Ölünün ya da Hayatta Olan Kimsenin Tuttuğu Naibde Bulunması Gereken Şartlar
Mesele 79- Naibde olması gereken şartlar şunlardan ibarettir:
1-Naibin farz ihtiyat gereği baliğ olması gerekir, o halde baliğ olmayan birisinin naibliği Haccetü'l İslam ve hatta mutlak anlamda farz haccı için yeterli değildir.
2-Akıl; bu şart gereğince bir delinin deliliği, ister sürekli isterse geçici aralıklarda olsun, hac amellerinin yerine getirilmesi için naibliği sahih değildir.
3-İman (yani on iki imam Şia'sı olmak); bu şarta göre farz ihtiyat gereği mümin olmayanın naibliği doğru değildir.
4-Hac amellerini -hac amellerini yerine getirme esnasında başkalarının kılavuzluğu eşliğinde dahi olsa- doğru yapacak şekilde hüküm ve amellerini bilmesi gerekir.
5-O yılda naibin üzerinde farz bir hac olmamalıdır, eğer niyabet haccı dışında kendi üzerinde farz haccının olduğundan habersizse, onun niyabet haccının sahih olması hiçte uzak bir ihtimal değildir.
6-Naibin haccın bazı amellerini terk etmeyi gerektirecek özrü olmamalıdır. Bu şartın ve bu şarta bina edilen hükümlerin açıklanması yapılacaktır.[1]
Mesele 80- Niyabet haccının naib tarafından me-nubun anhu için (yerine naiblik yapılan kimse) doğru yapıldığına güvenilmelidir, ancak naibin haccı yerine getirdiği anlaşıldıktan sonra naibin doğru amel edip etmediğinin araştırılması gerekmez ve onun doğru amel ettiğine hükmedilir.
Hac İçin Naib Tutan Kimsede Olması Gereken Şartlar
Mesele 81- Naib tutan kimsenin aşağıdaki şartlara haiz olması gerekir:
1-Müslüman olmalıdır; o halde kâfir birisi için vekâleten hac yapılması doğru değildir.
2-Niyabet haccında naib tutan kimsenin ölmüş ol-ması veya hayatta olmasına karşın hac amellerini yerine getiremeyecek kadar yaşlı ya da hasta olması veya hacca gidilmesi durumunda zor duruma düşmesi ve -gelecek yıllarda dahi olsa- meşakkat olmaksızın hac amelini yerine getirme ümidi olmaması gerekir. Ancak müstehap haccı için başkasının yerine hacca gitmek mutlak surette caizdir.
Mesele 82- Naib tutan kimsenin akıllı ve buluğ çağına ermesi şart değildir.
Mesele 83- Naib tutanla naib tutulanın aynı cinsiyette olması şart değildir, buna göre kadın erkeğin ve erkek de kadının naibi olabilir.
Mesele 84- İster şimdiye kadar hacca gitmeyen, isterse hacca gitmiş olan birisinin naib olması caizdir; naib veya naib tutanın, erkek ya da kadın olması şart değildir.
Mesele 85- Niyabet haccında icmali surette olsa da niyabet haccı için niyet edilmesi ve naib tutanın belirlenmesi şarttır, ancak naibin kimin adına hac yaptığını zikretmesi gerekli değildir.
Mesele 86- Vakit darlığı sebebiyle ifrad haccına dönmekle yükümlü birisinin naib tutulması doğru değildir. Ancak vaktin genişliğinde ücretle naib tutulduktan sonra naib için vakit daralırsa, naibin ifrad haccına dönmesi farzdır ve naibin bu ameli, naib tutan kimsenin temettu haccı için yeterli olacak ve ücret almaya da hak kazanacaktır.
Mesele 87- Naib ihrama girer ve hareme girince ölürse, naib tutan kimse kendi yükümlülüğünden kurtulmak için naib tutmuşsa ki zahiren ücretle naib tutmanın anlaşması böyledir, naibin, ücretin tamamını almaya hakkı vardır ve bu ücretin, ölen naibin mirasçısına ödenmesi gerekir.
Mesele 88- Bir kimse belli bir ücret karşılığında hac amellerinin yerine getirilmesi için ücretlendirilirse ve ücret, hac giderlerinden az olursa söz konusu şahsın parayı tamamlaması farz değildir. Keza ödenen paradan geriye bir şey kalırsa naib tutan kimsenin kalan parayı isteme hakkı yoktur.
