مناسک حج (امام و رهبرى)
- پيشگفتارپيشگفتار
يکی از جامع‌ترين رساله‌های احکام حج، کتاب «مناسک حجِ» بنيان‌گذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمينی(قدس سره) است که سال‌ها در زمان حيات ايشان و پس از رحلت آن بزرگوار مورد استفاده و مراجعه حج‌گزاران و عالمان و روحانيان محترم کاروان‌ها بوده و هست و نظرات بسياری از مراجع بزرگ تقليد از جمله حضرت آيت الله العظمی خامنه‌ای(دامت برکاته) در حواشی آن درج گرديده و بارها چاپ و منتشر شده است. با توجه به مراجعات مکرّر مقلدان رهبر معظم انقلاب اسلامی، تصميم گرفته شد تا مناسک حضرت امام با حواشی معظم‌له به شک مجزا چاپ و عرضه گردد که در اين رابطه چند نکته را يادآور می‌شويم:
1. مواردی که فتاوای حضرت آيت الله خامنه‌ای(دامت برکاته) با فتاوای حضرت آيت الله العظمی امام خمينی(قدس سره) تفاوت داشته، در پاورقی همان صفحه آورده شده و با شماره‌گذاری مشخص گرديده است.
2. در برخی از مسائل که نظر مبارک رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) به دست نيامده، با علامت مربع (□) در ابتدای مسائل مشخص شده است.
3. مواردی که تفاوت فتوايی در پاورقی آورده نشده و علامت مربع نيز در ابتدای مسأله وجود ندارد، فتوای آن دو بزرگوار يکسان است و تفاوت نظری وجود ندارد.
4. حواشی مقام معظم رهبری(دامت برکاته) توسط بخش استفتائات دفتر معظم له از کتاب «مناسک» ايشان که جداگانه چاپ شده و برخی از استفتائات ديگر گرفته شده و مأخذ آنها نيز ذکر شده است که بدين وسيله از همه عزيزانی که در تنظيم و تطبيق و کنترل حواشی نقش داشته‌اند، تشکر و قدردانی می‌شود. - مقدمه
مناسك حج
مطابق با فتاوای
حضرت آية اللّه العظمی امام خمينی (قدّس سّره)
و رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله العظمی خامنه‌ای دام ظله الوارفمقدمه
بدان كه بر هر مكلف كه جامع شرايط باشد، وجوبِ حج به دليل قرآن و احاديث وارده از نبی اكرم(صلی‌الله عليه وآله وسلّم) و ائمه معصومين(عليهم‌السلام) ثابت است. حج يكی از اركان دين است و از ضروريات آن به شمار می رود. ترك حج، با اقرار به وجوب، يكی از گناهان كبيره و با انكار، موجب كفر است.1 خداوند متعال در قرآن مجيد فرمود: {وَللّهِ ِ عَلَی النّاسِ حِجّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَيْهِ سَبيلاً وَ مَنْ كَفَرَ فَاِنّ اللّهَ غَنِیّ عَنِ الْعالَمينَ }.
شيخ كلينی؛ به طريق معتبر از حضرت صادق(عليه‌السلام) روايت نموده كه: هر كس از دنيا برود و حَجّة الاسلام به جا نياورد، بدون اينكه او را حاجتی ضروری باشد يا آن‌كه به جهت بيمار شدن از آن باز ماند يا آن‌كه پادشاهی از رفتن آن جلوگيری نمايد، چنين كسی در حال مردن، به يهوديت يا نصرانيت از دنيا خواهد رفت.
اين آيه و اين روايت، در اهميت حج و وجوب آن كافی است و روايات بسياری در اين دو قسمت وارد شده كه اين مختصر، گنجايش ذكر آنها را ندارد و چون كه مستحبات حج بيش از آن است كه در اين رساله بيان شود، لذا به بيان مقداری از آنها اكتفا كرده و بقيه را به كتب مفصله وا می‌گذاريم كه به‌جا آوردن آنها به اميد ثواب اشكالی ندارد.
و نظر به اين كه اين مناسك برای فارسی زبانان می باشد و تكليف آنها عمره و حج تمتّع است، اكتفا به بيان احكام آنها شد و قبل از شروع در مناسك، كه مشتمل است بر دو باب و چند فصل و مسائلی چند، بعض مسائل و شرايط وجوب حَجّة الاسلام و بعض مسائل نيابت و وصيت به حج و چند مسأله ديگر بيان می شود:
[1] م ـ حَجّة الاسلام كه حج واجب بر شخص مستطيع است، بيش از يك مرتبه در تمام عمر واجب نيست.
