مناسک حج (امام و رهبرى)
- پيشگفتارپيشگفتار
يکی از جامع‌ترين رساله‌های احکام حج، کتاب «مناسک حجِ» بنيان‌گذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمينی(قدس سره) است که سال‌ها در زمان حيات ايشان و پس از رحلت آن بزرگوار مورد استفاده و مراجعه حج‌گزاران و عالمان و روحانيان محترم کاروان‌ها بوده و هست و نظرات بسياری از مراجع بزرگ تقليد از جمله حضرت آيت الله العظمی خامنه‌ای(دامت برکاته) در حواشی آن درج گرديده و بارها چاپ و منتشر شده است. با توجه به مراجعات مکرّر مقلدان رهبر معظم انقلاب اسلامی، تصميم گرفته شد تا مناسک حضرت امام با حواشی معظم‌له به شک مجزا چاپ و عرضه گردد که در اين رابطه چند نکته را يادآور می‌شويم:
1. مواردی که فتاوای حضرت آيت الله خامنه‌ای(دامت برکاته) با فتاوای حضرت آيت الله العظمی امام خمينی(قدس سره) تفاوت داشته، در پاورقی همان صفحه آورده شده و با شماره‌گذاری مشخص گرديده است.
2. در برخی از مسائل که نظر مبارک رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) به دست نيامده، با علامت مربع (□) در ابتدای مسائل مشخص شده است.
3. مواردی که تفاوت فتوايی در پاورقی آورده نشده و علامت مربع نيز در ابتدای مسأله وجود ندارد، فتوای آن دو بزرگوار يکسان است و تفاوت نظری وجود ندارد.
4. حواشی مقام معظم رهبری(دامت برکاته) توسط بخش استفتائات دفتر معظم له از کتاب «مناسک» ايشان که جداگانه چاپ شده و برخی از استفتائات ديگر گرفته شده و مأخذ آنها نيز ذکر شده است که بدين وسيله از همه عزيزانی که در تنظيم و تطبيق و کنترل حواشی نقش داشته‌اند، تشکر و قدردانی می‌شود. - مقدمه
مناسك حج
مطابق با فتاوای
حضرت آية اللّه العظمی امام خمينی (قدّس سّره)
و رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله العظمی خامنه‌ای دام ظله الوارفمقدمه
بدان كه بر هر مكلف كه جامع شرايط باشد، وجوبِ حج به دليل قرآن و احاديث وارده از نبی اكرم(صلی‌الله عليه وآله وسلّم) و ائمه معصومين(عليهم‌السلام) ثابت است. حج يكی از اركان دين است و از ضروريات آن به شمار می رود. ترك حج، با اقرار به وجوب، يكی از گناهان كبيره و با انكار، موجب كفر است.1 خداوند متعال در قرآن مجيد فرمود: {وَللّهِ ِ عَلَی النّاسِ حِجّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَيْهِ سَبيلاً وَ مَنْ كَفَرَ فَاِنّ اللّهَ غَنِیّ عَنِ الْعالَمينَ }.
شيخ كلينی؛ به طريق معتبر از حضرت صادق(عليه‌السلام) روايت نموده كه: هر كس از دنيا برود و حَجّة الاسلام به جا نياورد، بدون اينكه او را حاجتی ضروری باشد يا آن‌كه به جهت بيمار شدن از آن باز ماند يا آن‌كه پادشاهی از رفتن آن جلوگيری نمايد، چنين كسی در حال مردن، به يهوديت يا نصرانيت از دنيا خواهد رفت.
اين آيه و اين روايت، در اهميت حج و وجوب آن كافی است و روايات بسياری در اين دو قسمت وارد شده كه اين مختصر، گنجايش ذكر آنها را ندارد و چون كه مستحبات حج بيش از آن است كه در اين رساله بيان شود، لذا به بيان مقداری از آنها اكتفا كرده و بقيه را به كتب مفصله وا می‌گذاريم كه به‌جا آوردن آنها به اميد ثواب اشكالی ندارد.
و نظر به اين كه اين مناسك برای فارسی زبانان می باشد و تكليف آنها عمره و حج تمتّع است، اكتفا به بيان احكام آنها شد و قبل از شروع در مناسك، كه مشتمل است بر دو باب و چند فصل و مسائلی چند، بعض مسائل و شرايط وجوب حَجّة الاسلام و بعض مسائل نيابت و وصيت به حج و چند مسأله ديگر بيان می شود:
[1] م ـ حَجّة الاسلام كه حج واجب بر شخص مستطيع است، بيش از يك مرتبه در تمام عمر واجب نيست.
