2. ذکر

1.ذکر واجب در سجده عبارت است از یک‌بار گفتن «سُبْحَانَ رَبِّیَ الاَعْلیٰ وَ بِحَمْدِهِ»  یا سه بار گفتن «سُبْحَانَ اللهِ»، و اگر به جای آن ذکرهای دیگر، از قبیل «اَلْحَمْدُ لِلّهِ»، «اَللهُ اَکْبَرُ» و مانند آن (غیر از ذکر مخصوص رکوع) به همان مقدار بگوید کافی است.

2.اگر ذکرهای رکوع و سجده را به­ جای یکدیگر بگوید، در صورتی­ که سهوی باشد اشکال ندارد، همچنین است اگر عمدی باشد و به قصد مطلق ذکر خداوند «عزوجل» بگوید، ولی ذکر مخصوص آن را نیز باید بگوید.

3. آرامش بدن در حال ذکر سجده

  1. در حال سجود هنگامی که ذکر واجب را می‌گوید، باید بدن آرام باشد، بلکه حتی در هنگامی که ذکری را به قصد استحباب آن در سجود می‌گوید، مانند تکرار «سُبْحَانَ رَبِّیَ الاَعْلیٰ وَ بِحَمْدِهِ» و امثال آن، احتیاط واجب آن است که بدن را آرام نگهدارد.
 
2. کسی که می‌دانــد آرام بودن بدن در حال ذکر سجود واجب است
  اگر پیش از آن‌که پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد ذکر بگوید:
       عمداً باشد: نمازش باطل است. 
       سهـــواً باشد:
           در حال سجده متوجه شود: بایـد دوباره در حال آرامش ذکر را بگوید.
           بعــد از آن‌که سر از سجـده برداشت متوجه شود: نمازش صحیح است.

 پیش از تمام شـدن ذکر، سـر از سجده بردارد:
       -عمداً باشد: نمازش باطل است.
       -سهواً باشد: نمازش صحیح است. 
                                                    
  3. اگر بر روی تشک و امثال آن سجده کند که بدن در اول آرام نیست و بعد آرام می‌گیرد، چنانچه در هنگام آرامش بدن، ذکر گفته شود، اشکال ندارد.

4. بر زمین بودن هفت عضو در هنگام ذکر

  1. اگر در هنگامی که ذکر سجده را می‌گوید یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل می‌شود،‌ولی موقعی که مشغول ذکر گفتن نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.    
  2. اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده، پیشانی را سهواً از زمین بردارد نمی‌تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولی اگر جاهای دیگر را سهواً از زمین بردارد باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.    
  3. اگر در هنگام سجده، پیشانی به محل سجده بخورد و بی اختیار از زمین بلند شود، باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد و ذکر سجود را بگوید، و روی هم یک سجده به حساب می‌آید.

5. سر برداشتن و نشستن و آرامش بین دو سجده

بعد از تمام شدن ذکر سجده‌ی اول، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.

6. مساوی بودن جاهای سجده، مگر به اندازه‌ی چهار انگشت بسته

  در حال سجده باید جای پیشانی از جای زانوها و سر انگشتان پا، بلندتر یا پایین‌تر از چهار انگشت بسته نباشد.

7. پاک بودن جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد

  مُهر یا چیز دیگری که بر آن سجده می‌کند باید پاک باشد، ولی اگر آن را روی فرش نجس بگذارد یا یک طرف آن نجس باشد و پیشانی را بر طرف دیگر بگذارد، اشکال ندارد.

8. حایل نبودن چیزی بین پیشانی و آنچه بر آن سجده می‌کند

باید میان پیشانی و آنچه بر آن سجده می‌کند، چیزی حایل نشود، بنابراین اگر حایلی در این وسط باشد، مانند موی سر یا کلاه یا چرک بودن مهر به حدی که پیشانی به خود مهر نرسد و غیره، نماز باطل است. ولی اگر فقط رنگ مهر تغییر کرده باشد، اشکال ندارد.    

توجه
هرگاه هنگام سجده متوجه شود که پیشانی وی به خاطر مانع از قبیل چادر، روسری و مانند آن با مهر تماس ندارد، واجب است بدون این‌که سر خود را از زمین بلند کند، پیشانی‌اش را حرکت دهد تا روی مهر قرار بگیرد و اگر سرش را از زمین بلند کند، چنانچه این کار بر اثر جهل یا فراموشی بوده و فقط در یکی از دو سجده‌ی یک رکعت آن را انجام داده نمازش صحیح است و اعاده واجب نیست، ولی اگر این کار با علم و عمد بوده و یا در هر دو سجده‌ی یک رکعت آن را انجام داده نمازش باطل و اعاده‌ی آن واجب است.

9. گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است

  پیشانی باید روی چیزی قرار گیرد که سجده بر آن صحیح است.

10. نشستن بعد از سجده‌ی دوم در رکعاتی که تشهد ندارد بنابر احتیاط واجب

در رکعت اول و نیز در رکعت سوم نمازهای چهار رکعتی، بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجده‌ی دوم بنشیند و سپس برای رکعت بعد برخیزد. البته اگر بدون آنکه مقداری بنشیند، برای رکعت بعد برخیزد، نماز باطل نیست.

تمرین

1. کم یا زیاد شدن یک سجده در نماز چه حکمی دارد؟
2. آیا جایز است هنگام سجده، علاوه بر انگشت بزرگ پا، بعضی از انگشتان دیگر آن را هم بر زمین بگذاریم؟
3. کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند وظیفه‌اش چیست؟
4. آیا سجده بر روی تشک و امثال آن صحیح است؟
5. آیا سجده بر مهری که سیاه و چرک شود اشکال دارد؟
6. آیا نشستن بعد از سجده‌ی دوم در رکعاتی که تشهد ندارد واجب است؟