[2] م ـ وجوب حج، بر شخص مستطيع فوری است؛ يعنی واجب است در سال اول استطاعت به جا آورد و تأخير آن جايز نيست2 و در صورت تأخير، واجب است در سال بعد انجام دهد و همچنين....
[3] م ـ اگر درك حج، بعد از حصول استطاعت، متوقف بر مقدماتی مثل سفر و تهيه اسباب آن باشد، تحصيل آن واجب است؛ به طوری كه در همان سال به حج برسد و در صورتی كه شخص كوتاهی كند و به حج در آن سال نرسد، حج بر او مستقر می شود كه بايد در هر صورت بعداً به حج برود، هرچند استطاعت از بين برود.1. اگر انکار هر يک از ضروريات دين به انکار رسالت يا تکذيب پيامبر اکرم (صلی الله عليه وآله) يا وارد کردن نقصی به شريعت منجر شود، باعث کفر و ارتداد است (اجوبة الاستفتائات، س336)
2. و به تأخير انداختن آن بدون عذر جايز نيست و اگر به تأخير اندازد معصيت کرده است و حج بر ذمه او باقی است. (مناسک حج، م24) - شرايط وجوب حَجّةالاسلام
- نيابت در حج
- استفتائات نيابتاستفتائات نيابت□ [124] س ـ كسی مستطيع بوده و در ميقات به نيابت ديگری مُحرم شده و به مكّه آمده و عمره تمتّع را از طرف منوب‌عنه انجام داده است، وظيفه او چيست؟ج ـ با اين كه خودش مستطيع است نيابت او صحيح نيست و احرام او باطل است و بايد برگردد به ميقات و از آن‌جا برای خودش مُحرم شود.
[125] س ـ اگر كسی كه نيابت از ديگری گرفته و به حج آمده، از بعض اعمال معذور است، آيا می تواند در اين اعمال نايب بگيرد و آيا می تواند پول نيابت را به ديگری بدهد كه اصل حج را به جا آورد؟
ج ـ نايب‌شدن معذور صحيح نيست و بايد پول را به صاحبش برگرداند، مگر اين كه از طرف صاحب پول مجاز در نايب گرفتن باشد كه در اين صورت می تواند ديگری را در اصل عمل حج نايب كند و در صورتی كه بدون اجازه، نيابت را به ديگری واگذار كرد و او عمل را انجام داد، حج از طرف منوب‌عنه واقع می شود ولی پول را بايد به صاحبش برگرداند و صاحب پول ضامن چيزی نيست و اُجرت نايب را بايد امر كننده بپردازد.
[126] س ـ از هر كاروان نوعاً چند نفر از خدمه به نيابت آمده اند و به‌ناچار بايد نيمه شب از مشعر برای انجام كارهای لازم در منی يا همراه ضعفا، به مِنی بروند، سؤال اين است كه آيا اجيرشدن و نيابت آنان صحيح است يا خير؟
ج ـ با توجه به اين كه از معذورين هستند و نمی توانند وقوف اختياری در مشعر را درك كنند، نيابت آنان صحيح نيست و اگر قبل از استخدام اجير شده اند بايد حج را به جا آورند و وقوف اختياری را درك نمايند.
[127] س ـ آيا شخص زنده در موردی كه می تواند نايب بگيرد، بايد از بَلَد نايب بگيرد يا از ميقات، و اگر ديگری برای او نايب بگيرد كفايت می كند يا خير؟
ج ـ نايب گرفتن از ميقات كفايت می كند و خودش بايد نايب بگيرد و نايب گرفتن ديگری برای او كافی نيست مگر از طرف او وكالت داشته باشد.
[128] س ـ آيا عمره مفرده يا طواف استحبابی را می توانيم به نيابت چند نفر انجام دهيم و در اعمال آن؛ از جمله طواف نساء، نيت همه بايد بشود يا نيت بعضی كافی است؟
ج ـ می توانيد به نيابت چند نفر انجام دهيد و بايد نيت همه بشود.
