Orucun Farz Olma Şartları ve Sıhhati

Mesele 787: Orucun farz olma şartları şunlardan ibarettir:

1. Buluğ;

2. Akıl;

3. Güç;

4. Baygın olmamak;

5. Yolcu olmamak;

6. Adet ve lohusa olmamak;

7. Orucun zararının olmaması;

8. Orucun zor olmaması.

Mesele 788: Yukardaki şartlara sahip olan kimselere oruç farzdır, dolayısıyla ergin olmayan çocuğa, deliye, bilinci yerinde olmayana, oruç tutmaya gücü yetmeyene, yolcuya, hayızlı ve lohusa kadına ve orucun kendisine zararı olan ve oruç tutması zor (çok meşakkatli) olan kimselere farz değildir.

Mesele 789: Çocuk Ramazan ayı sabahı ezandan önce reşit olursa oruç tutması gerekir, ama ezandan sonra reşit olursa o gün oruç tutması farz değildir.

Mesele 790: Buluğ çağına yeni girmiş kızların[1] oruç tutmaları farzdır ve zararlı olması veya katlanması çok güç olması dışında sırf zorluk, bedeni zayıflık vb. durumlarda terk edilmesi caiz değildir.

Mesele 791: Hayız ve lohusa kadının oruç tutması doğru değildir; hatta akşamdan biraz önce hayız olsun veya doğum yapsın ve keza fecrin doğmasından sonra temizlensin hüküm aynıdır (oruç tutamaz).

Mesele 792: Orucun kendisi için zararlı olduğunu bilen veya zararlı olacağına dair makul bir ihtimal veren (yani zararlı olma korkusu) kimseye oruç farz değil, aksine ister bu yakîn ve korku bireysel tecrübe yoluyla elde edilsin veya güvenilir bir doktorun söylemi olsun veya başka akli dayanağı olsun bazı durumlarda oruç tutulması sahih değildir. Ne var ki Allah’a yakınlaşma kastıyla oruç tutulur da sonra zararı olmadığı anlaşılırsa bu hükmün dışındadır.

Mesele 793: Orucun kendisine zarar vermeyeceğine inanan kimse, oruç tutar ve akşamdan sonra orucun kendisine zarar verdiğini anlarsa, orucu batıldır ve kaza etmesi gerekir.

Mesele 794: Hastalığın oluşmasında veya hastalığı şiddetlendirmesinde ve orucun güçsüz bırakmasında veya orucun zararlı olmasında orucun etkisinin belirlenmesi oruç tutan kimsenin sorumluluğundadır. Dolayısıyla doktor: “Oruç zararlıdır” derse, ama onun sözü itminan veya zarardan korkmamaya sebep olursa veya oruç tutan kimse tecrübesiyle orucun zararlı olmadığını anlarsa oruç tutmalıdır. Keza doktor: “Orucun zararı yoktur” derse, ama şahsın kendisi orucun zararlı olduğunu bilse veya makul bir zararı olsa oruç tutmamalıdır ve oruç bu kimseye haramdır.

Mesele 795: Hasta Ramazan ayı gününde iyileşirse oruca niyet edip o günün orucunu tutması farz değildir, ama öğleden önce olursa ve orucu bozacak her hangi bir iş yapmamışsa müstehap ihtiyat gereği niyet edip oruç tutmalı ve Ramazan ayından sonra bunun kazasını yerine getirmelidir.

Mesele 796: Müstehap orucun sahih olması için Ramazan ayı orucunun kazası ve keza farz ihtiyat gereği başka farz orucun kazası olmaması gerekir.

Mesele 797: Üzerinde kaza orucu olan ve kaza orucu varken müstehap orucun tutulmayacağını bilmeyen kimse müstehap oruç tutarsa orucu batıldır ve tuttuğu oruç kaza orucu yerine de geçmez.

