصه جايز نيست، ولي طوافي که از سرگرفته صحيح است.
آية الله سبحاني: قطع جايز نيست اگر پيش از تجاوز از نصف قطع کند بايد پس از فوت موالات آن را از سر بگيرد و اگر پس از تجاوز از نصف رها کند بنابر احتياط بايد طواف نخست را تکميل کند و نماز آن را بخواند و سپس اعاده نمايد (مناسک، مسأله 340).
[94]. آية الله فاضل: قبل از فوات موالات نيز مي توانند آن را از سر بگيرند و فرقي نيست که دور دوم را رها کنند يا غير آن را. و اگر بخواهند احتياط کنند به ذيل مسأله 646 مراجعه کنند.
[95]. به مسأله 606، 615 و 616 مراجعه شود.
آية الله خامنه اي: اگر طواف را از سر بگيرد نيز صحيح است. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
آية الله مکارم: از سرگرفتن آن مانعي ندارد.
[96]. آية الله فاضل: يا برايش حرجي است.
[97]. به مسأله 592 مراجعه شود.
آية الله بهجت: به ذيل مسأله 658 مراجعه شود.
آية الله زنجاني:کفايت مي کند.
[98].آية الله اردبيلي: اگر وارد شدنش به داخل حجر اسماعيل به دليل جهل به مسأله بوده، چنانچه موالات به هم نخورده، يک شوط ديگر انجام دهد و نماز طواف را بخواند و سپس اعمال بعدي را به جا آورد و اگر موالات به هم خورده، يک شوط ديگر انجام دهد و نماز بخواند و احتياطاً طواف و نماز و اعمال بعد از آن را اعاده نمايد و اگر به جهت غفلت يا نسيان بوده، يک شوط طواف ديگر به جا آورد و احتياطاً اعمال بعد از طواف را نيز اعاده کند.
[99]. آية الله تبريزي، آية الله خويي: اگر طواف کننده داخل حجر اسماعيل(عليه السلام) شود، آن شوط باطل مي شود و بايد آن را اعاده کند و بهتر اعاده طواف است بعد از اتمام آن، و اين در صورت بقاي موالات است، و در صورت فوت موالات، طواف محکوم به بطلان است، اگرچه از روي جهل يا نسيان باشد. و در مجموعه سؤال و جواب حاج آقاي افتخاري، ص 130 آمده است: سؤال: از داخل حجر طواف کرده و در وقت طواف حج به اشتباه خود واقف شد؟ جواب:در مفروض سؤال، حج او باطل است به بطلان عمرهاش. (فتواي آية الله تبريزي هم مثل همين است).
آية الله سبحاني: طواف و اعمال بعدي را تجديد نمايد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر چهار شوط را تمام کرده و داخل حجر شده هر وقت فهميد ناقص را تمام کند و نماز طواف و اعمال مترتبه را به جا آورد و اگر قبل از سه شوط و نيم بوده شوط هاي گذشته باطل است و بايد طواف را از سر بگيرد و بعد از آن نماز طواف و سعي و تقصير را به جا آورد و اگر از سه شوط و نيم گذشته و به چهار نرسيده آن را تمام کند با دو رکعت نماز و بعد يک هفت شوط طواف و نماز و سعي و تقصير را به جا آورد. (آداب و احکام حج، م 560)
آية الله فاضل: احتياط آن است که سعي و تقصير را نيز اعاده کند.
[100]. آية الله بهجت: آن شوط و نماز طواف را اعاده کند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده نمايد.
آية الله سيستاني: در فرض جهل و فوت موالات بايد طواف و ساير اعمال را اعاده کند و اگر وقت تدارک گذشته باشد عمره او باطل است و به احتياط واجب بايد يک شتر کفّاره بدهد.
[101].آية الله اردبيلي: طواف دوم را اتمام کند و نماز بخواند و احتياطاً بعد از نماز، يک شوط به قصد اتمام طواف اول به جا آورد و بعد از آن، نماز طواف اول را بخواند.
[102]. آية الله بهجت: اشکال ندارد، طواف دوّم را تمام کند.
آيات عظام تبريزي، زنجاني، سيستاني، فاضل: طواف دوم محکوم به صحّت است همان را به اتمام برساند.
آية الله خامنه اي: با توجه به اينکه از طواف اول دست برداشته اتمام همان طواف دوم کفايت مي کند. (استفتاء 62463)
آية الله خويي: فتواي ايشان در دست نيست و لذا طبق مبناي ايشان، براي عمل به احتياط، کافي است چهار شوط ديگر به نيت اعم از اتمام طواف اوّل، در صورتي که وظيفه اش اتمام آن باشد و اتمام طواف دوّم در غير آن صورت به جا آورد.
آيات عظام سبحاني، صافي، گلپايگاني: بايد احتياط کند به اينکه طواف دوّم را رها کند و طواف قبلي را تکميل نمايد و پس از نماز طواف قبلي طواف و نماز آن را بهطور کامل اعاده نمايد (آداب و احکام حج، مسأله 587).
آية الله مکارم: صبر مي کند تا موالات طواف دوم به هم بخورد سپس طواف اول را تکميل کند.
[103]. آية الله سبحاني: جاهل به حکم بنابر احتياط واجب بعد از نماز طواف انجام شده طواف را از سر بگيرد و نماز آن را به جا آورد و اگر اعمال مترتبه را انجام داده مجدداً آنها را نيز انجام دهد.
آية الله سيستاني: اگر جاهل قاصر باشد صحيح است وگرنه مشکل است.
آية الله فاضل: اگر جاهل قاصر بوده، طوافش صحيح و اعاده مستحب است.
[104].آية الله اردبيلي: بايد پس از بازگشت از مني و پيش از طواف حج، آن را به جا آورد.
[105]. مراجعه شود به سؤال 647.
آية الله بهجت: و اگر سعي را انجام داده، سعي را بنابر احتياط اعاده کند.
آية الله زنجاني: اگر طواف را فراموش کرده مطابق حاشيه مسأله 679 عمل نمايد و اگر آن را ناقص گذاشته قبل از طواف حج آن را اتمام نمايد و اعاده سعي و تقصير لازم نيست.
آية الله سبحاني: نمي تواند بين ظهر عرفه تا غروب جهت تدارک از عرفات خارج شود و فوريت لازم نيست بلکه بعد از اعمال روز عيد در مني و قبل از طواف حج طواف فراموش شده و يا نقصان آن را تکميل نمايد و اگر ناقص بيشتر از سه شوط و نيم باشد طواف را کامل اعاده نمايد و اگر کمتر از سه شوط و نيم است احتياطدر اتمام و اعاده است و به احتياط واجب سعي را نيز اعاده کند سپس اعمال حج خود را انجام دهد.
آية الله سيستاني: به احتياط واجب قبل از طواف حج، آن را تدارککند. پس اگر کسري آن سه شوط يا کمتر است تکميل نمايد و اگر بيشتر است تکميل کند و به احتياط واجب اعاده کند.
[106]. آية الله سبحاني: حکم جاهل در حاشيه سؤال 688 و حکم زيادي از روي سهو در مسأله 614 بيان شد.
آية الله فاضل: مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
[107]. آيات عظام اردبيلي، بهجت، فاضل: بنابر احتياط بقيه اعمال را اعاده کند.
آية الله خويي: بنابر احتياط طواف باطل است و بقيه اعمال بعد از آن را هم اعاده نمايد. (استفتائات، ص 243، س 719 والمسائل الشرعيه، ج 1، ص 345، س 19).
آية الله زنجاني: و در مورد اعاده اعمال بعدي به حاشيه مسأله 536 عمل نمايد.
آية الله سبحاني: و اگر اعمال مترتبه را آورده بايد مجدداً آنها را انجام دهد.
آية الله سيستاني: در هر صورت، اگر جاهل قاصر باشد طوافش صحيح است وگرنه مشکل است و به احتياط واجب بايد آن را و اعمال پس از آن را اعاده کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اعاده بقيه اعمال لازم است. (آداب و احکام حج، م 574)
[108]. آية الله اردبيلي: اگر از روي جهل زياده را به جا آورده، چنانچه به قصد زياد کردن بر طواف اول باشد، طواف باطل است، و اگر به قصد طواف دوم باشد و هفت شوط طواف دوم را کامل کند، هر دو طواف باطل است ولي اگر طواف دوم را به هر دليلي رها کند و تمام نکند، طواف اول او صحيح است.
آية الله فاضل: اگر سهواً اضافه کرده و قبل از يک دور متوجّه شده، آن را قطع کند و طواف صحيح است و اگر بعد از يک دور متوجّه شود بايد طواف را به احتياط واجب تا چهارده دور به قصد قربت تمام کند و دو رکعت نماز براي طواف واجب قبل از سعي بخواند و به احتياط مستحب دو رکعت براي طواف مستحب نيز بعد از سعي بخواند.
آية الله مکارم: اين صورت هم مانند صورت اوّل است بايد زياده را رها کرده از سر بگيرد.
[109]. آية الله بهجت: اعاده لازم نيست به نحوي که در مسأله 614 گذشت.
آية الله سبحاني: به ذيل مسأله 614 مراجعه شود.
[110]. نظريه آيات عظام در مسأله 601 گذشت.
آية الله سبحاني: به ذيل مسأله 614 مراجعه شود.
[111]. آية الله تبريزي، آية الله خويي: در فرض عمد يا جهل حجّش باطل است ولي حج هاي نيابي صحيح است.
آية الله سبحاني: بنابر احتياط واجب در فرض جهل به مسأله حج خود را بايد اعاده کند اما ساير حج ها صحيح است.
آية الله سيستاني: در فرض جهل به مسأله، حج او باطل است و به احتياط واجب بايد يک شتر کفاره بدهد و ساير حج ها صحيح است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر از روي عمد ولو با جهل به مسأله بوده، حج هايي که انجام داده اشکال دارد و اگر از روي نسيان بوده طواف حج خود را به جا آورد و سعي را احتياطاً انجام دهد و حج هاي نيابي او صحيح است.
آية الله مکارم: اگر از روي سهو و فراموشي باشد حج او صحيح است و اگر عمداً باشد يا جهلاً، حج او اشکال دارد.
[112]. آية الله اردبيلي: اگر عمداً بوده هر چند از روي جهل، حجش باطل است و بايد آن را اعاده کند
و بنابر احتياط بايد يک شتر نيز کفّاره دهد و براي خروج از احرام عمره مفرده به جا آورد و حج هاي نيابي که به جا آورده، اشکال دارند و اگر از روي سهو و نسيان بوده، حجش و همچنين حج هاي نيابي بعدي صحيح است ولي بايد طواف را اعاده کند.آية الله سبحاني: بايد قبل از طواف عمره مربوط به نيابت، از طرف خود طواف کند و نماز طواف را بخواند و سپس اعمال نيابت را انجام دهد.