[129] س ـ كسی را روز عيد، قبل از حلق دستگير كرده اند و او را به ايران فرستاده اند، آيا رفقای او می توانند از او نيابت كنند و بقيه اعمال را انجام دهند يا خير و چگونه از احرام خارج می شود؟
ج ـ بدون اين كه خودش نايب بگيرد نيابت صحيح نيست، و برای خارج شدن از احرام بايد به مِنی بيايد و حلق يا تقصير كند و اعمال مترتّبه را انجام دهد و اگر نمی تواند برود در محل خودش حلق يا تقصير نمايد و بنا بر احتياط موهای خود را به مِنی بفرستد54 و بايد برای اعمال مترتبه نايب بگيرد.
□ [130] س ـ افرادی كه هر سال به حج می روند؛ مانند خدمه كاروان ها، در محل خود از كسی نيابت قبول می كنند، ولی در ميقات بر اثر اشتغال زياد از نيابت غافل و مُحرم می شوند، بعد كه متوجه شدند دوباره نيت نيابت می كنند، آيا حج نيابتی آنان درست است يا حج برای خودشان حساب می شود؟
ج ـ بايد عمره و حج را به همان نيت اول اتمام كنند و احرام دوم صحيح نيست مگر آن‌كه احرام اول باطل باشد؛ مثل اين كه حج بر او واجب نبوده و نيت حَجّة الاسلام كرده باشد.
[131] س ـ شخصی در ميقات برای خودش مُحرم می شود و تلبيه می گويد، بعد به فكر می افتد كه چون خودش حج واجب را در سال های گذشته به جا آورده، برای پدر يا مادر يا يكی از خويشاوندان ديگرش حج تبرعی به جا آورد، آيا می شود با نيت عدول كند و يا دوباره به نيت شخص مورد نظر مُحرم شود يا خير؟
ج ـ اگر به احرام صحيحی مُحرم شده، نمی تواند نيت را عوض كند و بايد عملش را به همان نيتی كه در احرام داشته، اتمام كند.
□ [132] س ـ نايبی در احرام عمره تمتّع، بعد از اين كه وارد مكّه شد شك می كند كه نيت نيابت كرده يا نه، آيا بايد به ميقات برگردد و مجدداً به نيابت مُحرم شود، يا اصلاً حج برای خودش حساب می شود و ديگر نمی تواند نايب باشد؟
ج ـ در نيت خطور لازم نيست، اگر انگيزه او در حال احرام نيابت بوده، عمل را به نيابت انجام دهد، و اگر در داعی و انگيزه هم شك دارد، بايد اعمال را به نيت اجمالی (همان نيت در احرام) اتمام كند، و در نيابت به آن اكتفا نمی شود.
[133] س ـ زنی در عرفات، در روز نهم ديوانه شد، او را به بيمارستان بردند و تا آخرين وقتی كه می توانستند همراهان او در مكّه بمانند باقی ماندند، خوب نشد، آيا شوهرش كه با او است می تواند برای او نايب بگيرد و يا خودش باقی اعمال را انجام دهد يا نه؟
ج ـ مجنون تكليف ندارد و نمی توانند برای او نايب بگيرند، و اگر عاقل شد حكم اشخاص مُحرم ديگر را دارد.
[134] س ـ هر گاه كسی مريض شود، به طوری كه بعد از احرام عمره قادر به انجام اعمال نباشد، آيا كسی كه برای عمره تمتّع مستحبی مُحرم شده و عمره را انجام داده است می تواند در حج نايب او شود يا خير؟
ج ـ كسی كه برای عمره تمتّع مُحرم شده ولو مستحبی، نمی تواند در اصل عمره يا حج برای ديگری نايب شود و بايد عملش را اتمام كند، ولی اگر مريض فقط قادر به انجام طواف و سعی نباشد و بتواند و قوفين را درك كند و بقيه اعمال را نايب بگيرد، جايز است ديگران را در طواف و سعی و اعمال ديگر نايب قرار دهد، هرچند خودشان هم حج يا عمره به جا می آورند.
[135] س ـ بنده چون مسؤول گروه حج بودم، به استناد وظيفه ام، كه مراقبت از بيماران و عاجزهای گروه بود، وقوف اضطراری انجام دادم، لطفاً وظيفه شرعی اين‌جانب را بيان فرماييد.
ج ـ اگر همراه عجزه بوده ايد كه لازم بوده با آنان باشيد و آنان از وقوف اختياری معذور بوده اند برای شما هم اشكالی نداشته، بلی اگر نايب كسی شده ايد نيابت شما درست نبوده است.