Mesele 798: Üzerinde kaza orucu olup olmadığını bilmeyen kimse sorumlu olduğu şeye niyet ederek (kaza ve müstehap orucu da kapsayacak şekilde) oruç tutarsa ve gerçekte üzerinde kaza orucu varsa tuttuğu oruç, kaza orucu sayılır.

Mesele 799: Kendisine Ramazan ayı orucu farz olan kimse bunu unutur ve müstehap oruç tutarsa ve oruç esnasında hatırlarsa müstehap orucu batıl olur, elbette öğleden önce olursa Ramazan ayının kaza orucuna niyet edebilir, ama öğleden sonra olursa kaza orucu niyeti de sahih değildir.

Orucu Bozan Hükümlerin Bazıları

Mesele 874: Söylenilen işlerin (yemek, içmek ve …) vesilesiyle orucun batıl olması bilerek ve isteyerek yapılması durumundadır, ama ayağın kayıp suya dalması veya unutarak yemek yenilmesi veya zorla boğaza bir şey dökülmesi gibi isteyerek olmazsa oruç bozulmaz.

Mesele 875: Oruçlu yanılarak orucu bozan işlerden birisini yaparsa ve sonra orucunun bozulduğu düşüncesiyle bilerek tekrarlarsa orucu bozulur.

Mesele 876: Oruçluyu orucu bozan işlerden birisini yapması için zorlarlarsa, örneğin: “Yemek yemezsen canına veya malına zarar vereceğiz” derlerse ve o da zararın önünü almak için yerse orucu bozulur.

Mesele 877: Oruçlu orucu bozan işlerden birisini yapıp yapmadığından şüphe ederse, örneğin ağzına kaçan suyu yutup yutmadığından şek ederse orucu sahihtir.

Oruçlu İçin Mekruh Olan Şeyler

Mesele 878: Orucun mekruhlarından bazıları şunlardan ibarettir:

1. Zaafa sebep olan her türlü iş (kan vermek ve banyo yapmak gibi);

2. Güzel kokulu bitkiyi koklamak (güzel koku kullanmak mekruh değildir);

3. Giydiği elbiseyi ıslatmak;

4. Islak çubukla dişleri misvaklamak;

5. Diş çekmek ve ağızdan kan gelmesine sebep olacak her şey;

6. Yemeğin tadına bakmak ve benzeri şeyler;

7. Boğaza ulaşmaması durumunda buruna ilaç dökmek;

8. Koku ve tadının boğaza ulaşmaması durumunda göze ilaç dökmek ve sürme çekmek;

9. Kadının suda oturması;

10. İnsanın eşine dokunması, onunla şakalaşması ve şehvetin uyanmasına sebep olan her türlü iş;

11. Çokça ağzı çalkalamak oruçlu için mekruhtur.

Farz Kaza ve Kefareti Gerektiren Durumlar

Mesele 879: Ramazan ayında orucu bozan işler[1] bilerek, isteyerek ve şer’i özür olmaksızın yapılırsa orucun bozulmasına ve kazasının yerine getirilmesine ek olarak, ister kefareti olduğunu bilsin ister bilmesin, kasti kefaret de insana farz olur.

Mesele 880: Şer’i hükümden haberdar olmama sebebiyle oruçlu, orucu bozan bir iş yaparsa, örneğin ilaç kullanmanın tıpkı diğer yiyecekler gibi orucu bozduğunu bilmez ve Ramazan ayı gününde ilaç kullanırsa orucu bozulur ve kazasını yerine getirmelidir, ama kefaret farz değildir.

Mesele 881: Oruçlu haram olduğunu bildiği, ama orucu bozduğunu bilmediği bir işi yaparsa kazasının yanında farz ihtiyat gereği kefaret de vermelidir.

Mesele 882: Oruçlunun içinden bir şey ağzına gelirse onu yutmamalıdır ve bilerek yutarsa kaza ve kefaret farz olur.

Mesele 883: Bir kimse belirli günde oruç tutmayı nezir ederse ve o gün bilerek oruç tutmazsa veya orucunu bozarsa kefaret vermelidir.[2]

Mesele 884: Ramazan ayında sözüne itimat edilmeyen bir kimsenin: “Akşam oldu” demesiyle oruç açılırsa ve sonra akşamın olmadığı anlaşılırsa kaza ve kefaret farz olur.