آية الله فاضل: و اگر عمداً چنين کرده بايد حج خودش را اعاده کند و ساير حج ها اگر خللي در آنها ايجاد نکرده باشد محکوم به صحّت است.
[113]. به سؤال 647 مراجعه شود.
آية الله زنجاني: اگر طوافش را ناقص به جا آورده بايد طواف را اتمام کند و نمازش را بخواند و اگر همه طواف باطل بوده چنانچه بعد از مراجعت به وطن متوجه شده طواف و نمازش را به جا آورد کافي است و در اين دو صورت حج هاي نيابي او صحيح است.
[114]. آية الله بهجت: قصد جبران قصد زياده نيست. (مناسک، س 90).
آية الله سبحاني: به صحت طواف ضرر نمي زند و با قصد اتيان به وظيفه فعلي (اتمام يا تمام) نقص احتمالي را جبران مي کند و اين درصورتي است که شک در تعداد اشواط نداشته باشد البته احتياط واجب آن است که موارد حصول نقص و عدم نقص در همان شوط طواف را پس از تکميل و خواندن نماز طواف، مجدداً طواف و نماز آن را اعاده کند.
آية الله سيستاني: طواف او اشکال دارد مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
آية الله مکارم: طواف او اشکال دارد.
[115]. به مسأله 618 مراجعه شود.
آية الله خامنه اي: تکميل لازم نيست و مي تواند از سر بگيرد. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
آية الله زنجاني، آية الله فاضل: تکميل لازم نيست و مي تواند از سربگيرد همانطوري که گذشت.
[116].آية الله اردبيلي: اگر خون در ظاهر بيني باشد، بايد طواف را قطع کند و پس از تطهير به تفصيلي که در مسأله 568 گذشت عمل نمايد. همراه داشتن دستمال نجس نيز اشکالي در طواف ايجاد نمي کند.
آية الله سبحاني: اگر در اثناء طواف بدن مثلاً مثل خون دماغ شدن يا هر علت ديگر و يا لباس هاي احرام نجس شود اگر بدون رها کردن طواف تطهير آن ممکن نباشد طواف را رها کند وبعد از تطهير فوراً برگردد و طواف را از همان جا که قطع کرده شروع و به پايان برساند و در اين جهت فرقي بين عروض نجاست پيش از نيمه طواف و يا پس از آن نيست.
[117]. آية الله فاضل: و سعي و تقصير را اعاده کند.
[118]. به مسأله 568 مراجعه شود.
آية الله بهجت، آية الله خويي: محمول متنجس و همچنين لباس کمتر از مقدار ساتر در طواف عيبي ندارد. (مناسک، مسأله 300).
آية الله خامنه اي: به مسأله 562 و 568 مراجعه شود.
آية الله زنجاني: اگر ظاهر بدن و لباس، نجس نشود يا نجاست آن کمتر از مقدار درهم باشد طواف صحيح است و همراه داشتن متنجس، ضرر ندارد.
آية الله سبحاني: حمل دستمال نجس کوچک و هر محمول متنجس اگر ساتر نباشد در حال طواف اشکال ندارد (مناسک، مسأله 289 و 298).
آية الله سيستاني: اگر ظاهر بدن و لباس نجس نشود طواف صحيح است و همراه داشتن چيز متنجس ضرر ندارد.
آية الله مکارم: لباس هاي کوچککه به تنهايي ستر عورت نمي کنند، اگر نجس باشند ضرري ندارند؛ خواه به صورت محمول باشند يا لباس.
[119]. آية الله اردبيلي:بايد طواف را به نيت منوبٌ عنه از سر بگيرد.
آية الله بهجت: مي تواند طواف را به نيت منوب عنه تمام کند. (استفتائات جديد)
آية الله خامنه اي: مي تواند طواف مزبور صرفنظر کرده و طوافي را به قصد منوبعنه از سر بگيرد. (استفتاء 62463)
آية الله زنجاني، آية الله فاضل: در فرض سؤال به نيت آنچه نيت کرده آن را اتمام کند و نماز طواف را بخواند. امّا نمي تواند به آن اکتفا کند و بايد طواف و نماز آن را به نيت منوبعنه اعاده کند.
آية الله سبحاني: البته اگر هنوز طواف به نصف نرسيده مي تواند آن را رها کند و کمي صبر کند تا موالات به هم بخورد و به نيت منوب عنه از سر بگيرد.
آية الله سيستاني: بايد طواف را به نيت نيابت از سر بگيرد.
[120]. آية الله خامنه اي:احتمال التفات کافي است.
آية الله خويي، آية الله زنجاني: احتمال التفات کافي است.
[121]. به سؤال 648 مراجعه شود.
آية الله بهجت: حمل بر صحت مي شود.
آية الله سبحاني: به ذيل مسأله 600 و سؤال 648 مراجعه شود.
آية الله سيستاني: در هر دو فرض عمل صحيح است.
[122].آية الله خامنه اي:طواف او صحيح است. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
[123]. آية الله بهجت، آية الله زنجاني: ظاهراً به طواف ضرر ندارد.
آية الله سبحاني، آية الله فاضل: اگر آن شوط را رها کرده و از نو يک شوط ديگر آورده است، صحيح است.
آية الله سيستاني: مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
[124]. آية الله خويي: بنابر احتياط بايد شوط زايد را به نيت قربت مطلقه تمام مي نمود. (مناسک، م 318).
لازم به تذکر است براي رعايت احتياط، اعاده سعي و تقصير هم لازم است. (المسائل الشرعيه، ج 1، ص 335، س 19).
آية الله زنجاني: و بايد طواف و اعمال بعدي را اعاده کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: طواف واجب او صحيح است. (آداب و احکام، م 614)
[125]. رجوع شود به مسأله 612 و 614.
آية الله سبحاني: به احتياط واجب.
آية الله سيستاني: مانند سؤال قبل است.
آية الله مکارم: بنا بر احتياط.
[126].آية الله اردبيلي:طوافش صحيح است.
[127]. مراجعه شود به مسأله 592.
آية الله بهجت: و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده نمايد.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 592 مراجعه شود.
آية الله زنجاني: اگر در ايام شلوغ سال (مانند ايام شلوغِ حج) بوده طواف و اعمال بعدي او صحيح است.
آية الله مکارم: در هر صورت اعاده لازم نيست.
[128]. به سؤال 647 مراجعه شود.
آية الله اردبيلي: و بنابر احتياط سعي و تقصير را نيز اعاده کند و چنانچه وقت براي تدارک باقي نمانده، عمره اش باطل است.
آيات عظام تبريزي، خويي، فاضل: سعي و تقصير را هم بايد اعاده کند.
آية الله زنجاني: مطابق پاسخ مسأله 670 و حاشيه آن عمل شود.
آية الله سبحاني:مسأله اش مانند کسي است که با وضوي باطل نماز خوانده است و صور آن در ذيل سؤالات 647، 1362 و 653 آمده است.
آية الله سيستاني: اگر وقت تدارک باقي است بايد طواف و سعي و تقصير را اعاده کند و اگر وقت تدارک گذشته است حجّش محکوم به بطلان است مگر اينکه در کفايت وضو، به غير رجوع کند، با رعايت الأعلم فالأعلم، اگر از موارد رجوع باشد.
[129].آية الله اردبيلي:نبايد طواف اول را رها مي کرده، و در صورت رها کردن طواف اول، اگر طواف دوم بعد از به هم خوردن موالات بوده، صحيح بوده وگرنه اشکال دارد.
[130]. آية الله خويي: ظاهراً طواف در خارج از حدّ تعيين شده صحيح است (مناسک، مسأله 306)، ولي اگر استيناف طواف از روي اعتقاد به جواز بوده، طواف دوم صحيح است.
آية الله سيستاني: اگر طواف اوّل را قطع کرده است، به اين نحو که از مطاف خارج شده و به کاري مشغول شده باشد که عرفاً صدق کند طواف را قطع کرده است يا طواف دوّم را پس از فوت موالات عرفي انجام داده باشد صحيح است وگرنه مشکل است مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
آية الله مکارم: احتياط اعاده طواف است.
[131]. آية الله بهجت: اگر کمبود طواف؛ يعني از رکن يماني تا حجر الأسود را جبران کند، طوافش صحيح است. (مناسک، س 83).
آية الله سبحاني: در فرض دوم طواف او صحيح است مشروط به اينکه نيت او اين بوده باشد که طواف خود را از نقطه شروع واقعي شروع مي کند ولي خيال مي کرد آن نقطه رکن يماني است (مناسک، مسأله 308).
آية الله سيستاني: در فرض اول باطل و در فرض دوم صحيح است.
آية الله مکارم: اعاده در صورت دوّم مبني بر احتياط است.
[132]. آيات عظام بهجت، تبريزي، مکارم: جبران لازم نيست و طوافش صحيح است.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 582 مراجعه شود.
آية الله سبحاني: در طواف و سعي هر دو مي تواند در حال اختيار بر روي چرخ بنشيند و طواف يا سعي کند ولي در صورت توانايي و امکان عرفي در هر دو بايد وسيله را خود برد.
آية الله سيستاني: اگر به کلي سلب اختيار از او نشود، طواف صحيح است وگرنه بايد طواف را در وقتي انجام دهد که بتواند همه آن را با اختيار انجام دهد و قصد مذکور در پايان سؤال وجهي ندارد.
آية الله فاضل: اگر به کلّي سلب اختيار از او نشود طواف صحيح است وگرنه بايد طواف را در وقتي انجام دهد که بتواند همه آن را با اختيار انجام دهد و قصد مذکور در پايان سؤال وجهي ندارد، بلي اگر وقت ندارد و جبران آن مقدار نيز مستلزم عسر و حرج باشد به همان مقدار اکتفا کند.
[133].آية الله زنجاني: البته همين مقدار که به اختيار خود دور مي زند کافي است.
[134]. آية الله اردبيلي: اين عمل صحيح و مجزي است.
آيات عظام بهجت، تبريزي، خويي، زنجاني، سبحاني، فاضل: کفايت مي کند و صحيح است.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 549 مراجعه شود.
آية الله سيستاني، آية الله مکارم: بنابر احتياط.