[136] س ـ اگر كسی دفعه اول به صورت خدمه، حج به جا آورده و در دفعه دوم دوباره به مأموريت خدمه عازم مكّه معظّمه است، آيا می تواند به عنوان پدر يا مادر كه فوت شده اند نيابت نمايد، و در چنين صورتی آيا حج از عهده پدر و مادرش برداشته می شود؟
ج ـ مانع ندارد و حج از منوب‌عنه كافی است، مگر آن‌كه سال اول، مستطيع نبوده و امسال مستطيع باشد.
[137] س ـ اين‌جانب حدود شانزده سال قبل نيابتاً به مكّه معظّمه مشرف شدم و در منی چون سفر اول بوده است، و می دانستم كه طبق تقليد حضرت عالی بايد در سفر اول حلق كنم، و ليكن نمی دانستم كه ماشين ته زن با تيغ فرق دارد و به جای تيغ با ماشين ته‌زن سر خود را تراشيدم و بعد از آن سفر هم دو سفر ديگر مشرف شدم و در سفرهای بعدی سر خود را ماشين نموده و ناخن هم گرفته ام، لطفاً بفرماييد در سفر اول كه به جای تيغ با ماشين سر را تراشيدم، در مقابل اين كار وظيفه ام چيست؟ و آيا اين عملِ سفرِ اول در سفرهای بعدی خللی وارد می آورد يا ذمّه ام بری ء شده است؟
ج ـ شما در صورت امكان بايد55 به مكّه برويد و در منی حلق كنيد و بعد از آن طواف و نماز و سعی و طواف نساء و نماز آن را به جا آوريد و در اين اعمال نيت اتمام حج سفر اول را بكنيد و بعد از آن چيزی بر شما نيست، و اگر خودتان نمی توانيد برويد يا رفتن برای شما حرجی است در محل خود حلق كنيد و بنا بر احتياط موی آن را به مِنی بفرستيد56 و در بقيه اعمال فوق نايب بگيريد، و نسبت به دو سفر ديگر كه آيا صحيح و كافی بوده يا نه احتياط را مراعات نماييد.
[138] س ـ كسانی كه مجاز هستند در شب عيد قربان، بعد از درك اضطراری مَشعرْ، به مِنی بروند، آيا همه آنان از ذوی الأعذار می باشند كه نيابت ولو تبرعاً مورد اشكال است يا نسبت به بعضی استثناء شده است؟
ج ـ در فرض سؤال، زن‌ها می توانند نايب شوند و نيابت در ساير ذوی الأعذار صحيح نيست.
[139] س ـ شخصی در حج از ميتی نيابت كرد و در وقت عقد اجاره برای انجام مناسك، هيچ عذری نداشت، ولی چند سال بعد از انجام حج متوجه شد كه در وقوف مشعرالحرام، با زن‌ها و مريض ها به عنوان راهنما، وقوف اضطراری كرده و به مِنی رفته است و غافل بوده كه نايب بايد وقوف اختياری بكند، آيا وظيفه اش چيست؟
ج ـ عمل مزبور مُجزی از حج نيابتی استيجاری نيست، و از جهت اجرت بايد به اجير كننده مراجعه نمايد و يا در صورتی كه اجاره، موقت به زمان مخصوصی كه منقضی شده نباشد، دوباره حج نيابتی صحيح به جا آورد.
[140] س ـ آيا می توانم برای مادرم و برای خودم فريضه حج را انجام دهم؟
ج ـ در يكسال بيش از يك حج واقع نمی شود.
[141] س ـ شخصی به عنوان نيابت در مسجد شجره مُحرم شد و به مكّه آمد، در مكّه فهميد كه خودش مستطيع بوده است، آيا بايد اعمال عمره را به قصد خود به جا آورد يا به قصد نيابت، و اگر بايد حج را به قصد خود به جا آورد، نسبت به حج نيابی چه وظيفه ای دارد و آيا می تواند برای آن نايب بگيرد يا نه؟
ج ـ احرام او صحيح نبوده است و بايد برگردد و برای عمره تمتّع برای خودش مُحرم شود و وظيفه خودش را انجام دهد و راجع به حج نيابی نمی تواند نايب بگيرد، مگر اجازه داشته باشد يا استيجار او برای مطلق تحصيل حج باشد.
[142] س ـ كسی كه نايب بوده و عمره تمتّع را انجام داده و بعد ناچار شده است كه به ايران بازگردد، آيا می تواند بقيه اعمال را به ديگری واگذار نمايد كه حجّ تمتّع را انجام دهد؟
ج ـ نمی تواند.