Mesele 885: Bilerek orucunu bozan kimse o gün yolculuğa çıkarsa üzerinden kefaret düşmez.

Mesele 886: Cinsel ilişkide her iki tarafın orucu bozulur ve her ikisine kaza ve kefaret farz olur.

Bilerek Orucu Bozmanın Kefareti

Mesele 887: Mübarek Ramazan ayında bilerek orucu bozmanın kefareti mukaddes İslam şeriatında üç şeyden biridir:

1. Bir köle azat etmek;

2. İki ay oruç tutmak;

3. Altmış fakiri doyurmak.

Bu dönemde azat edilecek kölenin olmaması hasebiyle mükellefin diğer iki şeyden birisini yapması gerekir.

Mesele 888: İki ay Ramazan ayı kefaret orucunu tutmak isteyen kimse bir ayın tamamını ve öbür aydan en az bir günü peş peşe tutmalıdır; ama geride kalan diğer günlerin peş peşe olmamasında herhangi bir sakınca yoktur.

Mesele 889: Peş peşe oruç tutması gereken kimse oruç arasında özrü olmaksızın bir gün oruç tutmazsa veya bunların arasında örneğin Kurban Bayramı gibi oruç tutulması haram olan bir güne denk gelirse veya nezir ettiği farz bir orucu tutacağı bir güne rastlarsa, oruç tuttuğu günler hesap edilmez ve tekrar baştan oruç tutmalıdır.

Mesele 890: Altmış gün oruç tutmak isteyen kimse iki ay arasında örneğin hastalık veya hayız gibi bir özür sebebiyle oruç tutamazsa özrü kalktıktan sonra geride kalan oruçlarını tutabilir ve baştan başlaması lazım değildir.

Mesele 891: Altmış fakire yemek verilmesi şu iki şekilde yapılabilir:

1. Hazır yemekle onları doyurabilir.

2. Her bir fakire 750 gr (bir mûd) buğday, un, ekmek, pirinç veya diğer yiyecek maddeleri verilebilir.

Mesele 892: Fakir kendisi ve ailesinin yıllık ihtiyaçlarını karşılamayan kimsedir.

Mesele 893: Üç şeyden birisini yerine getirmede özgür olan kimse bunların hiçbirisine gücü yetmiyorsa gücü yettiği oranda fakire yiyecek vermelidir ve ihtiyat gereği bağışlanma dilemelidir. Fakire hiçbir şekilde yemek verme gücü yoksa bağışlanma dilemesi yeterlidir, yani kalben ve diliyle: “Estağfirullah (Allah’tan bağışlanma diliyorum)” demelidir.

Mesele 894: Oruç tutmaya ve fakire yiyecek vermeye gücü olmaması sebebiyle vazifesi bağışlanma dilemek olan kimse sonraları oruç tutabilirse veya fakire yiyecek verebilirse müstehap ihtiyat gereği böyle yapmalıdır.

Mesele 895: Bilerek kefarete düşen kimse altmış fakire yemek vermek isterse (önceki meselede açıklandığı gibi) altmış fakire ulaşabiliyorsa iki veya ikiden fazla kişinin sehmini bir kişiye veremez, bilakis altmış kişinin tamamının her birine bir kişilik yemek sehmi vermelidir. Elbette aile fertlerinin payına düşeni onlar için kullanması üzere fakire bırakılabilir ve fakirlikte çocuk, büyük veya kadın ve erkek arasında fark yoktur.

Mesele 896: Oruçlu kimse bir günde birden fazla orucu bozacak iş yapmışsa sadece üzerine bir kefaret farzdır, elbette cinsel ilişki veya istimna ile orucunu bozarsa farz ihtiyat gereği cinsel birleşme sayısınca veya istimna sayısınca kefaret vermelidir.