[135]. آية الله بهجت: لازم است طواف و نماز اعاده شود و پوشيدن لباس احرام لازم نيست و احتياطاً سعي و تقصير را اعاده کند و در صورتيکه بطلان از جهت جهل به حکم نبوده کفّاره ندارد. (پرسش هاي جديد حج، س 74).
آيات عظام تبريزي، خويي، زنجاني، سبحاني، سيستاني، صافي، فاضل، گلپايگاني: اعاده تقصير لازم است.
[136]. آية الله اردبيلي: اين احتياط ترک نشود.
آية الله مکارم: اين احتياط ترک نشود اگرچه کفاره ندارد.
[137]. آية الله بهجت: در مسأله 697 گذشت که ظاهراً به طواف ضرر ندارد.
آية الله زنجاني: اشکال ندارد.
آية الله سبحاني: هر مقدار از هر شوط طواف که خراب شد بايد در همان شوط تصحيح شود و اگر از محل آن گذشت و اصلاح نکرد و طواف را به پايان برد و با اضافه کردن يک شوط به آخر به نحو مذکور در متن تدارککرد و نماز خواند اکتفا به اين طواف مشکل است به احتياط واجب طواف و نماز را چنانچه در سؤال 692 گذشت اعاده کند.
آية الله سيستاني: در اين فرض اگر جاهل قاصر باشد صحيح است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: صحيح نيست، مگر آنکه چند قدم جلوتر از محلي که طواف خراب شده، به عنوان مقدّمه علميه طواف را شروع کند و ادامه آن را به عنوان وظيفه واجب طواف به جا آورد. (آداب و احکام حج، م 581).
آية الله فاضل: طواف مزبور صحيح است ولکن اگر پس از خرابي، اشواط ديگري را هم اتيان کرده باشد صوري دارد که در بعضي از آنها اقوي بطلان است.
[138]. نظريه آيات عظام در مسأله 592 طواف گذشت.
آية الله اردبيلي: مطاف حد معيني ندارد و اگر اتصال عرفي به طوافکنندگان وجود داشته باشد، کافي است.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 592 مراجعه شود.
آية الله مکارم: در هر صورت طوافش صحيح است.
[139]. آية الله اردبيلي: اگر به قدري فاصله شده باشد که موالات به هم بخورد، اشکال ندارد.
آية الله خامنه اي: اشکال ندارد. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
آية الله خويي: نظريه ايشان در مسأله 701 گذشت.
آية الله زنجاني، آية الله فاضل: طواف دوم صحيح است.
آية الله سيستاني: اگر با اعتقاد به بطلان طواف اوّل، طواف دوّم را انجام داده، صحيح
است.آية الله مکارم: اشکال ندارد.
[140]. رجوع شود به مسأله 621.
آية الله سبحاني: بايد نماز طواف دوم را بخواند و سپس اعاده کند.
[141]. آية الله فاضل: اما اگر اين عمل با علم و عمد انجام شده و موجب انزال شده، علاوه بر گناه بايد يک شتر کفّاره بدهد ونسبت به طواف، حکم محدث شدن در اثناي طواف را دارد که در مسأله 549 گذشت.
[142]. آية الله تبريزي:چنانچه موجب تماس، مشي در حال طواف باشد، طوافش اشکال دارد.
آية الله سبحاني: نسبت به طواف حکم محدث شدن در اثناي طواف را دارد يعني اگر قبل از نصف محدث شد بعد از تحصيل طهارت اعاده کند و اگر بعد از نصف محدث شد وظيفه اش اتمام طواف و سپس نماز آن است ولي اگر تماس و انزال غير اختياري باشد فقط حکم محدث در اثنا را دارد که گفته شد و کفاره ندارد.
آية الله فاضل: اما اگر موجب انزال شود طوافش باطل و کفاره هم دارد.
آية الله مکارم: اگر لمس از روي لباس باشد گناه کرده ولي کفاره ندارد.
[143]. آية الله اردبيلي: اگر بطلان نيز بر اثر فراموشي برخي از شرايط باشد نه بر اثر جهل به مسأله، چنانچه پس از گذشتن ذيالحجه متذکر شود، مي تواند آن را به جا آورد و اشکالي ندارد.
آية الله تبريزي، آية الله خويي: اگر طواف باطل باشد با گذشت زمان تدارک، حجش باطل است.
آية الله خامنه اي: وقت طواف حجّ و نماز آن ماه ذي حجه است، ولي طواف نساء و نماز آن وقت معيني ندارد. (استفتاء 62460، س 17) و در صورت نسيان تا زماني که خود يا نايبش طواف را به جا نياورده چيزهايي که حلال شدنش مشروط به انجام طواف بوده بر او حلال نمي گردد (مناسک حج، م 284)
آية الله زنجاني: اگر در عمره تمتع بوده و وقت تدارک گذشته، عمره اش مبدل به حج افراد مي شود و بايد پس از آن عمره مفرده به جا آورد و اگر در حج تمتع بوده چنانچه در مکه و حوالي آن متوجه شده بايد طواف حج و سعي و طواف نساء را قضا کند و اگر در وطن فهميده انجام طواف حج کافي است.
آية الله سبحاني: چه اصالتاً و چه نيابتاً. پس از ماه ذي حجة الحرام هم مي تواند آن ها را قضا کند و يا در صورت عدم امکان مباشرت استنابه نمايد ولي کسي که عمداً يا از روي جهل به حکم طواف حج را باطل کند تا آخر ذي حجه فرصت جبران با انجام اعمال مترتبه را دارد و اگر نکرد حج او باطل و بايد يک شتر در مکه قرباني کند و حج را در سال بعد قضا کند.
آية الله سيستاني: اگر بطلان نيز در اثر فراموشي بعضي از شروط باشد، پس اگر طواف عمره باشد و در وقت متذکر شود بايد در وقت انجام دهد و اگر بعد از آن و قبل از طواف حج باشد به احتياط واجب قبل از طواف حج انجام دهد و اگر بعد از آن باشد هر وقت قضا کند جايز است و در صورتي که طواف حج باشد و در ماه ذيحجه متذکر شود بايد قبل از پايان ماه انجام دهد وگرنه هر وقت قضا کند کافي است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در صورتي که طواف را فراموش کرده باشد و بعد از گذشتن موسم متذکر شود مانعي ندارد. (مجمع المسائل، ج 1، ص 441 مسأله 9).
آية الله فاضل: اگر بطلان در اثر فراموشي بعضي از شروط يا از جهت جهل به برخي از شرايط و خصوصيات باشد پس اگر طواف عمره تمتع است و در وقت متوجّه شد بايد آن را تدارک و نماز آن را اعاده کند، و چنانچه بعد از تقصير متوجّه شود از احرام خارج شده و فقط طواف و نماز آن را تدارککند (اين حکم در عمره مفرده نيز جاري است) و اگر بعد از محرم شدن به احرام حج و قبل از طواف حج متوجّه شد احتياط مستحب آن است که قبل از طواف حج تدارککند. هر چند اگر بعد از آن هم انجام دهد صحيح است، و چنانچه بعد از اعمال حج و در همان ماه ذي حجه متذکر شد در همان ماه انجام دهد والا هر وقت که مقدور بوده ولو با استنابه قضا کند و عمره و حج او صحيح است. بلي اگر طواف باطل انجام شده پس از متوجه شدن از بوي خوش اجتناب کند و اگر طواف نساء باطل بوده از زن اجتناب کند تا طواف را تدارککند.
[144]. آية الله بهجت: اگر شوط آخري را که به عنوان تکميل شوط اول به جا آورده، يک شوط کامل باشد هر چند به نظر او بعض آن تکميل شوط اول بوده طوافش صحيح است.
آية الله فاضل: اگر هنوز موالات عرفيه به هم نخورده، بايد نقصان شوط اول را جبران و اتمام کند و بنابر احتياط اعاده هم بنمايد.
[145]. آية الله تبريزي، آية الله خويي: يا آن شخص ثقه باشد.
آية الله زنجاني: مي تواند به شمارش ديگري اعتماد کند و لازم نيست به حرفش اطمينان پيدا کند.
آية الله سيستاني: و در خصوص طواف مي توان بر او اعتماد کرد، اگر خود او يقين به عدد اشواط داشته باشد.
[146]. آية الله زنجاني:طوافش صحيح است.
آية الله مکارم: رفع خستگي اگر طولاني نباشد موالات را به هم نمي زند.
[147]. مراجعه شود به مسأله 592
آية الله اردبيلي: مطاف حد معيني ندارد و در صورت اتصال به طوافکنندگان، خارج از حد بين مقام و کعبه نيز مي توان طواف کرد.
آية الله فاضل: ولي چنانچه ضرورت عرفي اقتضا کند انجام طواف در خارج حد با رعايت الاقرب فالاقرب مانعي ندارد و صحيح است و صبر کردن و تأخير انداختن لازم نيست.
[148]. آية الله تبريزي:احتياط اين است که پس از انجام اعمال خود، آن را براي منوب عنه انجام دهد.
آية الله سبحاني: احتياط مستحب اين است که بعد از انجام اعمال خود براي منوب عنه انجام دهد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در طواف عمره احوط آن است که بعد از اداي مناسک خود طواف نيابتي را قبل از تقصير و خروج از احرام انجام دهد. (مجمع المسائل، ج 1، ص 441 مسأله 8).
[149]. آية الله اردبيلي: در فرض مذکور، حجش باطل است و احتياطاً بايد يک شتر قرباني کند و براي خروج از احرام نيز يک عمره مفرده به جا آورد.
آية الله تبريزي: حجش بنابر احتياط باطل است.
آيات عظام خويي، سبحاني، سيستاني: چون بعداً يقين پيدا کرده وضويش با خروج آن رطوبت باطل شده بوده در فرض مذکور حجّش باطل است. (المسائل الشرعيه، ج 1، ص 342، س 2 وصراط النجاة).
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: حکم حدث در اثناي طواف را دارد و طواف باطل است و تفصيل آن در محل خود ذکر شده است. (آداب و احکام حج، مسأله 510)
آية الله فاضل: در فرض مذکور حج او باطل است، بلي اگر جاهل قاصر بوده حج او صحيح است و بايد طبق حاشيه مسأله 678 عمل کند.
[150]. آية الله زنجاني: اگر بعد از شوط چهارم بوده بعد از تطهير بايد طواف را تکميل کند و اعاده سعي و تقصير، لازم نيست و اگر قبل از سه و نيم شوط بوده بايد طواف و سعي و تقصير را دوباره انجام دهد و اگر بين سه و نيم تا چهار شوط بوده بايد ابتدا طواف قبلي را تکميل کند و نماز آن را بخواند و سپس طواف و سعي و تقصير را دوباره انجام دهد.