[143] س ـ آيا شرط ايمانِ نايب، كه در اصل نيابت حج57 و همچنين در ذبح شرط است،58 در ساير اعمالی كه نيابت در آن جايز است، مثل رَمْی و طواف هم شرط است يا خير؟
ج ـ در ساير اعمال نيز شرط است.59
[144] س ـ شخصی تمام اختيارات اموال پدرش را دارد و پدر نمی تواند بالمباشره حج را به جا آورد، پسر بدون تذكر دادن به پدر شخصی را اجير برای حج پدر نموده و خودش هم برای حج خود مشرف شده، در اين فرض آيا حج اجير برای حج پدر، مجزی است يا خير؟ و هر گاه در مدينه تصميم بگيرد كه آنچه را از مال پدر به اجير داده است با پدر حساب نكند و از مال خودش باشد، رفع اشكال می شود يا نه؟
ج ـ در فرض مزبور استنابه در مورد پدر صدق نمی كند، و حَجّة الاسلام از طرف پدر واقع نمی شود و فرقی بين دو صورت فوق نيست.
[145] س ـ شخصی پس از آن‌كه به مدينه مشرف شد جنون پيدا كرد، با توجه به اين كه سابقاً حج بر او مستقر شده است، آيا می شود برای او نايب گرفت يا خير، و اگر نشود، تبرع حج از او چه صورت دارد؟
ج ـ نيابت و تبرع در فرض سؤال صحيح نيست.
[146] س ـ فردی پس از استطاعت مالی برای حج اسم نويسی كرد و برای دو سال بعد اسمش درآمد، ولی چند ماه قبل از حركت، فوت كرد در حالی كه پسرش را نايب قرار داده بود كه برای او حج به جا آورد، در حالی كه پسر خود استطاعت مالی داشته ولی در اسم نويسی مسامحه كرده و ننوشته است، در صورتی كه اگر اسم می نوشت، شايد در همان سال اول، قرعه به نامش درمی آمد و شايد هم سال های بعد، اكنون پسر به مدينه آمده به عنوان نيابت حج بلدی از جانب پدر و هنوز محرم نشده، چه وظيفه ای دارد؟
ج ـ در فرض مرقوم نيابت صحيح نيست و بايد برای خودش حج نمايد.60
[147] س ـ شخصی اجير حج بَلَدی از قم شده و خودش ساكن اراك است، بعد از اجير شدن در نظر داشته كه به قم برود و از آن‌جا حركت كند، پس از چند روز در حالی كه از موضوع غافل شده، برای انجام كار ديگری به قم و بعد از آن‌جا به تهران رفته است، آيا همان نيت قبلی برای حركت از قم كافی است يا بايد برگردد به قم، و بر فرض خروج از ايران چه حكمی دارد؟
ج ـ اگر می تواند بايد برگردد، و چنانچه برنگشت ولو در صورت تمكّن و حج را انجام داد، حج صحيح است و بالنسبه استحقاق اجرت دارد.
[148] س ـ آيا بر نايب واجب است اعمال حج را طبق فتوای مرجع تقليد منوب عنه انجام دهد يا مطابق وظيفه خودش عمل نمايد؟
ج ـ ميزان، وظيفه خود اوست ولی اگر اجير شده به كيفيت خاصی، بايد طوری عمل كند كه مراعات وظيفه خودش و كيفيت ذكر شده، بشود.
[149] س ـ آيا در اجاره برای اعمال حج لازم است اجير و مستأجر از يكديگر سؤال كنند كه مقلّدِ چه كسی هستند يا نه؟
ج ـ لازم نيست و اجير مطابق تقليد خودش عمل می كند.
[150] س ـ نايب چند ماه قبل از حج به بلد منوب‌عنه می رود و به عنوان نيابت حج حركت می كند و به وطن خودش يا محل ديگری می رود و در ماه ذی حجه، كه عازم حج می شود، ديگر به بلد منوب‌عنه نمی رود، كافی است يا نه؟ و چه وقت بايد برود؟
ج ـ كافی است.