Mesele 897: Oruçlu kimse Ramazan ayı orucunu haram cinsel ilişkiyle veya haram yiyecekle ve haram içecekle bozarsa, her ne kadar müstehap ihtiyat gereği her üç kefarete (köle azat etme, altmış gün oruç tutma ve altmış fakiri doyurma) amel edilse de, üç kefaretten birisi yeterlidir.

Mesele 898: Üzerine kefaretin farz olduğu kimsenin kefaretini hemen yerine getirmesi gerekmez, ama farzın edası umursamazlık sayılacak ölçüde ertelenmemelidir.

Mesele 899: Bir kimse birkaç yıl geçmesine rağmen farz kefaretini yerine getirmezse kefaretine bir şey eklenmez.

Mesele 900: Oruç kazası ve kefaretinin yerine getirilmesinde sıralama yoktur ve her biri bir diğerinin önüne geçirilebilir.

Sadece Kaza Orucunun Farz Olduğu Yerler

Mesele 901: Ramazan orucuna niyet etmeyen veya riya için oruç tutan veya oruç tutmamaya niyet edip orucu bozan şeylerden herhangi birini yapmayan kimseye o günün kazası farzdır, ama kefaret farz değildir.

Mesele 902: Ramazan ayı gecesinde cünüp olan ve 844. maddede açıklandığı gibi, sabah ezanına kadar ikinci uykusundan uyanmayan kimse için sadece orucun kazası farzdır. Elbette akşama kadar orucu bozan şeylerden kaçınmalıdır.

Mesele 903: Ramazan ayında cenabet guslünü unutup cenabet haliyle birkaç gün oruç tutan kimseye sadece cenabet haliyle tuttuğu oruçlarını kaza etmesi farzdır.

Mesele 904: Ramazan ayı seherinde fecrin doğmasına yakîn edilmediği sürece orucun bozulmasına sebep olan işlerin yapılmasında bir sakınca yoktur.

Mesele 905: Ramazan ayı seherinde sabah olup olmadığını araştırmaksızın orucu bozan bir iş yapan ve sonra sabah olduğunu anlayan kimse o günün kazasını tutmalıdır, ama sabah olmadığını araştırıp bilir de orucu bozan şeylerden birini yaparsa ve sonra sabah olduğunu anlarsa o günün orucunun kazası farz değildir.

Mesele 906: Ramazan ayı gününde akşam olduğuna yakîn edilmediği sürece iftar yapılamaz.

Mesele 907: Ramazan ayı gününde havanın karanlık olması sebebiyle akşamın olduğuna yakîn eden veya sözü şer’i açıdan hüccet olan birisinin akşam olduğunu söylemesiyle iftar eden kimse sonra akşam olmadığını anlarsa o günün orucunun kazasını yerine getirmelidir.

Mesele 908: Gökyüzünün bulutlu olması etkisiyle akşam olduğu ihtimali vererek iftar eden ve sonradan akşam olmadığını anlayan kimseye o günün orucunun kazası farz değildir.

Mesele 909: Herhangi bir sebeple orucu bozmak caiz veya farz olursa, örneğin orucu bozan bir şeye zorlanırsa veya boğulmakta olan birini kurtarmak için kendini suya atarsa, bu durumda, kefaret ona farz değildir, ancak o günün kazasını tutmalıdır.

Mesele 910: Oruçlu abdest alırken (bir miktar suyla ağzın çalkalanması müstehaptır) suyun boğazına kaçmayacağına güvenerek ağzını çalkalar ve istemeden su boğazına kaçarsa bu abdestin farz namazı için olması durumunda orucu sahihtir. Ama abdest farz namazı için olmazsa veya örneğin serinlemek için ağzını çalkalamak isterse ve benzeri gibi ve su istemeksizin boğazına kaçarsa farz ihtiyat gereği o günün kazasını tutmalıdır.

Mesele 911: Oruçlu ağzın çalkalanmasıyla suyun kendiliğinden veya unutularak boğaza kaçacağını bilirse ağzını çalkalamamalıdır.

