مناسک حج (امام و رهبرى)
- پيشگفتارپيشگفتار
يکی از جامع‌ترين رساله‌های احکام حج، کتاب «مناسک حجِ» بنيان‌گذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمينی(قدس سره) است که سال‌ها در زمان حيات ايشان و پس از رحلت آن بزرگوار مورد استفاده و مراجعه حج‌گزاران و عالمان و روحانيان محترم کاروان‌ها بوده و هست و نظرات بسياری از مراجع بزرگ تقليد از جمله حضرت آيت الله العظمی خامنه‌ای(دامت برکاته) در حواشی آن درج گرديده و بارها چاپ و منتشر شده است. با توجه به مراجعات مکرّر مقلدان رهبر معظم انقلاب اسلامی، تصميم گرفته شد تا مناسک حضرت امام با حواشی معظم‌له به شک مجزا چاپ و عرضه گردد که در اين رابطه چند نکته را يادآور می‌شويم:
1. مواردی که فتاوای حضرت آيت الله خامنه‌ای(دامت برکاته) با فتاوای حضرت آيت الله العظمی امام خمينی(قدس سره) تفاوت داشته، در پاورقی همان صفحه آورده شده و با شماره‌گذاری مشخص گرديده است.
2. در برخی از مسائل که نظر مبارک رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) به دست نيامده، با علامت مربع (□) در ابتدای مسائل مشخص شده است.
3. مواردی که تفاوت فتوايی در پاورقی آورده نشده و علامت مربع نيز در ابتدای مسأله وجود ندارد، فتوای آن دو بزرگوار يکسان است و تفاوت نظری وجود ندارد.
4. حواشی مقام معظم رهبری(دامت برکاته) توسط بخش استفتائات دفتر معظم له از کتاب «مناسک» ايشان که جداگانه چاپ شده و برخی از استفتائات ديگر گرفته شده و مأخذ آنها نيز ذکر شده است که بدين وسيله از همه عزيزانی که در تنظيم و تطبيق و کنترل حواشی نقش داشته‌اند، تشکر و قدردانی می‌شود. - مقدمه
مناسك حج
مطابق با فتاوای
حضرت آية اللّه العظمی امام خمينی (قدّس سّره)
و رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله العظمی خامنه‌ای دام ظله الوارفمقدمه
بدان كه بر هر مكلف كه جامع شرايط باشد، وجوبِ حج به دليل قرآن و احاديث وارده از نبی اكرم(صلی‌الله عليه وآله وسلّم) و ائمه معصومين(عليهم‌السلام) ثابت است. حج يكی از اركان دين است و از ضروريات آن به شمار می رود. ترك حج، با اقرار به وجوب، يكی از گناهان كبيره و با انكار، موجب كفر است.1 خداوند متعال در قرآن مجيد فرمود: {وَللّهِ ِ عَلَی النّاسِ حِجّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَيْهِ سَبيلاً وَ مَنْ كَفَرَ فَاِنّ اللّهَ غَنِیّ عَنِ الْعالَمينَ }.
شيخ كلينی؛ به طريق معتبر از حضرت صادق(عليه‌السلام) روايت نموده كه: هر كس از دنيا برود و حَجّة الاسلام به جا نياورد، بدون اينكه او را حاجتی ضروری باشد يا آن‌كه به جهت بيمار شدن از آن باز ماند يا آن‌كه پادشاهی از رفتن آن جلوگيری نمايد، چنين كسی در حال مردن، به يهوديت يا نصرانيت از دنيا خواهد رفت.
اين آيه و اين روايت، در اهميت حج و وجوب آن كافی است و روايات بسياری در اين دو قسمت وارد شده كه اين مختصر، گنجايش ذكر آنها را ندارد و چون كه مستحبات حج بيش از آن است كه در اين رساله بيان شود، لذا به بيان مقداری از آنها اكتفا كرده و بقيه را به كتب مفصله وا می‌گذاريم كه به‌جا آوردن آنها به اميد ثواب اشكالی ندارد.