[2] م ـ وجوب حج، بر شخص مستطيع فوری است؛ يعنی واجب است در سال اول استطاعت به جا آورد و تأخير آن جايز نيست2 و در صورت تأخير، واجب است در سال بعد انجام دهد و همچنين....
[3] م ـ اگر درك حج، بعد از حصول استطاعت، متوقف بر مقدماتی مثل سفر و تهيه اسباب آن باشد، تحصيل آن واجب است؛ به طوری كه در همان سال به حج برسد و در صورتی كه شخص كوتاهی كند و به حج در آن سال نرسد، حج بر او مستقر می شود كه بايد در هر صورت بعداً به حج برود، هرچند استطاعت از بين برود.1. اگر انکار هر يک از ضروريات دين به انکار رسالت يا تکذيب پيامبر اکرم (صلی الله عليه وآله) يا وارد کردن نقصی به شريعت منجر شود، باعث کفر و ارتداد است (اجوبة الاستفتائات، س336)
2. و به تأخير انداختن آن بدون عذر جايز نيست و اگر به تأخير اندازد معصيت کرده است و حج بر ذمه او باقی است. (مناسک حج، م24) - شرايط وجوب حَجّةالاسلام
- نيابت در حج
- حج استحبابىحج استحبابی[165] م ـ مستحب است كسی كه شرايط وجوب حج را ندارد؛ از بلوغ و استطاعت و غير آنها، در صورت امكان حج به جا آورد و همچنين بر كسی كه حج واجبش را انجام داده است مستحب است دو مرتبه به حج برود و مستحب است تكرار حج در هر سال. بلكه مكروه است پنج سال متوالی آن را ترك كند و مستحب است در وقت خارج شدن از مكّه نيّت برگشتن نمايد و مكروه است قصد برنگشتن داشته باشد.
[166] م ـ مستحب است از طرف خويشاوندان يا غير آن ها حج به جا آورد تبرّعا؛ چه زنده باشند يا مرده و همچنين از طرف معصومين و نيز طواف از طرف آن ها و غير آن ها مستحب است به شرط آن‌كه در مكّه نباشند يا معذور باشند.
[167] م ـ كسی كه زاد و راحله ندارد مستحب است قرض كند و به حج برود، در صورتی كه می تواند قرض را ادا كند.68
[168] م ـ با مال حرام جايز نيست به حج برود و اگر مال او مشتبه است و علم به حرمت آن ندارد، می تواند آن را صرف كند.
[169] م ـ بعد از فارغ شدن از حج استحبابی می تواند ثواب آن را به ديگری هديه كند، همچنانكه در وقت شروع می تواند آن را نيت كند.
[170] م ـ كسی كه مال ندارد تا با آن حج به جا آورد مستحب است ولو با اجاره دادن خودش و نيابت از ديگری به حج برود.
68. کسی که هزينه ی رفتن به حج را در اختيار ندارد، اما میتواند قرض بگيرد و سپس به سادگی قرض خود را ادا کند، واجب نيست که خود را با قرض گرفتن مستطيع کند، اما اگر بگيرد، حج بر او واجب می‌شود. (مناسک حج، م14) - اقسام عمرهاقسام عمره[171] م ـ عمره هم مانند حج دو قسم است: «واجب» و «مستحب» و بر كسی كه شرايط استطاعت را داشته باشد يك مرتبه در عمر واجب می شود و وجوب آن مانند حج فوری است و در وجوب آن استطاعت حج معتبر نيست بلكه اگر برای عمره مستطيع باشد واجب می شود، هرچند برای حج مستطيع نباشد همچنانكه عكس اين هم همينطور است كه اگر شخص برای حج استطاعت داشته باشد و برای عمره مستطيع نباشد بايد حج به جا آورد ليكن بايد معلوم باشد كه برای كسانی كه از مكّه دور هستند؛ مثل ايرانيان كه وظيفه آن ها حج تمتّع است، هيچگاه استطاعت حج از استطاعت عمره و استطاعت عمره از استطاعت حج جدا نيست؛ چون حج تمتّع مركب از هر دو عمل است، به خلاف كسانی كه در مكّه يا قريب به آن هستند كه وظيفه آنها حج و عمره مفرده است كه نسبت به آن ها استطاعت برای يكی از دو عمل تصور می شود.