Kaza Orucu Hükümleri

Mesele 912: Bir veya daha fazla gün baygın ve koma halinde olup farz orucu tutmayan kimse tutamadığı orucu kaza etmesi gerekmez.

Mesele 913: Sarhoşluk sebebiyle orucu elden veren kimse, oruca niyet etmeyen kimse gibi, her ne kadar günün tamamında yiyip içmese bile orucu sahih değildir ve kazası farzdır.

Mesele 914: Oruca niyet eden ve sonra sarhoş olan ve günün tamamı veya bir kısmını sarhoşlukla geçiren kimse, özellikle aklın gitmesine sebep olan şiddetli sarhoşluk durumunda farz ihtiyat gereği o günün orucunu kaza etmelidir.

Mesele 915: Önceki iki meselede mest edici madde söz konusu kimse için haram olsun veya hastalık veya konudan habersizlik sebebiyle[1] haram olmasın fark etmez.

Mesele 916: Aylık periyodu veya doğum sebebiyle oruç tutmayan kadın Ramazan ayından sonra kaza etmelidir.

Mesele 917: Bir kimse hastalık veya aylık periyod veya doğum kanaması etkisiyle (lohusa) oruç tutmazsa ve Ramazan ayı bitmeden ölse onun yerine tutamadığı oruçların kaza edilmesine gerek yoktur.

Mesele 918: Bir özür nedeniyle Ramazan ayının birkaç gününü oruç tutmayan ve kaç gün tutmadığını bilmeyen, örneğin Ramazan ayının yirmi beşinci günümü yolculuğa çıkmıştı da altı gün oruç tutamamıştı veya yirmi beşinci günümü yolculuğa çıkmıştı da beş gün oruç tutamamıştı gibi özrünün ne zaman başladığını bilmeyen kimse az miktarı kaza edebilir. Ama özrünün ne zaman başladığını bilen, örneğin ayın beşinci günü yolculuğa çıktığını bilen, ancak onuncu gecemi döndü de beş gün oruç tutamadı veya on birinci gece mi döndü de altı gün oruç tutamadığını bilmeyen kimse bu durumda farz ihtiyat gereği fazla miktarı kaza etmelidir.

Mesele 919: Birkaç Ramazan ayından kaza orucu olan kimse kazanın hangisini tutarsa tutsun sahihtir, ama son Ramazan ayının kaza vakti darsa örneğin, son Ramazandan beş gün kazası varsa ve Ramazan ayına beş gün kalmışsa, bu durumda farz ihtiyat gereği son Ramazan için kaza etmelidir.

Mesele 920: Ramazan ayı orucunun kazasını tutan kimse kaza vakti dar değilse öğleden önce orucunu bozabilir, ama vakit darsa, yani gelecek Ramazan ayına kadar sadece kaza oruç sayıları kadar vakit varsa ihtiyat gereği orucunu öğleden önce bile bozmamalıdır.

Mesele 921: Ramazan ayı orucunu kaza eden kimse öğlenden sonra bilerek orucunu bozarsa on fakire yemek vermeli ve buna gücü yoksa üç gün oruç tutmalıdır.

Mesele 922: Birkaç Ramazan ayının kaza orucu farzsa ve hangisinin kazasının önce tutulacağı belirlenmemişse ilk yılın kazası hesap edilir.

Mesele 923: Özür (hastalık, yolculuk gibi) nedeniyle orucunu tutamayan kimse, sonraki yılın Ramazan ayından önce özrü ortadan kalkarsa onları kaza etmelidir.

Mesele 924: Hastalık sebebiyle ramazan orucunu tutmayan kimse, hastalığı bir sonraki ramazan ayına kadar devam ederse, orucunun kazası ondan düşer ve her gün için fakire bir mûd yiyecek vermelidir.