و نظر به اين كه اين مناسك برای فارسی زبانان می باشد و تكليف آنها عمره و حج تمتّع است، اكتفا به بيان احكام آنها شد و قبل از شروع در مناسك، كه مشتمل است بر دو باب و چند فصل و مسائلی چند، بعض مسائل و شرايط وجوب حَجّة الاسلام و بعض مسائل نيابت و وصيت به حج و چند مسأله ديگر بيان می شود:
[1] م ـ حَجّة الاسلام كه حج واجب بر شخص مستطيع است، بيش از يك مرتبه در تمام عمر واجب نيست.
[2] م ـ وجوب حج، بر شخص مستطيع فوری است؛ يعنی واجب است در سال اول استطاعت به جا آورد و تأخير آن جايز نيست2 و در صورت تأخير، واجب است در سال بعد انجام دهد و همچنين....
[3] م ـ اگر درك حج، بعد از حصول استطاعت، متوقف بر مقدماتی مثل سفر و تهيه اسباب آن باشد، تحصيل آن واجب است؛ به طوری كه در همان سال به حج برسد و در صورتی كه شخص كوتاهی كند و به حج در آن سال نرسد، حج بر او مستقر می شود كه بايد در هر صورت بعداً به حج برود، هرچند استطاعت از بين برود.1. اگر انکار هر يک از ضروريات دين به انکار رسالت يا تکذيب پيامبر اکرم (صلی الله عليه وآله) يا وارد کردن نقصی به شريعت منجر شود، باعث کفر و ارتداد است (اجوبة الاستفتائات، س336)
2. و به تأخير انداختن آن بدون عذر جايز نيست و اگر به تأخير اندازد معصيت کرده است و حج بر ذمه او باقی است. (مناسک حج، م24) - شرايط وجوب حَجّةالاسلام
- نيابت در حج
- حج استحبابىحج استحبابی[165] م ـ مستحب است كسی كه شرايط وجوب حج را ندارد؛ از بلوغ و استطاعت و غير آنها، در صورت امكان حج به جا آورد و همچنين بر كسی كه حج واجبش را انجام داده است مستحب است دو مرتبه به حج برود و مستحب است تكرار حج در هر سال. بلكه مكروه است پنج سال متوالی آن را ترك كند و مستحب است در وقت خارج شدن از مكّه نيّت برگشتن نمايد و مكروه است قصد برنگشتن داشته باشد.
[166] م ـ مستحب است از طرف خويشاوندان يا غير آن ها حج به جا آورد تبرّعا؛ چه زنده باشند يا مرده و همچنين از طرف معصومين و نيز طواف از طرف آن ها و غير آن ها مستحب است به شرط آن‌كه در مكّه نباشند يا معذور باشند.
[167] م ـ كسی كه زاد و راحله ندارد مستحب است قرض كند و به حج برود، در صورتی كه می تواند قرض را ادا كند.68
[168] م ـ با مال حرام جايز نيست به حج برود و اگر مال او مشتبه است و علم به حرمت آن ندارد، می تواند آن را صرف كند.
[169] م ـ بعد از فارغ شدن از حج استحبابی می تواند ثواب آن را به ديگری هديه كند، همچنانكه در وقت شروع می تواند آن را نيت كند.
[170] م ـ كسی كه مال ندارد تا با آن حج به جا آورد مستحب است ولو با اجاره دادن خودش و نيابت از ديگری به حج برود.