[172] م ـ واجب است بر كسی كه می خواهد داخل مكّه شود با احرام وارد شود و برای احرام بايد نيت عمره يا حج داشته باشد و اگر وقت حج نيست و می خواهد وارد مكّه شود واجب است عمره مفرده انجام دهد و از اين حكم كسانی كه مقتضای شغلشان اين است كه زياد وارد مكّه می شوند و از آن خارج می شوند استثنا شده است.69
[173] م ـ تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است و در مقدار فاصله بين دو عمره اختلاف فرموده اند و احوط آن است كه در كمتر از يك ماه، به قصد رجا به جا آورده شود.7069. همچنين كسانی كه پس از اعمال حج يا عمره از مکه خارج شده‌اند و می‌خواهند در همان ماهِ انجام حج يا عمره، دوباره وارد مکه شوند، احرام و عمره مجدّد واجب نيست. (مناسک حج، م10)
70. تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است، و بين دو عمره وجود فاصله‌ی معيّن شرط نيست. ولی بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره برای خود میتواند به جا آورد. و اگر دو عمره برای افراد ديگر انجام دهد يا يك عمره برای خود و يك عمره هم برای ديگری به جا آورد، احتياط مذكور لازم نيست. بنابراين اگر عمره دوم را به نيابت از ديگری انجام دهد، جايز است نايب در برابر آن اجرت بگيرد و از عمره‌ی مفرده‌ی منوب‌عنه هرچند واجب باشد، كفايت می‌‌كند. (مناسک حج، م11) - اقسام حج
- باب اول: اعمال عمره تمتع
- باب دوم: اعمال حج تمتع
- فصل اول: احرام حج
- فصل دوم: وقوف به عرفات
- فصل سوم: وقوف به مشعرالحرام
- فصل چهارم: واجبات منى
- فصل پنجم: واجبات بعد از اعمال منى
- استفتائات اعمال بعد از منى و طواف نساءاستفتائات اعمال بعد از منی و طواف نساء[1189] س ـ اگر كسی تنها اين ترس را داشته باشد كه بعد از برگشت از منی ، در اثر ازدحام نتواند طواف كند يا به مشقت بيفتد، آيا می تواند اعمال حج را مقدم دارد يا نه؟
ج ـ موردِ جوازِ تقديم نيست و نمی تواند مقدم بدارد.
[1190] س ـ اعمال حج را به جهت خوف حيض، بر اعمال مِنی مقدم داشت، ولی چون طواف يا سعی را قطع كرده بود، به طوری كه می بايد اتمام و اعاده كند و چنين كرد، آيا بعد از اعمال مِنی بر او چيزی نيست؟
ج ـ اگر وظيفه را انجام داده چيزی بر او نيست.
[1191] س ـ آيا نايب هم، اگر خوف حيض يا مرض داشته باشد، می تواند اعمال حج را بر وقوفين و اعمال مِنی مقدم بدارد يا نه؟
ج ـ مانع ندارد.
[1192] س ـ كسانی كه اعمال حج را قبل از اعمال مِنی انجام می دهند، آيا می توانند سعی را بعد از برگشتن از منی انجام دهند و باقی اعمال را قبل؟
ج ـ محل اشكال است.
[1193] س ـ تقديم اعمال مكّه برای ذوی الأعذار جايز است يا لازم؟
ج ـ جايز است و لازم نيست.
[1194] س ـ كسانی كه اعمال حج را مقدم بر وقوفين می نمايند، آيا بايد اقرب زمان به موقفين را رعايت كنند؟
ج ـ لازم نيست.
[1195] س ـ تشخيص عذر برای كسانی كه اعمال حج را مقدم می دارند، بر عهده خود آنان است يا بر عهده گردانندگان گروه و مسؤولين؟
ج ـ تشخيص با خود مكلّف است.
[1196] س ـ كسی كه او را به وسيله تخت طواف می دهند، آيا می تواند اعمال حج خود را بر وقوفين مقدم بدارد؟
ج ـ اگر در هر صورت بايد او را طواف دهند و عذر ديگری نيست، نمی تواند مقدم بدارد.
[1197] س ـ كسی كه اعمال حج را بر وقوفين مقدم می دارد، آيا می تواند طواف نساء را بعد از وقوفين و اعمال ديگر انجام دهد؟
ج ـ بنا بر احتياط در موردی تقديم بدارند كه هر سه عمل را مقدماً انجام دهند.
[1198] س ـ شخصی كه می تواند اعمال مكّه را بر وقوفين مقدم بدارد، اگر جهلاً بدون احرام، اعمال مكّه را انجام داد چه صورتی دارد؟
ج ـ كفايت نمی كند و بايد يا قبل از وقوفين آنها را با احرام اعاده كند و يا بعد از وقوفين و اعمال منی ، آنها را به جا آورد.