Mesele 925: Bir kimse, bir hastalık sebebiyle Ramazan ayında oruç tutmaz ve Ramazan ayından sonra hastalığı iyileşir de hemen başka bir özür ortaya çıkar ve sonraki Ramazan ayına kadar orucun kazasını tutamazsa o oruçların kazasını sonraki yıllarda tutmalıdır. Keza Ramazan ayında hastalık özrü dışında başka bir özrü olursa ve Ramazan ayından sonra özrü ortadan kalkarsa, ama sonraki Ramazan ayına kadar hastalık sebebiyle oruç tutamazsa o günlerin kazasını tutmalıdır.

Mesele 926: Yolculuk sebebiyle Ramazan ayı orucunu tutmayan kimse sonraki Ramazan ayına kadar yolculuk halinde olursa geçen Ramazanın kazası üzerinden kalkmaz ve sonra onun kazasını yerine getirmelidir ve müstehap ihtiyat gereği erteleme kefareti de vermelidir.

Mesele 927: Bir kimse bedensel zayıflık nedeniyle Ramazan ayında oruç tutamaz ve gelecek yılın Ramazan ayına kadar kaza etmezse, üzerinden kaza kalkmaz ve gücü yettiği her hangi bir zamanda kaza etmelidir. Keza birkaç yıl oruç tutmayan ve tövbe ederek telafi etmeye karar veren kimsenin tutmadığı oruçların tamamının kazasını tutması farzdır ve gücü yetmezse üzerinden kaza oruçları kalkmaz ve üzerinde tutmakla yükümlü olduğu bir vazife olarak kalır.

Erteleme Kefareti

Mesele 928: Özür nedeniyle Ramazan ayında oruç tutmaz ve Ramazan’dan sonra özrü kalkar da gelecek Ramazan ayı gelinceye kadar orucunun kazasını yerine getirmezse, kaza orucuna ek olarak her gün için fakire 750 gr yiyecek vermelidir.

Mesele 929: Ramazan ayı orucunu bilerek tutmayan ve kazasını da gelecek Ramazan ayına kadar özrü olmaksızın yerine getirmeyen kimse kasten orucu bozmanın kaza ve kefaretine ek olarak (bir önceki meselede de açıkladığımız gibi), her gün için fakire erteleme kefareti de vermelidir.

Mesele 930: Erteleme kefareti bir mûd yemektir, yani 750 gr buğday, un, ekmek, pirinç veya fakire verilmesi gereken yiyecek maddeleri.

Mesele 931: Ramazan orucunun kazasını birkaç yıl erteleyen kimsenin kaza orucuna ek olarak bir mûd yiyecek vermesi gerekir ve sonraki yıllardaki gecikmeden dolayı üzerine bir şey farz olmaz.

Mesele 932: Her gün bir mûd yiyecek vermesi gereken kimse birkaç günün kefaretini bir fakire verebilir.

Mesele 933: Gelecek Ramazan ayından önce kazanın farz olduğunun bilinmemesi varsayımı erteleme kefaretini ortadan kaldırmaz.

Orucun Farz Olmadığı Kimseler

Mesele 954: Doğumu yaklaşan hamile kadın orucun cenin veya kendisi için zararlı olacağından korkarsa oruç ona farz değildir ve birinci durumda (cenin için zararlı olması) her gün fakire fidye[1] unvanında 750 gr yiyecek, yani buğday, arpa ve benzeri gibi yiyecek vermeli ve Ramazan ayından sonra orucun kazasını tutmalıdır. Kendisi için zararlı olduğu ikinci durumda tutmadığı oruçlarını kaza etmelidir ve ihtiyat gereği fidye de vermelidir. Doğumu yaklaşmayan kadının fidye vermesi farz ihtiyat temeline dayanır.

Mesele 955: Çocuğunu emziren kadın (ister kendi çocuğu olsun ister ücretli veya ücretsiz sütanneliği yapmış olsun) sütünün azalması veya sütünün kurumasından korkması sebebiyle orucun çocuğa zararlı olmasından korkarsa oruç ona farz değildir ve her gün fidye vermeli ve sonra da kazasını tutmalıdır. Ama oruç kadının kendine zararlı olursa ihtiyat gereği fidye farzdır.