68. کسی که هزينه ی رفتن به حج را در اختيار ندارد، اما میتواند قرض بگيرد و سپس به سادگی قرض خود را ادا کند، واجب نيست که خود را با قرض گرفتن مستطيع کند، اما اگر بگيرد، حج بر او واجب می‌شود. (مناسک حج، م14) - اقسام عمرهاقسام عمره[171] م ـ عمره هم مانند حج دو قسم است: «واجب» و «مستحب» و بر كسی كه شرايط استطاعت را داشته باشد يك مرتبه در عمر واجب می شود و وجوب آن مانند حج فوری است و در وجوب آن استطاعت حج معتبر نيست بلكه اگر برای عمره مستطيع باشد واجب می شود، هرچند برای حج مستطيع نباشد همچنانكه عكس اين هم همينطور است كه اگر شخص برای حج استطاعت داشته باشد و برای عمره مستطيع نباشد بايد حج به جا آورد ليكن بايد معلوم باشد كه برای كسانی كه از مكّه دور هستند؛ مثل ايرانيان كه وظيفه آن ها حج تمتّع است، هيچگاه استطاعت حج از استطاعت عمره و استطاعت عمره از استطاعت حج جدا نيست؛ چون حج تمتّع مركب از هر دو عمل است، به خلاف كسانی كه در مكّه يا قريب به آن هستند كه وظيفه آنها حج و عمره مفرده است كه نسبت به آن ها استطاعت برای يكی از دو عمل تصور می شود.
[172] م ـ واجب است بر كسی كه می خواهد داخل مكّه شود با احرام وارد شود و برای احرام بايد نيت عمره يا حج داشته باشد و اگر وقت حج نيست و می خواهد وارد مكّه شود واجب است عمره مفرده انجام دهد و از اين حكم كسانی كه مقتضای شغلشان اين است كه زياد وارد مكّه می شوند و از آن خارج می شوند استثنا شده است.69
[173] م ـ تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است و در مقدار فاصله بين دو عمره اختلاف فرموده اند و احوط آن است كه در كمتر از يك ماه، به قصد رجا به جا آورده شود.7069. همچنين كسانی كه پس از اعمال حج يا عمره از مکه خارج شده‌اند و می‌خواهند در همان ماهِ انجام حج يا عمره، دوباره وارد مکه شوند، احرام و عمره مجدّد واجب نيست. (مناسک حج، م10)
70. تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است، و بين دو عمره وجود فاصله‌ی معيّن شرط نيست. ولی بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره برای خود میتواند به جا آورد. و اگر دو عمره برای افراد ديگر انجام دهد يا يك عمره برای خود و يك عمره هم برای ديگری به جا آورد، احتياط مذكور لازم نيست. بنابراين اگر عمره دوم را به نيابت از ديگری انجام دهد، جايز است نايب در برابر آن اجرت بگيرد و از عمره‌ی مفرده‌ی منوب‌عنه هرچند واجب باشد، كفايت می‌‌كند. (مناسک حج، م11) - اقسام حج
- باب اول: اعمال عمره تمتع
- باب دوم: اعمال حج تمتع
- فصل اول: احرام حج
- فصل دوم: وقوف به عرفات
- فصل سوم: وقوف به مشعرالحرام
- فصل چهارم: واجبات منى
- فصل پنجم: واجبات بعد از اعمال منى
- فصل ششم: بيتوته به منى
- مسائل متفرقه بيتوته به منىمسائل متفرقه بيتوته به منی
- استفتائات بيتوته در منىاستفتائات بيتوته در منی[1241] س ـ بيتوته در منی اگر در غير منی انجام شود چه صورت دارد و آيا اشخاص جاهل به موضوع معذورند يا خير؟
ج ـ بايد قربانی كنند و فرقی بين عالم و جاهل نيست.477
[1242] س ـ كسانی كه مقداری از اول شب، با عذر يا بدون عذر، در خارج منی بودند يا قبل از نصف شب خارج شدند، در مناسك احتياط استحبابی است نسبت به كفاره و در تحرير احتياط وجوبی، آيا كفاره واجب است يا خير؟
ج ـ اين احتياط وجوبی است و ترك نشود.478
[1243] س ـ فرموده ايد كسی كه بدون عذر نصف اول شب را در منی نبود، واجب است نصف دوم را در منی بماند، آيا كفاره ترك مَبيت را نيز بايد بدهد؟
ج ـ بايد كفاره هم بدهد.479
[1244] س ـ كسی كه در شب يازدهم و دوازدهم بايد در منی باشد يا در مسجدالحرام مشغول عبادت گردد، در مسجدالحرام مشغول عبادت می شود، ولی در بين آن از خستگی مرتب چرت می زند و بيدار می شود، وظيفه او چيست؟ و سؤال ديگر در اين رابطه كه اخيراً پشت بامی وسيع برای مسجدالحرام (زاده الله شرفاً) درست كرده اند، آيا شب‌هايی كه بايد يا در منی بماند و يا در مسجدالحرام مشغول عبادت باشد، ماندن در آن‌جا و عبادت كردن كافی است يا نه؟
ج ـ اگر به قدری خواب می رود كه صدق نمی كند كه تمام شب مشغول به عبادت بوده، كافی نيست و بايد كفاره بدهد و عبادت در هر جای مكّه كافی است.