[1199] س ـ آيا می تواند اعمال مكّه را به نايب واگذارد، در صورتی كه می تواند تأخير بيندازد تا خود به جا آورد؟
ج ـ با فرض اينكه می تواند خودش به جا آورد، ولو با تأخير، تا آخر وقت نمی تواند نايب بگيرد.
[1200] س ـ در مناسك فرموده ايد وقت انجام اعمال حج تا روز يازدهم است و بعيد نيست كه تا آخر ماه ذی حجه نيت كند، در صورتی كه وقت انجام مناسك حج تا روز يازدهم باشد، اگر تأخير انداخت چون محتمل است ظرف وجوب منقضی شده باشد آيا معصيت نموده است؟
ج ـ معصيت نيست.
[1201] س ـ كسی كه از منی برگشته و هنوز اعمال واجب مكّه را انجام نداده، آيا می تواند طواف مستحبی انجام دهد و نيز در حال احرام عمره تمتّع آيا می تواند قبل ازانجام عمره، طواف مستحبی انجام دهد؟
ج ـ احتياطاً ترك نمايد.
[1202] س ـ آيا بعد از انجام اعمال منی ، قبل از انجام اعمال مكّه، می توان از مكّه خارج شد يا خير؟
ج ـ مانع ندارد.461
[1203] م ـ اگر شخص، چندين عمره مفرده به جای آورده باشد و در هيچكدام طواف نساء نكرده باشد، يك طواف نساء برای تمام آنها كفايت می كند.462
[1204] م ـ احتياط آن است كه نايب در طواف نساء، نيت مافی الذمه كند، گرچه می تواند به نيت منوب‌عنه انجام دهد.463
[1205] س ـ آيا پيش از به جا آوردن طواف نساء و بعد از انجام حلق و اعمال بعدی، تمام انواع تلذّذ و تمتّع از زن حرام است و يا اختصاص به جماع دارد؟
ج ـ از مطلق تلذّذ از زن بايد اجتناب نمايد.
[1206] س ـ آيا تأخير طواف نساء از سعی تا چند روز، جايز است يا خير؟
ج ـ مانع ندارد.
□ [1207] س ـ شخصی بعد از حج، ازدواج كرد و دارای فرزند شد، بعداً متوجه می شود كه در حج، طواف نساء را به جا نياورده است، حال كه متوجه شده است، حكم زن و فرزند او چگونه است و نسبت به طواف بايد چه كند؟
ج ـ با فرض جهل، فرزند او حكم حلال زاده را دارد ولی عقد ازدواج باطل است و بايد طواف نساء را انجام دهد و اگر بخواهد بعد از آن تجديد عقد نمايد.
[1208] س ـ مردی به زنش گفت وظيفه من طواف نساء است ولی تو بايد طواف رجال به جا آوری! زن به جای نيت «طواف نساء» «طواف رجال» ذكر كرد، آيا كافی است يا نه؟
ج ـ اگر منظورش ادای وظيفه است، مانع ندارد.
[1209] س ـ كسی كه عمره مفرده انجام می داد، بدون اينكه تقصير كند، طواف نساء را به جا آورد، آيا وظيفه او چيست و عمره او باطل است يا نه؟
ج ـ عمره باطل نمی شود، ليكن بايد بعد از تقصير، طواف نساء را اعاده نمايد و بدون آن حرمت نساء باقی است.
□ [1210] س ـ شخصی پس از مراجعت از مكّه شك می كند كه طواف نساء حج يا عمره مفرده را به جا آورده يا نه، چه وظيفه ای دارد؟
ج ـ اگر التفات به وجوب طواف نساء نداشته، بايد طواف نساء را انجام دهد و همچنين است در صورت التفات علی الأحوط، بلكه خالی از قوت نيست.
□ [1211] س ـ اگر كسی بعد از شَوط چهارم طواف نساء عمره مفرده، با زوجه خود مواقعه نمايد، آيا مانند طواف نساء حج است كه به حج لطمه ای وارد نكرده و كفاره هم ندارد؟
ج ـ بلی، عمل صحيح است و كفاره ندارد، اگر چه حرام مرتكب شده است.
[1212] س ـ به جا نياوردن طواف نساء از روی جهل، همانند طواف حج و عمره است كه بايد حج را اعاده كند و شتر قربانی نمايد؟ چنانكه در مسأله 17 فصل پنجم حج در مناسك می فرماييد؟
ج ـ ترك طواف نساء، حج را باطل نمی كند و كفاره ندارد، ولی حرمت نساء بدون آن باقی است و ارتكاب آن كفاره دارد.