Mesele 956: Yukarıdaki iki meselede sonraki Ramazan ayına kadar oruç tutmazsa umursamazlık yapması durumunda kazaya ek olarak geciktirme kefareti de farz olur. Ama özür sebebiyle kaza tutmamışsa geciktirme kefareti gerekmez. Bu özür çocuğa zarar gelmesinden korkulması ise orucun kazasını istediği zaman tutabilir ve bu özür kadının kendine zarar gelmesinden korkması ise kaza düşer ve her gün için fidye vermelidir.

Mesele 957: Kadının fidye veya kefaret vermesi, her ne kadar hamilelik veya süt emzirmeden dolayı oruç tutmamış olsa dahi, kendi üzerinedir ve kocasına farz değildir. Keza çocuğun kefareti veya fidyesi de babanın üzerine farz değildir. Elbette kadının kocası veya çocuğun babası kadın veya evlattan vekalet alarak onun adına fidye veya kefaret ödeyebilir.

Mesele 958: Oruç tutmanın meşakkatli olduğu yaşlı erkek ve yaşlı kadın için oruç farz değildir ve her gün fakire bir mûd (buğday, arpa, pirinç vb.) yiyecek vermelidirler, ama kesinlikle oruç tutacak güçleri yoksa ihtiyat gereği fidye vermelidirler. Her iki durumda da Ramazan ayından sonra oruç tutabilirlerse müstehap ihtiyat gereği oruçlarının kazasını tutmalıdırlar.

Mesele 959: Hastalığından dolayı çok susayan ve susuzluğa tahammül edemeyen veya susuzluğun meşakkatine dayanamayan kimse için oruç farz değildir. Elbette ikinci durumda (meşakkat) her gün için fakire bir mûd yiyecek vermelidir ve birinci durumda farz ihtiyat gereği fidye de vermeli ve Ramazan ayından sonra oruç tutabilirse müstehap ihtiyat gereği oruçlarının kazasını tutmalıdır.

Mesele 960: Fidyenin miktarı ertelenen kefaret miktarı gibidir, yani fakire 750 gr buğday, un, pirinç ve diğer yiyecek maddelerinin verilmesidir.

Ayın İlk Gününü İspatlama Yolu

Mesele 961: Ayın başı beş yolla ispatlanır:

1. Yükümlü şahsın aracılığıyla ayın görülmesi;

2. İki adil kişinin şahitliği, eğer çok sayıda kimse hilalin görüldüğünü inkâr etmez ve o iki adil kimsede yanlışlık ihtimalini güçlendirmezse;

3. İlim veya itminana sebep olan şöhret;

4. Önceki aydan otuz günün geçmesi;

5. Şer’i hâkimin hükmü.

Mesele 962: İkindi vakti hilalin görülmesi kameri ayın doğduğunu ispatlar ve ayın görülmesi sonrasındaki gece ayın ilk gecesi hesap edilir.

Mesele 963: Ayın görülmesi için çıplak gözle veya bir araçla görülmesi arasında fark yoktur. Dolayısıyla ay çıplak gözle görülürse ayın ilk gününe hükmedilir. Gözlük veya dürbün veya teleskopla da görülürse ayın ilk günü ispatlanır. Ama görüntünün aslının bilinmediği bilgisayarda yansıma yoluyla hilalin görüntüsünü görerek ayın ilk gününün ispatlanması sorunludur.

Mesele 964: Ayın sırf küçüklüğü veya aşağıda olması, büyüklüğü veya yüksekte olması, genişliği veya inceliği ve benzeri şeyler, ayın birinci veya ikinci gecesinin ispatlanması için şer’i delil değildir, ama yükümlü kimse bu doğrultuda bir ilme ulaşırsa bu alanda kendi ilmince amel edebilir.

Mesele 965: Ayın ilk günü takvimlerle ve astronomların bilimsel hesaplarıyla ispatlanmaz, ancak onların sözleri yakîn oluşturuyorsa durum farklıdır.