Mesele 89- Naibin, naib tutulan tarafından hac yapma yeterliliğinin olmadığına hükmedilirse, aynı yılda hac için ücretlendirilmesi durumunda naibin aldığı ücreti tekrar vermesi farzdır ve böyle olmaması durumunda sonraki yıllarda naib tutanın adına hacca gitmesi gerekir.
Mesele 90- Haccın bazı amellerini yerine getirmekten mazur olan kimse, hac için naiblik yapamaz. Mazur olmaktan; telbiye söylemek, tavaf namazı kılmak, kendi ayağıyla tavaf ve sa'y'e gitmek, kendi eliyle şeytan taşlamak, Arafat ve Müzdelife'de belirlenen sürede vakfetmek ve Mina amellerini yerine getirmek gibi insanın kendi ihtiyarıyla yerine getireceği bazı amellerin eksiklikle sonuçlanması kastedilmektedir. Haccın bazı amelleri eksiklikle sonuçlanmasa ve sadece ihramlıyken bazı haramlara düşme özrüne sahip olsa, böyle birisinin niyabet haccı sahihtir.
Mesele 91- Naib, niyabet haccı esnasında hac amellerinin nakıs olmasıyla sonuçlanacak özre sahip olsa, ücret talep etmesinin batıl olması hiç de uzak bir ihtimal değildir ve çok kuvvetli ihtiyat gereğince aldığı parayı geri vermeli ve naible naib tutan arasında sulh (anlaşma) yapılmalıdır.
Mesele 92- Müzdelife'de kendi ihtiyarıyla kalmaktan mazur olan kimsenin niyabeti sahih değildir ve naib olması durumunda ücret almaya hakkı yoktur. Güçsüz kimselere eşlik eden veya şafak atmadan önce kervan işleri için Müzdelife'den Mina'ya giden kervan hizmetçileri bu kabildendir. Söz konusu fertler, niyabet haccı için ücretlendirmeleri durumunda ihtiyari vakfe yerlerinde kalması ve haccetmesi gerekir.
Mesele 93- Özür sahibi olan naibin, niyabet haccının yetersiz olmasında naibin ücret alması ya da ücretsiz naiblik yapması arasında bir fark yoktur. Keza naibin cahil olması ya da naib tutan kimsenin naibin cahil olduğunu bilmemesi arasında fark olmadığı gibi naib veya naib tutan kimsenin naibin Müzdelife'de kendi ihtiyarıyla kalması gibi söz konusu özrün niyabeti batıl kılan özürlerden olduğunu bilmemesi arasında da bir fark yoktur.
Mesele 94- Naibin, ister mukallit olsun isterse içtihat sahibi olsun, tıpkı kendi vazifesi gibi amel etmesi farzdır.
Mesele 95- Naib ihram giyip harame girince ölürse, bu kadarı naib tutanın haccının gerçekleşmesi için yeterli olacaktır, ancak ihramdan sonra ve hareme girmeden önce ölürse, farz ihtiyat gereği farz amelin yerine getirilmesi için yeterli olmayacaktır ve naibin ücretle veya ücretsiz naiblik yapması ya da haccın Haccetü'l İslam veya başka bir farz hac olması, bu durumu (naibin yetersizliğini) değiştirmez.
Mesele 96- Birisi başka birisinin yerine naib olarak hacca gitse ve kendisi Haccetü'l İslam'ı yapmamış olsa, müstehap ihtiyat gereği hac amelinden sonra Mekke'de olduğu sürece, eğer yapabilirse kendisi için müfrede umresini yerine getirmelidir.
Mesele 97- Naibin, naiblik görevinden sonra kendisi ya da başkası için tavaf etmesi veya müfrede umresi yapması caizdir.
Mesele 98- İman şartı (Şia olması) farz ihtiyat gereği muteber olduğu gibi tavaf, şeytan taşlamak ve kurban kesmek gibi niyabetin caiz olduğu amellerde de farz ihtiyat gereği şart koşulmuştur.
Mesele 99- Naibin, kendisine naiblik yaptığı kimse adına hac amellerini yerine getirdiğine dair niyet etmesi farzdır. Keza naiblik yaptığı kimsenin niyetiyle nisa tavafını yapması da farzdır.
İKİNCİ BÖLÜM UMRE AMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HAC AMELLERİ
İSTİFTAAT HAC VE UMRE HAKKINDA FIKHÎ SORULAR VE CEVAPLARI