[1213] س ـ شخصی قبل از طواف نساء با زوجه خود ملاعبه نموده و از روی شهوت به او دست زده است، آيا كفاره دارد؟
ج ـ كفاره دارد مگر در صورت جهل.
[1214] س ـ زنی كه اعمال حج خود را بر وقوفين مقدم داشته، بعد از سعی حائض می شود، شوهرش در همان وقت به نيابت از او طواف نساء را انجام می دهد، آيا اين نيابت صحيح است؟
ج ـ صحيح نيست و تقديم برای كسی است كه خودش طواف می كند و احتياط آن است كه اكتفا به آنچه مقدم داشته هم نكند.
[1215] س ـ اگر نايب طواف نساء را به جا نياورد، آيا فقط زن بر او حرام است يا ذمه اش هم مشغول است، هرچند بعد از مردن باشد، كه بايد برای او قضا كند؟
ج ـ ذمه او هم مشغول است، ولی خودش بايد در حياتش انجام دهد و اگر نمی تواند نايب بگيرد.
[1216] س ـ شخصی طواف نساء عمره مفرده را فراموش كرده و بعد برای عمره تمتّع محرم شده است، آيا طواف نساء فراموش شده را، بعد از انجام اعمال عمره تمتّع به جا آورد يا قبل از آن؟
ج ـ می تواند بعد از انجام اعمال عمره تمتّع به جا آورد و اگر تأخير بيندازد، طواف نساء حج، كفايت از آن می كند.464
[1217] س ـ كسی كه طواف نساء عمره مفرده را به جا نياورده و بعد از آن حج اِفراد به جا می آورد، آيا طواف نساء حج اِفراد كفايت می كند؟
ج ـ كفايت می كند.465
[1218] س ـ پيرمردان و پير زنانی كه عمل زناشويی از آنان ممكن نيست و ازدواج هم نمی كنند و نيز كسی كه عنّين است، آيا اگر طواف نساء را نياورند اشكال دارد؟
ج ـ گرچه طواف نساء جزو اعمال نيست، لكن عمل واجبی است كه بايد انجام داده شود.
461. ولی بايد خروج به نحوی باشد كه بتواند مناسك باقي‌مانده را در وقت خودش انجام دهد. (مناسک حج، س35)
462. واجب است برای هر عمره مفرده جداگانه طواف نساء به جا آورد، اگرچه تحلّل با طواف نساء واحد بعيد نيست. (مناسک حج، س83)
463. واجب است به نيابت از منوب عنه طواف نساء را انجام دهد. (مناسک حج، م99)
464. كفايت نمی كند، گرچه زن بر او حلال می‌شود. (مناسک حج، س83)
465. به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.
- مستحبات طواف حج و نماز آن و سعىمستحبات طواف حج و نماز آن و سعی[1219] م ـ آنچه كه از مستحبات در طواف عمره و نماز آن و سعی ذكر شد اين‌جا نيز جاری است و مستحب است شخصی كه به جهت طواف حج می آيد، در روز عيد قربان بيايد و بر درب مسجد بايستد و اين دعا را بخواند:
«أللّهُمّ اَعِنّي عَلی نُسُكِكَ وَسَلّمْني لَهُ وَسَلّمْهُ لي أسْألُكَ مَسْألَةَ الْعَليلِ الذّلِيلِ الْمُعْتَرِفِ بذَنْبِهِ أنْ تَغْفِرَ لي ذُنُوبي وَأنْ تُرْجِعَني بِحاجَتَي، أللّهُمّ اِنّي عَبْدُكَ وَالْبَلَدُ بَلَدُكَ وَالبَيْتُ بَيْتُكَ جئْتُ أطْلُبُ رَحْمَتَكَ وَأؤُمّ طاعَتَكَ مُتّبِعا لِأمْرِكَ راضِيا بِقَدَرِكَ أسْألُكَ مَسْألَةَ الْمُضْطَرّ إلَيْكَ الْمُطِيعِ لِأمْرِكَ الْمُشْفِقِ مِنْ عَذابِكَ الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ أنْ تُبَلّغَني عَفْوكَ وَتُجِيرَني مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِكَ».
پس به نزد حجرالأسود بيايد و استلام و بوسه نمايد و اگر بوسيدن ممكن نشد، دست به حجر ماليده و دست خود را ببوسد و اگر آن هم ممكن نشد مقابل حجر ايستاده و تكبير بگويد و بعد آنچه در طواف عمره به جا آورده بود به جا آورد.
-
- فصل ششم: بيتوته به منى
- فصل هفتم: رمى جمرات سه گانه
-
کاربر گرامی؛ لطفا قبل از تکمیل فرم، موارد زیر را مطالعه کنید:
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.