آية الله مکارم: و اگر شخصاً نمي تواند، بايد نايب بگيرد و احتياط آن است که سعي را هم اعاده کند.
[151]. رجوع شود به سؤال 647.
[152]. رجوع شود به مسأله 592
آية الله اردبيلي: با اتصال عرفي به جمعيت طواف کننده، طواف در خارج از حد تعيين شده نيز صحيح است.
آية الله بهجت: مجوّز طواف در خارج از حدّ نيست (پرسش هاي جديد حج، س 54).
آية الله خامنه اي: بنابر اعتبار محدوده خاص براي طواف، و گذشت که لازم نيست. (حاشيه
م 592)آية الله سبحاني: مگر اينکه طواف در آن محدوده با حرج و مشقت فوق العاده همراه باشد.
[153]. آية الله بهجت، آية الله سبحاني: مجوّز طواف در خارج از حدّ نيست (پرسش هاي جديد حج، س54).
آية الله خامنه اي: همانطور که گذشت اقوي آن است که طواف کردن در اين فاصله شرط نيست. (حاشيه م 592)
[154]. آية الله اردبيلي: در مسأله قبل گذشت.
آية الله سيستاني: رجوع شود به مسأله 592
آية الله مکارم: طواف حد معيني ندارد و برخورد از روي لباس بدون قصد خاصي اشکال
ندارد.[155]. آية الله تبريزي: اگر آن لک، صفات حيض را داشت و قبل از گذشت ده روز از ابتداي حيض قطع شد بايد طواف و نماز طواف را که خوانده اعاده نمايد و اگر بعد از آن سعي يا تقصير کرده آنها را هم اعاده نمايد و در غير اين صورت اعمالي را که انجام داده صحيح است.
آية الله خويي: اگر به صفات حيض ادامه يافت و از ده روز نگذشت، اعمال گذشته باطل بوده و اگر از ده روز گذشت و يا به غير صفات ادامه يافت اعمالش صحيح واقع شده. (استفتائات آخر مناسک، چاپ سابق، ص 11).
آية الله سيستاني: پاکي بين دو خون که حيض واحد شمرده مي شوند محل اشکال است و به احتياط واجب بايد طواف و نماز را اعاده کند.
آية الله فاضل: اگر در طواف حج واقع شده، بايد طواف و نماز را اعاده کند و احتياطاً سعي را نيز اعاده کند و اگر در عمره تمتّع بوده، اگر فرصت دارد طواف و نماز را اعاده کند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده کند و اگر فرصت نداشت حج تمتّع مبدل به افراد مي شود و اگر حج واجب بوده بعد از حج افراد يک عمره مفرده انجام دهد و الاّ انجام عمره مفرده واجب نيست.
[156].آية الله اردبيلي: و احتياطاً اعمال بعد از طواف را نيز اعاده کند.
[157]. آية الله خامنه اي:اگر از ده روز تجاوز نکرده محکوم به حيض است و چنانچه طواف حج بوده در سعه وقت طواف و نماز آن را اعاده نمايد و در ضيق وقت نايب بگيرد. و چنانچه در طواف عمره تمتّع بوده در سعه وقت بايد طواف و نماز آن را اعاده نمايد و در ضيق وقت اگر در حين احرام پاک بوده پس از مراجعت از مني به مکه جهت اعمال حج، قبل از طواف حج و نماز آن و يا بعد از طواف حج و نماز آن، طواف عمره تمتّع و نماز آن را قضا نمايد و اگر در موقع احرام عمره ناپاک بوده حج او تبديل به حج اِفراد شده، و در صورت واجب بودن حج بايد از حج، عمره مفرده به جا آورد. (مناسک حج، م 77 و 251)
آية الله زنجاني: چنانچه هنگام طواف و نماز در باطن هم پاک بوده، اعمال انجام شده صحيح است، هر چند خون از روز دهم تجاوز نکرده باشد.
آية الله سبحاني: حج او به افراد بدل مي شود.
آية الله مکارم: اگر اعمال در حال پاکي واقع شده صحيح است.
[158].آية الله زنجاني: لازم نيست سه روز اول حيض، پشت سر هم باشد ولي بايد اين سه روز در يک دهه واقع شود؛ يعني اگر دو روز خون ببيند و هفت روز پاک شود و دوباره يک روز خون ببيند هر دو خون حيض، است ولي اگر بعد از دو روز خون ديدن، هشت روز پاک شود و دوباره خون ببيند، خون ديده شده حيض نمي باشد؛ مگر پاک بودن وي به جهت مانعي همچون قرص خوردن باشد که لازم نيست سه روز اول در يک دهه واقع شود.
[159]. آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: و اگر سه روز اولِ خون ديدنِ او پشت سر هم نباشد، تفصيلي دارد که ذيل مسأله 728 بيان مي شود.
[160]. آية الله خامنه اي: مي تواند عدول به حج اِفراد نموده و بعد از اعمال حج، عمره مفرده انجام دهد و مي تواند سعي و تقصير عمره تمتّع را انجام داده و از احرام خارج شود و طواف عمره تمتّع و نماز آن را در موقع مراجعت به مکه جهت انجام طواف و نماز و سعي حج تمتّع قبل از آنها و يا بعد از آنها به جا آورد. (مناسک حج، م 77)
آية الله سبحاني: اگر قبل از سه شوط و نيم خون ديد حج او تبديل به افراد مي شود و اگر پس از سه شوط و نيم خون ديد باقيمانده اعمال عمره را مانند سعي و تقصير انجام مي دهد سپس براي حج تمتع محرم مي شود و در بازگشت از مني پيش از طواف حج بقيه طواف عمره با نمازش را به جا مي آورد سپس به اعمال حج مي پردازد (مناسک، مسأله 363).
[161]. آية الله اردبيلي:بايد طواف را رها کرده و سعي و تقصير کند و سپس براي حج محرم شود و بعد از بازگشت از مني و قبل از طواف حج و نماز آن، يک طواف کامل به نيت طواف عمره به جا آورده و نماز آن را بخواند.
آية الله بهجت: مخير است بين اينکه اول حج افراد را به جا آورده و بعد از فراغت، عمره مفرده به جا آورد و بين اينکه اعمال عمره تمتع را بدون طواف و نمازش به جا آورد بدين معني که سعي و تقصير نموده و براي حج احرام بسته و به حج رفته و پس از فراغت از حج و بازگشت به مکه، قضاي طواف عمره را پيش از طواف حج به جا آورد.
آية الله تبريزي: طواف را رها نموده، سعي و تقصير مي کند و براي حج محرم مي شود و بعد از برگشتن از مني، قبل از طواف حج، يک طواف کامل به قصد اعمّ از تمام يا اتمام به جا مي آورد و نماز آن را مي خواند.
آية الله خويي: مخير است بين عدول به حج افراد و بقا بر حج تمتع، به اين نحو که سعي و تقصير مي کند و بعد از رجوع از مني، قبل از طواف حج، يک طواف به نيت اعم از اتمام و تمام به جا مي آورد. (تعليقه عروه، ج 2، ص 331، و مناسک، مسأله 294).
آية الله زنجاني: سعي و تقصير را انجام مي دهد و بعد از بازگشت از مني و قبل از طواف حج بايد طواف عمره تمتع را اتمام کند و نمازش را بخواند و سپس طواف و نماز را اعاده کند.
آية الله سيستاني: احتياط مستحب اين است که به حج افراد عدول نمايد، گرچه مي تواند در عمره تمتّع خود باقي بماند و اعمال آن را بهجز طواف و نماز آن انجام دهد و پس از فراغت اعمال مني قبل از طواف حج، طواف عمره و نماز آن را به جا آورد. (مناسک، مسأله 290).
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني:طواف را رها نموده، سعي و تقصير را احتياطاً انجام دهد و تروک احرام را ترک نمايد، و رجاءاً محرم به احرام حج تمتع شود و اعمال آن را به قصد مافي الذمّه از تمتع و افراد انجام دهد و پس از پاک شدن، ابتدا طواف ناقص عمره را تکميل نموده، نماز بخواند و بعد بقيه طواف ها را به جا آورد و احتياطاً عمره مفرده نيز انجام دهد.
آية الله فاضل: اگر قبل از سه شوط و نيم حايض شده، مورد عدول به افراد است و اگر بعد از آن و قبل از تمام شدن دور چهارم حايض شده، طواف را رها کند و سعي و تقصير را احتياطاً و رجاءاً انجام دهد و احتياطاً محرّمات احرام را رعايت کند و وقت رفتن به عرفات احتياطاً و رجاءاً محرم به احرام حجّ تمتّع شود و اعمال آن را به قصد مافيالذمّه ـ اعمّ از تمتّع و افراد ـ انجام دهد. و پس از پاک شدن، بنابر احتياط ابتدا طواف و نماز عمره را تکميل کند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده کند و بقيه اعمال حج را به جا آورد و اگر حجّ تمتّع بوده احتياطاً عمره مفرده را انجام دهد.
آية الله نوري: و بعد از انجام حجّ، عمره حجّ افراد را به جا بياورد.
[162]. آية الله سبحاني: بعد از سه شوط و نيم.
[163]. آية الله اردبيلي:بايد بقيه طواف عمره تمتع و نماز آن را قبل از طواف حج به جا آورد.
آية الله بهجت: بايد قضاي طواف عمره را به نحوي که گذشت، قبل از طواف حج به جا آورد.
آية الله تبريزي: و بعد از برگشتن از مني، قبل از طواف حج يک طواف کامل به قصد اعمّ از تمامو اتمام بهجاآورد و نماز آن را بخواند.
آية الله خويي: حکم آن مانند حکم مسأله 721 است.
آية الله زنجاني، آية الله سيستاني: بايد سعي و تقصير کند و پس از اعمال مني و قبل از طواف حج، باقيمانده طواف را انجام دهد و احتياط مستحب اين است که پس از اتمام، طواف و نمازِ آن را اعاده کند.
آية الله سبحاني: بايد سعي و تقصير کند و محرم شود براي حج تمتع و پس از اعمال مني پيش از طواف حج بقيه طواف عمره تمتع با نمازش به جا آورد (مناسک، مسأله 363).
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: آنچه از طواف عمره باقيمانده و نماز آن را بعد از اعمال مکه به جا آورد و احتياطاً سعي را هم اعاده کند هر چند لازم نيست.
[164]. آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 549 و 551 مراجعه شود.