[151] س ـ در موردی كه مرحوم پدرم فرموده بود پسر بزرگ نيابتاً به مكّه برود و من كه پسر بزرگ هستم به وسيله ارث مستطيع شده ام اما تاكنون نتوانسته ام سهم خود را به پول مبدل كنم، آيا می توانم با اين حال به جای پدر حج به جا آورم يا نه؟
ج ـ با فرض حصول استطاعت مالی برای خودتان ولو از بابت ارثيه، اگر امكان فروش و صرف قيمت در حج را داريد بايد اول برای خودتان حج به جا آوريد و برای پدر بعداً انجام دهيد يا ديگری را نايب بگيريد.61
[152] س ـ آيا جايز است برای نايب در طواف عمره تمتّع يا طواف حج كه طواف را در غير موسم حج به جا آوَرَد يا نه؟
ج ـ مانع ندارد.62
[153] س ـ شخصی قبلاً مستطيع بوده و به حج نرفته و الآن هيچگونه قدرت مالی جهت انجام حج را ندارد، آيا فرزندش می تواند تبرعاً از طرف او حج نيابی انجام دهد؟
ج ـ نيابت در حج از حیّ صحيح نيست مگر در صورتی كه شخص از جهت پيری نتواند به حج برود يا مريض باشد و از جهت مرض نتواند برود و مأيوس از خوب شدن تا آخر عمر باشد.63
[154] س ـ حج به نيابت حضرت ولی عصر (ارواحنا له الفداء) چون در موسم حج تشريف دارند جايز است يا نه؟
ج ـ اشكال ندارد.
[155] س ـ زنی كه واجب الحج است وصيت كرده كه از اصل تركه اش برای او حج بَلَدی توسط وصيّش انجام شود، حال استطاعت جانی و مالی و غيره برای وصی او فراهم است، فقط از حيث عدم شركت در نام نويسی برای حج، آن هم با عذری، استطاعت راهی ندارد، آيا می تواند حج نيابی را انجام دهد؟
ج ـ وصی اگر قبلاً استطاعت نداشته و فعلاً هم راه برای او باز نيست الآن هم مستطيع نيست و می تواند برای حج نيابی اجير شود، ولی اگر بدون اين كه اجير شود خود را به ميقات برساند، نمی تواند حج نيابی به جا آورد و بايد برای خودش حج به جا آورد.
[156] س ـ كسی كه حج نيابی انجام می دهد، اگر در قربانی شخص ثالثی را وكيل كرد، ذابح چگونه نيت كند، آيا بايد نيت كند كه به وكالت از ميت قربانی می كنم يا بايد وكالت از نايبِ ميت كند؟ در هر صورت آيا بايد نام ميت را هم ببرد؟
ج ـ نام ميت بردن لازم نيست، بلكه چنانچه نيت كند آنچه بر عهده نايب است انجام دهد صحيح است.
[157] س ـ كسی كه برای حج اجير می شود، اگر شرط كند كه مثلاً برای طواف نساء يا يك عمل ديگری كه نيابت بردار است نايب می گيرم، آيا اين شرط نافذ است و می تواند عمل نمايد يانه؟
ج ـ اگر عذر دارد نمی تواند قبول كند، بلی در قربانی مانع ندارد و شرط لازم نيست.
[158] س ـ كسی احتمال قوی عقلايی می دهد كه نتواند اعمال را به نحو عادی انجام دهد، و ممكن است حج تمتّع را بدل به اِفراد كند، آيا می تواند از حج واجب نيابت كند؟
ج ـ می تواند نيابت كند، ولی اگر وظيفه او عدول به افراد شد، بنا بر احتياط منوب عنه نبايد اكتفا به آن كند.64
[159] س ـ نايبی كه در وقت قبول نيابت برای حج معذور نبوده است، و بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن، جزو معذورين شد و در هر عذری كه پيش آمده طبق وظيفه معذورين رفتار نمود، آيا حج او از منوب‌عنه كافی است؟ و آيا نسبت به نحوه عذر فرقی هست يا نه؟
ج ـ محل اشكال است.65
[160] س ـ كسانی كه در حال اجير شدن، از معذورين نبوده اند و بعداً در اثنای عمل عذر عارض شده است، آيا نيابتشان صحيح است و مستحق تمام اجرت می باشند يا نه؟
ج ـ اشكال دارد.66
[161] س ـ خدمه ای كه از روی جهل به مسأله اجير شده اند و وقوف اختياری مشعر را درك نكرده اند، فعلاً تكليفشان چيست و همچنين ساير معذورينی كه حج ناقص از اين قبيل انجام داده اند؛ تبرعاً يا با اجرت؟
ج ـ نيابت ايشان صحيح نيست و كفايت از منوب‌عنه نمی كند و بايد پول را برگردانند و خودشان با عدم عذر نسبت به درك اختياری مشعر، بايد با انجام عمره مفرده، از احرام خارج شوند.