[1245] س ـ اين‌جانب شغلم حمله داری است، چندين سال قبل جايی را كه يقين داشتم جزو منی است با حاجی ها بيتوته نموده ام و سال های بعد فهميدم و برايم يقين حاصل شد جايی كه سال های قبل بيتوته نموده ايم خارج از منی است آيا كفاره بر اين جانب و همه حجّاج واجب است يا نه؟ و در صورتی كه كفاره واجب باشد، آيا كفاره حجّاج بر عهده خودشان است يا بر عهده من؟ و آيا ابلاغ به حجّاج واجب است يا نه؟ و اگر بعضی از آنان مرده باشند يا دسترسی به آنان نباشد، تكليف چيست؟
ج ـ كفاره ترك بيتوته خود شما بر شما واجب480 است و كفاره ديگران بر شما واجب نيست و لازم نيست به آنان اعلام نماييد و اگر فهميدند كفاره بر خود آنان481 واجب است، ولی اگر اُجرت عمل صحيح و عملی كه انجام شده تفاوتی دارد، نسبت به تفاوت بايد رضايت حجّاج تحصيل شود.
[1246] س ـ علامت گذاری حدود منی در سال های قبل، با علامت گذاری الآن، كه به وسيله حكومت انجام گرفته فرق می كند، و اين‌جانب كه شغلم حَمَله داری است، در سال های قبل با حجّاج در قطعه زمينی بيتوته كرده ايم كه اگر تعيين فعلی حكومت صحيح باشد، بيتوته ما در خارج از منی بوده، و اگر تعيين قبلی صحيح باشد كه ما يقين به آن داريم طبق علميت قبلی و نظر پيروان اهل مكّه بيتوته ما صحيح است، حال بنا بر اينكه تعيين حكومت صحيح باشد، آيا تكليف ما نسبت به بيتوته سال های قبل چيست؟ و در صورت وجوب كفاره آيا ابلاغ به همه حجّاج لازم است يا نه؟ و آيا با توجه به اينكه در فرض مسأله بيتوته ترك نشده بلكه اشتباه در مصداق بوده است، نسبت به حجّاج ضامن می باشم يا نه؟
ج ـ اگر در محلی بيتوته كرده ايد كه يقين به مِنی بودن آن داشته ايد تا يقين پيدا نكنيد كه خارج منی بوده، قربانی لازم نيست، و در اين صورت ابلاغ و اعلام لازم نيست.
[1247] س ـ آيا كسانی كه عذر دارند از رَمْی در روز، می توانند شب دوازدهم برای روز دوازدهم رَمْی كنند و از منی به مكّه بيايند و ديگر برنگردند به مِنی يا بايد صبر كنند و بعدازظهر با مردم كوچ كنند؟
ج ـ می توانند بعد از مَبيت واجب خارج شوند و لازم نيست صبر كنند.