آية الله سبحاني: همه اعمال عمره را اعاده کند و تقصير نمايد و اگر وقت ندارد حج او به افراد تبديل مي شود سپس يک عمره مفرده به جا آورد.
آية الله فاضل: و سعي و تقصير را نيز احتياطاً اعاده کند.
[165]. آية الله اردبيلي: و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده نمايد.
آية الله بهجت: و احتياطاً سعي و تقصير را اعاده کند و در صورت ضيق وقت بعداً تدارککند و عمره مفرده هم به جا آورد به احتياط واجب. (مناسک س 85 و 75).
آية الله سبحاني: طواف و نماز و سعي و تقصير را اعاده کند و اگر وقت تنگ باشد حج او به حج افراد بدل مي شود و پس از حج يک عمره مفرده به جا بياورد.
آية الله فاضل: سعي و تقصير را نيز احتياطاً اعاده کند.
[166].آية الله اردبيلي: و پيش از به جا آوردن طواف حج.
[167]. آية الله تبريزي: رجوع شود به سؤال 647.
آية الله خويي: در هر دو صورت سعي و تقصير را اعاده نمايد. (المسائل الشرعيه، ج 1، ص 345).
آية الله زنجاني: اگر تقصير نکرده مي تواند تقصير کند، پس اگر قبل از گذشتن وقت عمره تمتع پاک شود طواف را به جا مي آورد والاّ قبل از طواف حج، طواف عمره تمتع را قضا مي کند.
آية الله سبحاني: اگر پس از پاک شدن از حيض براي انجام طواف و نماز و سعي وقت باقي است بايد اعمال گذشته را اعاده کند و اگر باقي نيست حج او به حج افراد تبديل مي شود و پس از اعمال حج يک عمره مفرده به جا مي آورد (مناسک، م 364).
آية الله سيستاني: اگر قبل از فوت وقت وقوفين پاک شود بايد همه اعمال را انجام دهد و اگر پاک نشود به وظيفه اي که در حاشيه مسأله 721 آمده است عمل کند.
[168]. آية الله تبريزي:بنابر احتياط براي طواف و نماز آن يک غسل کند و براي هر يک از آن دو يک وضو بگيرد.
آية الله خويي: و اما کثيره غسل کند براي هر کدام و محتاج به وضو نيست، مگر اينکه محدث به حدث اصغر باشد، که در اين صورت احوط ضم وضو است به غسل. (مناسک، مسأله 299).
آية الله زنجاني: مستحاضه کثيره بايد براي هر طواف علاوه بر غسل، وضو هم بگيرد و بدون تأخير طواف کند و در مورد نمازِ طواف، چنانچه آن را بدون فاصله قابل توجهي از طواف به جا آورده باشد لازم نيست براي آن مجدداً اعمال مستحاضه را به جا آورد والاّ بايد براي نماز طواف هم وظايف مستحاضه را تکرار کند، مگر در صورتي که اطمينان داشته باشد که پس از طواف تا پايان نماز، از وي خون بيرون نيامده است.
آية الله سبحاني: مستحاضه اي که براي انجام نماز يوميه مثلاً ظهر غسل کرده و وضو گرفته و به مسجد آمده و مصادف شد با انجام فريضه مي تواند بعد از انجام فريضه به همان طهارت براي طواف و سپس نماز آن اکتفا کند، و مستحاضه کثيره اگر وظايف روزانه خود را براي نماز انجام داده براي طواف و نماز آن وظيفه جداگانه اي ندارد ولي احتياط مستحب است که براي طواف و نماز آن غسلي جداگانه نمايد.
آية الله سيستاني: اگر خون مستمر باشد که بيرون آمدن خون از پنبه منقطع نشود يک غسل کافي است، اگرچه احتياط مستحب براي هر کدام يک غسل است و اگر چنين نباشد و به نحوي باشد که بتواند پس از طواف با غسلي ديگر نماز را انجام دهد در حالي که خون بيرون نزده باشد در اين صورت اگر پس از غسل و انجام طواف خون بيرون نيامده بود مي تواند با همان غسل نماز را بخواند و اگر بيرون آمده بود به احتياط واجب براي نماز دوباره غسل کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر بعد از غسل براي نماز يوميه خون نبيند تجديد غسل لازم نيست و اگر خون ببيند براي هر کدام از طواف و نماز طواف يک غسل احتياطاً به جا آورد و اگر فاصله بين غسل و طواف زياد مي شود، مثل اينکه در نزديک مسجدالحرام نتواند غسل کند، احتياطاً در موقع ورود به مسجدالحرام تيمم بدل از غسل هم بنمايد. (مجمع المسائل، ج 1، ص 468 مسأله9).
آية الله فاضل: احتياط واجب آن است که مستحاضه کثيره علاوه بر اغسال يوميه، يک غسل براي طواف و نماز آن انجام دهد و براي طواف يک وضو و براي نماز طواف هم يک وضو بگيرد. و متوسطه بنابر احتياط واجب يک غسل براي طواف و نماز طواف و براي هر کدام يک وضو بگيرد.
آية الله مکارم: مستحاضه کثيره هنگامي که غسل هاي نماز خود را به موقع به جا آورد، غسل ديگري براي طواف بر او واجب نيست، تنها وضو بگيرد بنابر احتياط.
[169].آية الله زنجاني: و قرشيه هم نيست حکم مستحاضه را دارد و اگر اطمينان دارد که قرشيه است يا در آن شک دارد چنانچه در عادت يا يکي دو روز قبل از آن خون ديده يا خون او اوصاف حيض را دارد، حکم حيض را دارد و سيده قسمي از اقسام قرشيه است.
[170]. آية الله اردبيلي:فرقي بين سيده و غير سيده نيست و يائسگي با تمام شدن پنجاه سال شروع مي شود.
آية الله تبريزي، آية الله خويي: اگر به صفات حيض باشد، بنابر احتياط جمع بين احکام حايض و مستحاضه نمايد.
آية الله سيستاني: يائسگي در مسأله حيض در سيده و غير سيده، با اتمام شصت سال قمري شروع مي شود.
آية الله مکارم: فرقي ميان سيده و غير سيده نيست.
[171].آية الله خامنه اي:تعيين سن يائسگي محل تأمل و احتياط است؛ بانوان مي توانند در اين مسأله به مجتهد جامعالشرايط ديگر مراجعه نمايند. (اجوبة الاستفتائات، س 216)
[172]. آيات عظام زنجاني، سبحاني، مکارم: در مسأله 725 گذشت.
آية الله سيستاني: مستحاضه قليله، براي هر يک از نماز و طواف، به احتياط واجب يک وضو بگيرد و در متوسطه بنابر احتياط واجب يک غسل و براي هر کدام يک وضو لازم است.
آية الله گلپايگاني: بنابر احتياط.
[173].آية الله زنجاني: اگر هنگام طواف و نماز در باطن هم پاک بوده اعمال او صحيح است.
[174]. آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در صورتي که سه روز اول پشت سر هم نباشد؛ مثل آنکه دو روز خون ببيند و يک روز پاک شود و دوباره يک روز خون ببيند، بنابر احتياط لازم در روزهايي که خون مي بيند بايد جمع کند ميان کارهاي مستحاضه و تروک حايض و در روزهايي که خون نمي بيند هم کارهايي را که بر حايض حرام است ترککند و عبادت هاي خود را به جا آورد. (توضيح المسائل، مسأله 447، احکام حايض).
[175].آية الله زنجاني: پس از تجديد وضو و تطهير بدن و لباس به تفصيل مسأله بعدي عمل کند.
[176]. آية الله سبحاني: نصف شوط چهارم.
[177]. به مسأله 549 و 550 مراجعه شود.
آية الله اردبيلي: اتمام لازم نيست و اعاده کافي است.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 549 مراجعه شود.
آية الله سبحاني: نيمه طواف باشد پس از تجديد وضو و تطهير بدن و لباس طواف را تمام کند و اگر قبل از آن اين حالت رخ دهد پس از وضو و تطهير بدن و لباس طواف را از سر بگيرد و نماز طواف را بخواند.
آية الله مکارم: وظيفه او فقط اعاده است بعد از طهارت و احتياط لازم نيست.
[178].آية الله زنجاني: اگر بلافاصله مشغول طواف شده باشد ضرري به طوافش نمي زند و مي تواند با همان حال بدون فاصله عرفي، نماز طواف را هم بخواند، ولي اگر بين غسل و طواف، فاصله عرفي افتاده باشد با خروج خون، غسل و وضويش باطل مي شود و پس از تجديد غسل و انجام ساير وظايف، چنانچه خون پس از 4 شوط آمده طواف را اتمام مي کند و اگر قبل از 5/3 شوط آمده طواف را از سر مي گيرد و اگر خون بين 5/3 تا 4 شوط آمده طواف را اتمام کرده، دوباره از سر مي گيرد.
[179]. آية الله سبحاني: اگر وظايف خود را براي نمازهاي يوميه انجام داده تکليفي ندارد.
آية الله مکارم: يعني اگر خون قطع شده و غسل کرده سپس خون جاري شده، حکم حدث جديد دارد.
[180].آية الله زنجاني: اگر هنگام طواف و نماز در باطن هم پاک بوده اعمالش صحيح است و اگر ناپاک بوده در هر دو فرض پس از پاکي و غسل، طواف و سعي و تقصير را انجام مي دهد، و تا تقصير نکرده از محرمات احرام پرهيز مي نمايد.
[181]. آية الله اردبيلي:اتمام لازم نيست و اعاده کافي است.
آية الله بهجت: اتمام سعي لازم نيست و اعاده کافي است.
آية الله سبحاني: تکليف او با تکليف کسي که پس از انجام همه عمره متوجه شده که حائض بوده است فرقي نمي کند که در مسائل قبل بيان شد.
[182]. به سؤال 647 مراجعه شود.
[183].آية الله زنجاني: در صورتي که خون قطع نمي شود اگر ممکن است در نزديکي مسجدالحرام غسل کرده بدون فاصله عرفي طواف و نماز را به جا آورد و اگر ممکن نيست بايد احتياط کند به اين نحو که در منزل غسل کند و قبل از طواف هم تيمم بنمايد.
آية الله سبحاني: اگر وظايف خود را براي نماز انجام داده براي طواف و نماز آن وظيفه جداگانه اي ندارد ولي احتياط مستحب است که براي طواف و نماز آن غسل جداگانه اي بنمايد و لازم نيست هنگام شروع به طواف و يا در اثناء آن خون قطع باشد ولي کسي که مي خواهد به اين احتياط مستحب عمل کند مبادرت عرفي به عمل بعد از غسل لازم است و لازم نيست در اطراف مسجد الحرام غسل کند بلکه غسل از هتل و طي مسافت آن با ماشين لطمه اي به اين مبادرت نمي زند.