[162] س ـ در مناسك آمده است كه معذور نمی تواند نايب شود، معذور به چه كسی گفته می شود؟ لطفاً حدّ آن را معيّن كنيد؛ مثلاً كسی كه نمی تواند نماز طواف را صحيح بخواند، يا نمی تواند خودش رَمْی جمرات كند و يا نمی تواند قربانی نمايد و يا نمی تواند يكی ديگر از واجبات حج را؛ اعم از اركان و غير اركان، انجام دهد معذور است يا خير؟
ج ـ هركس نتواند اعمال اختياری حج را انجام دهد معذور است و نمی تواند نايب شود، ولی مباشرت در ذبح در حال اختيار هم لزوم ندارد و لذا كسی كه نمی تواند ذبح كند، می تواند برای حج نايب شود و برای ذبح نايب بگيرد.
[163] س ـ كسی كه نماز او صحيح نيست و برای حج به نيابت آمده است، آيا نيابت او صحيح است؟ و مفروض اين است كه به عنوان نيابت مُحرم شده است؟
ج ـ اگر از قرائت صحيح معذور است، نيابت و احرام او67 باطل است و اگر معذور نيست صحيح است و بايد قرائت خود را درست كند.
[164] س ـ اگر مُستنيب يا منوب‌عنه در وقت نيابت بدانند كه نايب جزو معذورين است و او را نايب كنند؛ اولاً آيا اجرت نيابت برای نايب حلال است يا نه؟ و ثانياً آيا حج نيابتی او صحيح و از حَجّة الاسلام يا غير حَجّة الاسلام منوب‌عنه كفايت می كند يا نه؟
ج ـ با فرض اين كه معذور بوده و استيجار شده استحقاق اجرت ندارد و كفايت نمی كند.54. اين احتياط در مناسک معظّم له يافت نشد.
55. بنابر احتياط واجب (مناسک حج، م412)
56. اين احتياط در مناسک معظّم له يافت نشد.
57. بنا بر احتياط واجب. (مناسک حج، م79 بند 3)
58. به حاشيه مسأله 1042 مراجعه شود.
59. بنابر احتياط واجب (مناسک حج، م98)
60. در فرض سؤال که راه با فيش مورد وصيت براي پسر باز شده و وصيت نسبت به زائد بر حج ميقاتي، از ثلث بيشتر نيست، يا ورثه اجازه کرده‌اند، بايد پسر حج را به نيابت از پدر به جا آورد. (مناسک حج، س14)
61. مگر اين‌که استطاعت طريقی (باز بودن راه) برای فرزند جز به لحاظ نيابت از پدر و فيش پدر حاصل نشود. (مناسک حج، س14)
62. وقت طواف حج و نماز آن ماه ذيحجه است، ولي طواف نساء و نماز آن وقت معيّني ندارد. (مناسک حج، س86)
63. که در اين صورت اگر به فرزند نيابت دهد مجزی خواهد بود.
64. اجير كردن كسی كه وظيفه او به‌خاطر كمی وقت عدول به حجّ افراد است، صحيح نيست. اما اگر نايب را در وسعت وقت اجير كنند و سپس اتفاقاً وقت بر او تنگ شود، واجب است که به حج اِفراد عدول كند و عمل او از حج تمتّع منوب‌عنه كفايت مي‌نمايد و مستحق دريافت اجرت نيز هست. (مناسک حج، م86)
65. نايبی كه در وقت قبول نيابت برای حج معذور نبوده است، ليكن بعد از عقد اجاره، در موقع عمل يا قبل از محرم شدن، جزو معذورين شده، اگر عذر او منجر به نقص بعضی از اعمال حج نشود نيابت او صحيح است؛ مثل اين كه در ارتكاب بعضی از تروك احرام معذور شود ولی اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود در اين صورت بطلان اجاره بعيد نيست و احوط آن است که حج برای منوب عنه اعاده شود و بين نائب و منوب عنه در مورد اجرت مصالحه صورت گيرد. (مناسک حج، م91و90)
66. از مسأله قبل معلوم شد.
67. نسبت به بطلان احرام نظر معظم له يافت نشد.
-
- حج استحبابىحج استحبابی[165] م ـ مستحب است كسی كه شرايط وجوب حج را ندارد؛ از بلوغ و استطاعت و غير آنها، در صورت امكان حج به جا آورد و همچنين بر كسی كه حج واجبش را انجام داده است مستحب است دو مرتبه به حج برود و مستحب است تكرار حج در هر سال. بلكه مكروه است پنج سال متوالی آن را ترك كند و مستحب است در وقت خارج شدن از مكّه نيّت برگشتن نمايد و مكروه است قصد برنگشتن داشته باشد.