[1248] س ـ قبلاً سؤال شده است كه آيا كسانی كه خوف مشقت دارند می توانند شب دوازدهم رَمْی جمره نموده به مكّه رفته و ديگر به مِنی برنگردند؛ و حضرت‌عالی جواب فرموده ايد در صورت عذر اشكال ندارد، ولی قبل از نصف شب نبايد بيرون بروند. با توجه به مسأله فوق اين سؤال مطرح می شود كه آيا خدمه كاروانها نيز برای پذيرايی از اين قبيل زائرين می توانند به همراه آنان در شب رَمْی نموده و به مكّه بروند و برای وقوف تا وقت شرعی روز دوازدهم ديگر به مِنی برنگردند؟
ج ـ وقوف در روز دوازدهم واجب نيست و آنچه واجب است كوچ نكردن قبل از زوال است و اشخاص ذكر شده می توانند بعد از نصف شب از منی بروند و روز دوازدهم برای رَمْی به مِنی برگردند ولو بعدازظهر و اگر قبل از ظهر آمدند بعد از ظهر بيرون بروند. و رَمْی شب برای آنها كافی نيست.
[1249] س ـ حاجی شب دوازدهم، بعد از نصف شب، از منی خارج و به مكّه می رود، روز بعد برای رَمْی به مِنی می آيد، آيا لازم است كه قبل از ظهر به مِنی بيايد يا چون وظيفه ای غير از رَمْی ندارد بعدازظهر هم می تواند بيايد؟
ج ـ لازم نيست قبل از ظهر به مِنی بيايد، هرچند اگر قبل از ظهر بيايد نمی تواند قبل از ظهر كوچ كند.
[1250] س ـ مدير كاروانی زن‌ها را قبل از ظهر دوازدهم از منی خارج نمود، وظيفه آنان كه از مسأله اطلاع نداشتند و يا اگر متوجه مسأله بودند نمی توانستند بدون مدير كاروان و همراهان در منی بمانند چيست؟
ج ـ با فرض اين كه عذر داشته اند مانع ندارد.
[1251] س ـ مقدار شب برای كسی كه در مكّه به جای بيتوته در منی به عبادت مشغول می شود، چقدر است؟ از مغرب تا طلوع فجر است يا تا طلوع آفتاب؟
ج ـ تا طلوع فجر حساب می شود.
[1252] س ـ بعد از اعمال ثلاثه روز عيد، می خواهد برای طواف‌ها به مكّه برود، ولی می داند كه اگر به مكّه برود سه ساعت از مَبيت اول شب را درك نمی كند، آيا برود يا نه؟ و اگر رفت كفاره دارد يا خير؟
ج ـ رفتن از منی به مكّه ـ در فرض مرقوم ـ مانع ندارد، ولی برای تأخير بايد كفاره بدهد.482
477. بنا بر احتياط واجب. (مناسک حج، م438)
478. اگر در نصف دوم بيتوته كند وظيفه خود را انجام داده و كفاره ندارد. (مناسک حج، م437)
479. به حاشيه سؤال قبل مراجعه شود.
480. بنا بر احتياط واجب. (مناسک حج، 438)
481. بنا بر احتياط واجب. (مناسک حج، 438)
482. اگر در نصف دوّم بيتوته كند وظيفه خود را انجام داده و كفاره ندارد. (مناسک حج، م379)
-
- فصل هفتم: رمى جمرات سه گانه
-
کاربر گرامی؛ لطفا قبل از تکمیل فرم، موارد زیر را مطالعه کنید:
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.
[1238] م ـ در كوچ كردن بعدازظهر روز دوازدهم، زن‌ها هم حكم مردان را دارند. بنا بر اين، اگر با عذر از رَمْی در روز، شب دوازدهم رَمْی كردند نمی توانند قبل از ظهر از منی كوچ كنند مگر از ماندن تا بعدازظهر معذور باشند.
[1239] م ـ كسانی كه در زمين های متصل به منی ، كه از منی نيست، در شب يازدهم و دوازدهم بيتوته می كنند بايد كفاره بدهند و برای هر شب يك گوسفند قربانی كنند هرچند اعتقاد پيدا كرده باشند كه آن‌جا از منی است يا به گفته اشخاص محلی، مطمئن شده باشند.476
[1240] م ـ اگر حاجی قبل از غروب آفتاب شب سيزدهم از منی خارج شده و بعد از غروب به مِنی مراجعت كرده، واجب نيست شب را بماند و رَمْی روز سيزدهم بر او واجب نمی شود.
476. بنا بر احتياط واجب. (مناسک حج، م438)