[184]. آية الله اردبيلي: در استحاضه کثيره براي هر يک از طواف و نماز يک غسل انجام دهد و در استحاضه قليله براي هر يک از آنها يک وضو بايد بگيرد و در استحاضه متوسطه يک غسل براي هر دو انجام دهد و براي هر يک، يک وضو بگيرد و چنانچه براي خواندن نمازهاي يوميه غسل استحاضه را قبلاً انجام داده باشد، کافي است.
آية الله تبريزي: بنابر احتياط براي طواف و نماز آن يک غسل کند و براي هر يک از آن دو يک وضو بگيرد.
[185]. آية الله اردبيلي: و اگر نيز ممکن نشد، به جاي غسل يا وضو تيمم کند.
آية الله خويي: در کثيره، احوط اين است که براي هر کدام از طواف و نماز، غسل نمايد و قليله براي هر کدام وضو بگيرد و متوسطه يک غسل براي هر دو به جا آورد و براي هر کدام وضو بگيرد.
آية الله سبحاني: به حاشيه سؤال 725 مراجعه شود.
آية الله سيستاني: اگر فاصله بين غسل يا وضو يا هر دو و انجام طواف يا نماز طواف زياد باشد و تيمّم بدون فاصله ميسّر باشد، به احتياط واجب قبل از نماز يا طواف يک تيمم بدل از غسل يا وضو کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني:و اگر از نزديک مسجدالحرام نتواند غسل کند احتياطاً در موقع ورود به مسجد تيمم بدل از غسل هم بنمايد. (مجمع المسائل، ج 1، ص 468 مسأله 9).
آية الله مکارم: چنانکه قبلاً گذشت هنگامي که مستحاضه وظيفه غسل خود را براي نمازها انجام دهد به حکم طاهر است و غسل ديگري براي طواف لازم نيست.
[186]. آية الله بهجت: اتمام لازم نيست.
آية الله تبريزي: بعيد نيست تمام کردنِ طوافِ سابق کافي باشد و احتياط به اعاده آن پس از غسل نباشد.
آية الله سبحاني: به ذيل سؤال 725 رجوع شود.
آية الله سيستاني: صحيح نيست و با انجام غسلي براي نماز، نمازش را اعاده کند و طواف را با غسلي ديگر از سر بگيرد، اگر قطع قبل از پايان شوط چهارم بوده است و اتمام کند اگر بعد آن بوده است.
آية الله مکارم: مانند مسأله سابق است.
[187].آية الله زنجاني: اگر مجموع لک هايي که در ضمن ده روز مي بيند و مقداري پس از آن لک ها که احتمال مي دهد باطن آلوده باشد بر روي هم به اندازه سه روز نباشد، احکام حيض را ندارد.
[188]. به سؤال 728 مراجعه شود.
آية الله تبريزي، آية الله خويي: به ذيل مسأله بعدي 735 مراجعه شود.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: به مسأله 728 مراجعه شود.
[189].آية الله اردبيلي:قرشيه و غير قرشيه فرقي ندارند و يائسگي زنان از پنجاه سالگي آغاز مي شود.
[190]. آية الله تبريزي، آية الله خويي: چنانچه بين پنجاه سال و شصت سال، خون به صفات حيض باشد، بنابر احتياط قرشيه و غير قرشيه بين احکام حايض و مستحاضه جمع کنند، و اگر بعد از شصت سال خوني ديده اند، حکم به استحاضه مي شود.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 726 مراجعه شود.
آية الله زنجاني، آية الله سيستاني: به حاشيه پاسخ سؤال 726 مراجعه شود.
[191]. آية الله نوري: اگر در موقع اعمال خون نبينند که پاک مي باشند و اعمالشان صحيح است ولي اگر در ايام عادت يک يا دو لکه کم رنگ ببينند، اين خون، خون استحاضه حساب مي شود و بايد به وظيفه مستحاضه عمل کنند.
[192].آية الله زنجاني: خوني که در ايام عادت مي بينند، هر چند سه روز مستمر نباشد و صفات حيض را نيز نداشته باشد حکم حيض را دارد.
[193]. آية الله بهجت: مگر آنکه علم پيداکند در باطن خون است. (مناسک، س 174).
[194]. آية الله سبحاني: سه شوط و نصف و مابعد آن.
[195]. به مسأله 549 و 550 مراجعه شود.
[196]. به سؤال 677 مراجعه شود.
آيات عظام تبريزي، خويي، زنجاني: يا غير غسل جنابت از اغسال واجبه يا اغسالي که استحباب آنها ثابت شده مثل غسل جمعه يا غسل احرام يا غسل دخول مکه و غير آن.
[197]. به سؤال 647 مراجعه شود.
آية الله اردبيلي: بنابر احتياط واجب.
آية الله سبحاني: و اگر بعد از وجوب غسل مس ميت غسل جنابت نکرده حکم او حکم کسي است که با وضوي باطل طواف انجام داده که صور آن در سؤالات 647، 653 و 1362 آمده است.
آية الله سيستاني: هر غسلي هر چند مستحبي باشد کافي است.
آية الله مکارم: هرگاه غسل ديگري غير از جنابت کرده باشد آن نيز کفايت مي کند.
آية الله نوري: و اگر شخصاً ممکن نيست نايب بگيرد.
[198]. آية الله بهجت: مانند مسلوس است و همان وظيفه را دارد. (پرسش هاي جديد حج، س 66).
آية الله زنجاني: وضوي مبطون با اين گونه خارج شدن باد، باطل نمي شود و مي تواند طواف و نماز آن را به جا آورد.
[199].آية الله اردبيلي:بنابر احتياط واجب.
[200]. آية الله تبريزي:بنابر احتياط حکم مبطون را دارد.
آية الله خويي: بلکه حکم مسلوس را دارد. (مستفاد از مناسک، مسأله 299).
آية الله سبحاني: به سؤال 739 مراجعه شود.
آية الله سيستاني: در فرض مذکور يک وضو براي طواف و نماز کافي است مگر اينکه حدثي غير از آنچه مستند به بيماري اوست از او سر بزند.
آية الله فاضل: بنابر احتياط واجب مثل مبطون بايد نايب هم بگيرد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: و مبطون براي طواف نايب بگيرد و احتياطاً خودش هم طواف کند. (مجمع المسائل، ج 1، ص 469 مسأله 13).
آية الله مکارم: اين احتياط در مورد مسلوس و مبتلا به خروج ريح واجب نيست.
[201].آية الله زنجاني: اگر نتوانيد در اثناء طواف، وضو بگيريد يا حرجي باشد با يک وضو مي توانيد طواف کنيد، و اگر بتوانيد بدون حرج در اثناء طواف وضو بگيريد ولو به اين شکل که همراه خود آب ببريد، بايد تجديد وضو کنيد، و همينطور است حکم در نماز طواف، و براي نماز طواف نمي توانيد به وضويي که براي طواف گرفته ايد اکتفا کنيد بلکه بايد دوباره وضو بگيريد.
[202]. به سؤال قبل مراجعه شود.
آية الله بهجت: بايد براي طواف نايب بگيرد (مناسک، مسأله 299).
آية الله تبريزي، آية الله خويي: مبطون، احوط اين است که در صورت ممکن، هم خود طواف نموده و هم نايب بگيرد. (مناسک، مسأله 299).
آية الله سبحاني: مبتلا به خروج بول يا غائط و يا ريح چنانچه تا آخر وقت عذر آن ها برطرف
مي شود و يا اينکه فرصتي براي آن ها پيش مي آيد که مي توانند وضو بگيرند و طواف و نماز را
بدون حدث به جا آورند بايد صبر کنند اما اگر ظن قوي دارند که مشکل آن ها رفع نمي شود دو حالت دارد: الف( اگر در بين طواف و نماز فقط چند مرتبه انگشت شمار حدث سر مي زند به طوري که اگر بخواهد براي هر بار وضو بگيرد مشکل نيست ظرف آبي همراه داشته باشد و وقتي حدث سر زد اگر مي تواند در مطاف و يا اينکه از مطاف خارج شود و وضو بگيرد و سريع برگردد و طواف را ادامه دهد. ب( ولي اگر حدث پي در پي ايجاد مي شود به شکلي که وضو گرفتن براي هر دفعه بسيار مشکل است براي طواف يک وضو و براي نماز وضوي ديگر بگيرد و بنا بر احتياط مستحب براي طواف و نماز نائب بگيرد.[203].آية الله زنجاني: حکم مسلوس را دارد و بايد مطابق حاشيه مسأله 750 عمل نمايد.
[204]. آية الله اردبيلي:بنابر احتياط واجب.
آية الله خويي: اگر از محلّ غير معتاد ولو بالعارض خارج شود، آن هم بنابر احتياط واجب، همان حکم را دارد. (منهاج، آخر ص 41).
آية الله سبحاني: به ذيل سؤال قبلي مراجعه شود.
[205]. آية الله اردبيلي: اگر قدري صبر کند که موالات از بيرون برود، اشکال ندارد.
آيات عظام تبريزي، زنجاني، صافي، فاضل، گلپايگاني: با قصد استيناف اشکال ندارد.
آية الله خامنه اي: اشکال ندارد. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
آية الله خويي: با اعتقاد به جواز استيناف مجزي است.
آية الله سبحاني: ليکن اگر چنين کرد و از طواف خود صرف نظر کرد اگر طواف صرف نظر شده از نصف يعني سه شوط و نيم گذشته به احتياط واجب طواف را تمام کند و نماز بخواند و سپس طواف را از سر بگيرد و اگر قبل از سه شوط و نيم قطع کرد احتياطاً مقداري درنگ کند تا موالات به هم بخورد سپس طواف را از سر بگيرد.
آية الله سيستاني: صحّت طواف بعيد نيست.
آية الله مکارم: اشکال ندارد.
[206]. آيات عظام خويي، زنجاني، سبحاني، فاضل: ليکن در طواف و سعي، تکرار در اعمال در برخي از صور موجب بطلان است، اگرچه بدون وسوسه هم باشد.
[207]. آية الله بهجت: در صورت انحلال مقصود، موجب بطلان نمي شود.
آية الله سبحاني: طواف باطل است و کار حرام کرده است و پس از نماز طواف بايد طواف و نماز آن را اعاده کند و اگر اعمال مترتبه را آورده مجدداً بياورد.