[166] م ـ مستحب است از طرف خويشاوندان يا غير آن ها حج به جا آورد تبرّعا؛ چه زنده باشند يا مرده و همچنين از طرف معصومين و نيز طواف از طرف آن ها و غير آن ها مستحب است به شرط آن‌كه در مكّه نباشند يا معذور باشند.
[167] م ـ كسی كه زاد و راحله ندارد مستحب است قرض كند و به حج برود، در صورتی كه می تواند قرض را ادا كند.68
[168] م ـ با مال حرام جايز نيست به حج برود و اگر مال او مشتبه است و علم به حرمت آن ندارد، می تواند آن را صرف كند.
[169] م ـ بعد از فارغ شدن از حج استحبابی می تواند ثواب آن را به ديگری هديه كند، همچنانكه در وقت شروع می تواند آن را نيت كند.
[170] م ـ كسی كه مال ندارد تا با آن حج به جا آورد مستحب است ولو با اجاره دادن خودش و نيابت از ديگری به حج برود.
68. کسی که هزينه ی رفتن به حج را در اختيار ندارد، اما میتواند قرض بگيرد و سپس به سادگی قرض خود را ادا کند، واجب نيست که خود را با قرض گرفتن مستطيع کند، اما اگر بگيرد، حج بر او واجب می‌شود. (مناسک حج، م14) - اقسام عمرهاقسام عمره[171] م ـ عمره هم مانند حج دو قسم است: «واجب» و «مستحب» و بر كسی كه شرايط استطاعت را داشته باشد يك مرتبه در عمر واجب می شود و وجوب آن مانند حج فوری است و در وجوب آن استطاعت حج معتبر نيست بلكه اگر برای عمره مستطيع باشد واجب می شود، هرچند برای حج مستطيع نباشد همچنانكه عكس اين هم همينطور است كه اگر شخص برای حج استطاعت داشته باشد و برای عمره مستطيع نباشد بايد حج به جا آورد ليكن بايد معلوم باشد كه برای كسانی كه از مكّه دور هستند؛ مثل ايرانيان كه وظيفه آن ها حج تمتّع است، هيچگاه استطاعت حج از استطاعت عمره و استطاعت عمره از استطاعت حج جدا نيست؛ چون حج تمتّع مركب از هر دو عمل است، به خلاف كسانی كه در مكّه يا قريب به آن هستند كه وظيفه آنها حج و عمره مفرده است كه نسبت به آن ها استطاعت برای يكی از دو عمل تصور می شود.
[172] م ـ واجب است بر كسی كه می خواهد داخل مكّه شود با احرام وارد شود و برای احرام بايد نيت عمره يا حج داشته باشد و اگر وقت حج نيست و می خواهد وارد مكّه شود واجب است عمره مفرده انجام دهد و از اين حكم كسانی كه مقتضای شغلشان اين است كه زياد وارد مكّه می شوند و از آن خارج می شوند استثنا شده است.69
[173] م ـ تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است و در مقدار فاصله بين دو عمره اختلاف فرموده اند و احوط آن است كه در كمتر از يك ماه، به قصد رجا به جا آورده شود.7069. همچنين كسانی كه پس از اعمال حج يا عمره از مکه خارج شده‌اند و می‌خواهند در همان ماهِ انجام حج يا عمره، دوباره وارد مکه شوند، احرام و عمره مجدّد واجب نيست. (مناسک حج، م10)
70. تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است، و بين دو عمره وجود فاصله‌ی معيّن شرط نيست. ولی بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره برای خود میتواند به جا آورد. و اگر دو عمره برای افراد ديگر انجام دهد يا يك عمره برای خود و يك عمره هم برای ديگری به جا آورد، احتياط مذكور لازم نيست. بنابراين اگر عمره دوم را به نيابت از ديگری انجام دهد، جايز است نايب در برابر آن اجرت بگيرد و از عمره‌ی مفرده‌ی منوب‌عنه هرچند واجب باشد، كفايت می‌‌كند. (مناسک حج، م11) - اقسام حج
- باب اول: اعمال عمره تمتع
- باب دوم: اعمال حج تمتع
کاربر گرامی؛ لطفا قبل از تکمیل فرم، موارد زیر را مطالعه کنید:
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.