[208]. آية الله فاضل: به حاشيه سوال 688 مراجعه شود.
[209]. مراجعه شود به مسأله 611 و 613.
آية الله اردبيلي: اگر هفت شوط دوم را تکميل کند، طوافش باطل مي شود.
آيات عظام تبريزي، خويي: در صورتي که قران محقّق شود مطلقاً موجب بطلان طواف است؛ چه از اوّل يا اثناي طواف اوّل قصد قران داشته يا اينکه بعد از تمام شدن طواف اوّل قصد قران کرده باشد.
آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 611 و 613 مراجعه شود.
آية الله سبحاني: بنابر احتياط واجب بعد از نماز طواف و فوت موالات عرفي، از اول طواف واجب خود را با نماز آن اعاده کند، و بهتر است دو رکعت نماز بعد از سعي به عنوان تکليف فعلي در پشت مقام بخواند.
آية الله سيستاني: اگر هر دو طواف واجب باشد يا يکي مستحب و ديگري واجب باشد، چه از اوّل قصد قران داشته باشد و چه بعداً تصميم بگيرد ولي طواف دوّم را تمام کند، طواف اوّل باطل است. آري اگر هر دو مستحب باشد، هر چند کراهت دارد ولي جايز است.
[210]. آية الله زنجاني: و کثيرالشک، کسي است که در مواردي شک مي کند که متعارف مردم، شک نمي کنند و کثيرالشک غير از وسواس است و حکم آنها نيز متفاوت است.
آية الله سيستاني: معيار اين است: شکي که براي او حاصل مي شود، نسبت به کساني که در موجبات حواسپرتي مانند او هستند، به مقدار معتنابه بيشتر باشد.
[211]. مراجعه شود به پنجم از واجبات طواف.
آية الله اردبيلي: چنانچه اتصال عرفي به طوافکنندگان وجود داشته باشد، مطاف حد معيني ندارد.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 592 مراجعه شود.
آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 592 و 779 مراجعه شود.
آية الله سبحاني: يعني در سعي و طواف وقتي خود را با امثال و اقران خود مقايسه مي کند متوجه غير متعارف بودن شک و وسوسه خود مي گردد.
آية الله مکارم: طواف چنانکه گفتيم، حد معيني ندارد ولي نماز طواف را در صورت امکان بايد پشت مقامابراهيم بهجاآورد و اگر ممکن نشد در دو طرف آن و اگر مانعي وجود داشته باشد عقب تر مي خواند.
[212]. آية الله اردبيلي:همچنان که مي توند يک طواف يا سعي به نيت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
آية الله تبريزي، آية الله خويي:کافي است يک طواف يا سعي به نيت اعم از تمام و اتمام انجام دهد.
[213]. آية الله بهجت: احتياط در احرام نايب است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: احوط آن است که در عمره، نايب بعد از فراغ از اداي مناسک خود، طواف و سعي نيابتي را قبل از تقصير و خروج از احرام انجام دهد. (مجمع المسائل، ج 1، ص 441 مسأله 8).
[214]. آية الله بهجت: به همان دستوري که براي نماز خود طهارت مي گيرد، براي طواف نيز همان نحو عمل مي کند (مناسک شيخ، ص 36 ووسيله، ص 76 و 39).
آية الله تبريزي: بعيد نيست که يک وضو کفايت کند؛ مادامي که حدث متعارف از او صادر نشود؛ گرچه احتياط، اعاده وضو است.
آية الله خويي، آية الله سيستاني: بههمان دستوري که براي نماز خود طهارت مي گيرد، براي طواف نيز همان طهارت کافي است.
آية الله زنجاني: تجديد وضو لازم نيست؛ چون در مسلوس، وضو با خروج بول به جهت بيماري باطل نمي شود، تنها خروج بول به شکل متعارف، وضوي مسلوس را باطل مي کند.
آية الله فاضل: و در هر صورت بنابر احتياط واجب نايب هم بگيرد.
آية الله گلپايگاني: و اگر اين را هم نمي تواند (حکمي که در متن هست)، براي طواف يک وضو بگيرد و چهار شوط آن را به جا آورد و بعد تجديد وضو نموده و سه شوط ديگر آن را انجام دهد. (مجمع المسائل، ج 1، ص 477 مسأله 40).
آية الله سبحاني: به ذيل سؤال 739 مراجعه شود.
[215]. آية الله اردبيلي: اگر طواف عمره باشد و از مواردي باشد که بنابر احتياط بايد سعي و تقصير نيز اعاده شود، احتياطاً محرمات احرام رعايت شود.
آية الله خويي: اگر طواف را از روي جهل ترککرده و يا آنها را باطل انجام داده تا محل تدارک آن باقي است، باقي در احرام مي باشد و لباس دوخته را بايد در بياورد و بعد از گذشت زمان، تدارک حجش باطل است و بعيد نيست احرامش هم باطل باشد. (المسائل الشرعيه، ج 1، ص 342 و 345 و 351 و استفتائات، ص 282).
آية الله زنجاني: در صورتي که تقصير يا حلق او محکوم به صحت باشد اجتناب از پوشيدن لباس هاي معمولي و ديگر محرمات احرام، واجب نيست؛ و در هر حال اگر در لباس هاي معمولي، طواف يا سعي را به جا آورد صحيح است.
آية الله سبحاني: اگر کسي عمره تمتع و يا عمره مفرده را انجام دهد و بعد از تقصير بفهمد که طواف و سعي او باطل بوده چنين فردي در احرام خود باقي است و بايد از محرمات احرام دوري جويد و طواف و نماز و سعي را با جامه احرام انجام دهد و با تقصير مجدد از احرام خارج شود و به خاطر تقصير چيزي بر او نيست.
آية الله سيستاني: او بر احرام خود باقي است و بايد از محرّمات احرام اجتناب کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در طواف عمره تمتع و عمره مفرده احرام واجب است و در طواف حج لازم نيست. (آداب و احکام حج، م 610)
[216]. آية الله بهجت: ولي پوشيدن لباس مخيط در حال احرام کفاره دارد؛ براي متعمّد و يا مضطرّ، به خلاف ناسي و ساهي و جاهل (مناسک شيخ، ص 20).
آية الله تبريزي: اگر ساتر منحصر به لباس هاي دوخته اي که پوشيده است باشد، طواف اشکال دارد مگر اعتقاد داشته که اين عمل بر او جايز است.
آية الله خويي: فتواي ايشان در جايي که هيچگونه ساتر دوخته نشده نداشته باشد روشن نيست.
آية الله سبحاني: ولي بايد گوسفندي قرباني نمايد.
آية الله مکارم: در صورت عمد، خلاف احتياط است، گناه کرده و يک گوسفند کفاره دارد.
آية الله نوري: هر چند که مرتکب حرام شده است و بايد يک گوسفند کفّاره بدهد.
[217]. آية الله اردبيلي: و طواف و نماز چنين شخصي مجزي است.
آية الله بهجت: اگر واقع شود طواف با تيمم در آخر زمان تمکن از مباشرت (مناسک شيخ، ص 36).
آية الله سبحاني:و يا مسأله به گونه اي است که نمي تواند از کاروان جدا و خودش در مکه بايستد تا عذر برطرف شود.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: بنابر احتياط نايب هم بگيرد.
[218].آية الله زنجاني: داشتن ساتر بنابر احتياط مستحب در صحت طواف، معتبر است و از آنجا که معمولاً طواف کننده در معرض ديد ناظر محترم است پوشاندن عورت بر مردها و تمام اندام ـبهجز وجه و کفّينـ بر بانوان، تکليفاً واجب است.
[219]. آية الله خويي: فرق نمي کند و پوشاندن صورت براي زن از نامحرم، بنابر احتياط واجب است ولکن بايد به نحوي باشد که ساتر به صورت زن مسّ نشود. (مناسک عربي، مسأله 267، و استفتائات، مسأله 861).
آية الله سبحاني: بايد در حال طواف روي پا و کف پا را بپوشاند هر چند در حال نماز پوشاندن آن ها لازم نيست و همچنين در حال نماز مي تواند صورت خود را بپوشاند ولي در حال احرام به جز براي حفظ از نامحرم جايز نيست صورت خود را بپوشاند البته در اين حال هم بايد حجاب به صورت نچسبد.
آية الله سيستاني: في الجمله فرق مي کند، گرچه احتياط اين است که همان مقدار که در نماز پوشاندن واجب است در طواف نيز واجب است ولي اگر قسمتي از موها يا بازو و ساق پا پيدا باشد طواف صحيح است همچنين به احتياط واجب نبايد صورت خود را با نقاب و مانند آن بپوشاند حتي اگر مُحل باشد.
آية الله فاضل: در حال طواف براي زن حفظ از نامحرم وجوب نفسي دارد.
آية الله مکارم: در حال نماز پشت پا و کف آن نيز مستثني است ولي در طواف احتياط پوشاندن آن است. همچنين در نماز نقاب ضرري ندارد ولي در طواف جايز نيست.
آية الله نوري: فرق مي کند؛ چون در نماز مي تواند صورت خود را بپوشاند ولي در طواف واجب است صورت خود را نپوشاند.
[220].آية الله اردبيلي: علي الاقوي.
[221]. آية الله بهجت: در صورتي که علم نداشته باشد اشکال ندارد.
[222].آية الله زنجاني: در هر دو مورد، طواف صحيح است، هر چند در فرض عدم عذر، گناهکار است، و رعايت اين احتياط، بسيار مناسب است.
[223]. آيات عظام سبحاني، سيستاني، فاضل، مکارم: طواف صحيح است هر چند گناه کرده است.
آية الله خويي: در فرض جهل به حکم، طواف صحيح است. (المسائل الشرعيه، ج 1، ص 334).
[224].آية الله خامنه اي:طواف او صحيح است، اگر چه مرتکب فعل حرام شده است. (مناسک حج، م265).
[225]. آية الله اردبيلي: و تکرار احتياطي طواف از موارد قران محسوب نمي شود.
آية الله بهجت: چون جنبه احتياطي دارد، اشکالي ندارد و طواف احتياطي، طوافِ ديگر نيست تا قران حاصل شود. (مناسک، س 91 و 92).
آيات عظام تبريزي، خويي، زنجاني: اعاده طواف به عنوان احتياط قران نيست. (المسائل الشرعيه، ج 1، ص 343 وصراط النجاة، ج 1، ص 232).
آية الله سبحاني: چنانچه نماز طواف دوم را خوانده احتياطاً دو رکعت نماز طواف اول را بخواند و سپس بايد از اول طواف واجب را انجام دهد و نمازآن را بخواند.
آية الله سيستاني: صحّت عمل مورد اشکال است، از جهت فاصله بين طواف و نماز، مگر اينکه جاهل قاصر باشد.
نسبت به نظرية ساير آيات عظام، مراجعه شود به مسأله 611 و 613.
[226]. آية الله اردبيلي: اگر نيت ارتکازي داشته، کافي است.
آيات عظام بهجت، سيستاني، فاضل: به شک خود اعتنا نکند.
آية الله تبريزي، آية الله مکارم: اگر قصد طواف ولو اجمالاً داشته باشد کافي است.
آية الله سبحاني: به شک خود اعتنا نکند و به طواف خود ادامه دهد.
[227]. آية الله بهجت: حکم قطع طواف را دارد به مسائل قطع طواف مراجعه شود.
آية الله تبريزي: اگر بخواهد عملش صحيح شود بايد طواف و اعمال بعد از آن را اعاده کند.
آية الله خويي: حکم قطع طواف را دارد و پس از تصحيح طواف، سعي را در طبقه اول اعاده نمايد.
آية الله زنجاني: و چنانچه در عمره تمتع اين اتفاق افتاده و وقت تدارک گذشته، مطابق حاشيه مسأله 679 رفتار نمايد.
آية الله سبحاني: به جهت فوت موالات بايد طواف را اعاده کند و نماز بخواند و سعي را در طبقه اول دوباره انجام دهد.
آية الله سيستاني: در هر صورت بايد طواف و نماز و سعي را اعاده کند و بعد تقصير نمايد و اگر وقت عمره تمتع گذشته، احرامش باطل شده و چيزي بر او نيست.
آية الله فاضل: و تا اعمال را به صورت صحيح انجام نداده در احرام باقي است.
[228]. آية الله اردبيلي: ولي اگر موالات به هم خورده باشد، احتياطاً بايد طواف را اعاده کند.
آية الله تبريزي، آية الله خويي: خودش احتياطاً بقيه طواف را به جا آورد و بعد از خواندن نمازِ طواف، طواف و نماز آن را اعاده کند.
آية الله خامنه اي: مگر اينکه موالات به هم خورده باشد که در اين صورت، مي تواند از طواف قبل صرفنظر کرده و مجدّداً طواف و نماز را اعاده کند.
آية الله سبحاني: و اگر در اثناء ناتوان شد و نائب گرفت هر گاه پيش از تجاوز از نيمه طواف نائب بگيرد بايد نائب طواف را از سر بگيرد و اگر پس از تجاوز از آن نائب گرفت بايد آن را اتمام کند ولي نماز طواف را خود شخص نيز علاوه بر نائب بخواند.
آية الله سيستاني: ولي اگر موالات به هم خورده باشد بايد طواف و نماز را اعاده کند.
[229]. آية الله اردبيلي: اگر بدون به هم خوردن موالات طواف را شروع کند، اشکال دارد وگرنه طواف آخر صحيح است.
آية الله بهجت، آية الله مکارم: اشکال ندارد.
آية الله خامنه اي: اشکال ندارد و طواف اخير صحيح است. (استفتاء 62463، س 6 و 7)
آية الله خويي: با فرض اعتقاد به جواز از سر گرفتن طواف، طواف سوم مجزي است.
آية الله سيستاني: اگر جاهل قاصر باشد صحيح است وگرنه مشکل است.
آية الله زنجاني، آية الله فاضل: طوافي را که تمام کرده صحيح است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: صحت طواف آخر، که به اتمام رسانده، بعيد نيست. (مجمع المسائل، ج1، ص467 و 479).
[230]. آية الله اردبيلي: مگر قصدش اين باشد که طواف را از حجرالاسود شروع کند و آن را با رکن يماني اشتباه کرده باشد و دور آخر را تا حجرالاسود به نيت طواف ادامه دهد.
آية الله بهجت: به ذيل مسأله 702 مراجعه شود.
آية الله سبحاني، آية الله سيستاني:اگر قصد او شروع از موضع معتبر شرعي است ولي در تطبيق اشتباه کرده است، در صورتي که کسري دور آخر را تا حجرالاسود به قصد طواف تمام کند طواف صحيح است در غير اين صورت باطل است.
آية الله فاضل: ظاهراً قصد او شروع از موضع معتبر شرعي بوده و در تطبيق اشتباه کرده است لذا کسري دور آخر را تا حجر الاسود تمام کند و طواف صحيح است ولي احتياطاً پس از نماز طواف، طواف و نماز را اعاده کند.
آية الله مکارم: بنابر احتياط.
[231].آية الله سبحاني: هر شوطي که اشکال پيدا کرد بايد در همان شوط تصحيح شود که قبلاً متعرض شده ايم و از وسوسه ها بايد پرهيز کرد و با پيروي از آنها خود را به سختي نينداخت.
[232].آية الله زنجاني: همين مقدار که با اختيار خودش دور مي زند کفايت مي کند و اگر اين مقدار هم نبوده، بايد دو شوط ديگر انجام دهد.
[233]. آية الله بهجت: دو شوط کامل انجام دهد بما أنّه يحتمل من السبعه.
آية الله تبريزي: بي اختيار شدن، مانع صحّت طواف نيست، وقتي که شروع، به اختيار بوده است.
آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 582 مراجعه شود.
آية الله خويي: حرکت به سبب ازدحام مبطل طواف نيست. (المسائل الشرعيه، ج1، ص342).
آية الله سبحاني: دو شوط ديگر به قصد جبران نقص انجام دهد و احتياطاً پس از نماز طواف را اعاده کند.
آية الله سيستاني: اگر به کلّي از او سلب اختيار شده است، دو شوط ديگر انجام دهد.
آية الله فاضل: بايد از همانجايي که در شوط اول طواف را خراب کرده، طواف را تصحيح و اتمام و احتياطاً اعاده هم بنمايد. اگر موالات عرفيه به هم نخورده باشد و الاّ اعاده کافي است ظاهراً.
آية الله مکارم: اگر از اول قصد کرده خود را در ميان طواف کنندگان قرار دهد و با آنها بچرخد، آنچه را با فشار جمعيت به جا مي آورد جزء طواف است و صحيح مي باشد.
[234]. آية الله سبحاني: و اينکه در طواف مستحبي وضو شرط نيست و نماز آن را مي توان در همه جاي مسجدالحرام خواند.
آية الله سيستاني: به حسب اختلاف شرايط و احکام، موارد متفاوت مي شود. براي شناخت آن به مناسک مراجعه شود. (ملحق مناسک، س244).
آية الله فاضل: مانند اينکه در طواف مستحبي موالات، طهارت از حدث و خواندن نماز طواف معتبر نيست و قطع آن حتي بدون عذر جايز است و شک در عدد دورهاي آن، موجب بطلان نمي شود و بنا را بر اقل مي گذارند و صحيح است و قران بين دو طوافِ مستحب، حرام نيست بلکه مکروه است و خواندن نماز آن در هر جاي مسجدالحرام در حال اختيار صحيح است.
آية الله مکارم: مانند موالات و وضو که در طواف مستحبي معتبر نيست و نماز که در همه جاي مسجد الحرام مي توان خواند.
[235].آية الله زنجاني: در عمره و حج تمتع کسي که طواف واجبش ـولو طواف نساءـ را انجام نداده نمي تواند طواف مستحب انجام دهد و اگر بعد از احرام حج و قبل از رفتن به عرفات، طواف مستحب کرد، بنابر احتياط مستحب، احرام را تجديد کند.
آية الله سبحاني: ولي اگر بعد از احرام حج و پيش از رفتن به عرفات طواف مستحبي انجام داد بايد « لبيک » را تجديد کند.
[236]. آية الله بهجت: اشکالي ندارد. (پرسش هاي جديد حج، س 69).
آيات عظام تبريزي، خويي، سبحاني: احوط اين است شخصي که احرام حج تمتع بسته، پس از احرام و پيش از رفتن به عرفات، طواف مستحبي ننمايد و چنانچه طواف نمود، بنابر احتياط بعد از طواف تلبيه را تجديد کند.
آية الله سيستاني: طواف مستحبي قبل از طواف عمره و حج اشکال ندارد ولي پس از احرام و قبل از رفتن به عرفات، به احتياط واجب نبايد طواف مستحبي کند و اگر کرد به احتياط مستحب تلبيه بگويد. (ملحق مناسک، 230 ـ 231)
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اقوي جواز و احوط ترک آن است. (آراء المراجع، ص 323).
]در عمره تمتع و عمره مفرده، نظريه آيات عظام نامبرده در مناسک، مطابق متن است وليکن در آراء المراجع، ص323 در جواب استفتاء آية الله خويي چنين فرمودهاند: طواف مستحبي در اثناي عمره تمتع و عمره مفرده جايز است. و در ادامه از آقاي لطفي چنين نقل شده: به نظر آية الله العظمي خويي، احوط ترک طواف مستحبي است در اثناي عمره تمتع و عمره مفرده قبل از تقصير، ولي در عمره مفرده بعد از تقصير و قبل از طواف نساء مانعي ندارد.[
[237]. آية الله سبحاني: يک شوط طواف مستحب نيز چنانچه به قصد تقرب و رضاي الهي باشد مانعي ندارد و مي شود حتي آن را به نيابت از ديگري انجام داد ولي نمي توان هر يک شوط از يک طواف کامل را به نيابت کسي انجام داد ولي مي توان مجموع آن را به نيابت چندين نفر انجام داد و يا ثوابش را به آن ها هديه کرد.
آية الله سيستاني: نيابت در يک شوط نيز صحيح است ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يک طواف انجام دهد. (ملحق مناسک، سؤال 178).
آية الله مکارم: و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يک نفر اهدا کند.
[238].آية الله زنجاني: در اين جهت مانند طواف واجب است و مطابق حاشيه مسأله 592 عمل شود.
[239]. مراجعه شود به پنجم از واجبات طواف.
آية الله اردبيلي: چنانچه اتصال به جمعيت طواف کننده وجود داشته باشد، حتي در طواف واجب، لازم نيست طواف بين مقام و کعبه انجام شود.
[240].آية الله خامنه اي: به حاشيه مسأله 592 مراجعه شود.
[241]. مراجعه شود به سؤال 768
- آداب و مستحبات طواف
-
- فصل پنجم: نماز طواف
- فصل ششم: سعي و بعض احکام آن
- فصل هفتم: تقصير و بعض احکام آن
-
- باب دوم: اعمال حج تمتع
- استفتائات جديد
- شرايط وجوب حَجّة الاسلام
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.