Mesele 966: Bir şehirde ayın ilk günü ispatlanırsa onunla ufuk birliği olan diğer şehirler için kâfidir. Ufuk birliğinden ayı görme ve görmeme ihtimali yönünden eşit olan yerler kastedilir.

Mesele 967: Ayın görülmesine hükmetmediği sürece sırf onun nezdinde ayın görülmesinin sabit olması, ayın ispatına itminanın oluşması dışında, başkalarının ona uyması için yeterli değildir.

Mesele 968: Şer’i hâkim yarın ayın ilk günü olduğuna hükmederse ve bu hüküm ülkenin tamamını kapsarsa onun hükmü şer’i olarak o ülkenin şehirleri için muteber ve geçerlidir.

Mesele 969: Gayri İslami ve zalim veya facir bir hükümet tarafından ayın görülmesinin bildirilmesi, sorumlu kimse için ayın ilk günü olduğunda yakîn ve itminan oluşturursa yeterlidir.

Mesele 970: Bir şehirde ay görülmezse, ama radyo ve televizyon ayın görüldüğünü bildirirse onların haberi ayın görüldüğünün sabit olmasında yakîn ve itminana sebep olursa yeterlidir ve araştırılmasına gerek yoktur.

Mesele 971: Ramazan ayının ilk günü sabit olmazsa oruç farz değildir, ama sonra ayın ilk günü olduğu sabit olursa o günün kaza orucu tutulmalıdır.

Mesele 972: Şevval ayının ilki, komşu şehirlerin ufuklarında bile hilâli görmekle veya iki adil kişinin şahitliğiyle veya hükümdarın hükmüyle sabit olmazsa, o gün oruç tutmak gerekir.

Mesele 973: Ramazan ayının sonu mu yoksa Şevval’in başı mı olduğundan şüphe edilirse oruç tutulmalıdır, ama gün esnasında Şevval’in ilki olduğu sabit olursa, akşama yakın olunsa bile iftar edilmelidir (oruç bozulmalıdır).

Orucun Kısımları

Mesele 974: Oruç dört kısımdır: Farz, haram, müstehap ve mekruh.

Mesele 975: Farz oruçlar şunlardan ibarettir:

1. Mübarek Ramazan ayı orucu;

2. Kaza orucu;

3. Kefaret orucu;

4. İtikâfın üçüncü günü orucu

5. Temettu haccında kurban yerine tutulan oruç;[1]

6. Nezir, ahit ve yemin aracılığıyla farz olan müstehap oruç;[2]

7. Babanın ve farz ihtiyat gereği annenin kaza oruçlarının büyük erkek çocuğuna farz olan oruç.

Mesele 976: Haram oruçların bazısı şunlardan ibarettir:

1. Ramazan Bayramı orucu;

2. Kurban Bayramı orucu;

3. Şaban ayının ilki mi yoksa Ramazan ayının biri mi olduğunu bilmeyen kimsenin Ramazan ayı niyetiyle tuttuğu oruç;

4. Kocasının hakkının eda edilmemesi durumunda kadının tuttuğu müstehap oruç;

5. Orucun kendisine zararlı olduğu kimsenin tuttuğu oruç;

6. İstisna edilenler dışında yolcunun orucu.

Mesele 977: Yılın tüm günlerinde oruç ( haram ve mekruh oruçlar dışında) tutulması müstehaptır, ama bazı günlerin orucunun müstehap olduğu tekit edilmiştir ki bunlar şunlardan ibarettir:

1. Her ayın ilk ve son Perşembe günü ve her ayın ikinci on gününün ilk Çarşamba günü orucu;

2. Her ayın on üçü, on dördü ve on beşinci gününün orucu (Eyyamü’l-Bîyz);

3. Recep ve Şaban ayı orucu ( tamamında veya bazı günlerinde bir gün bile olsa);

4. Peygamber Ekrem’in (s.a.a) doğum gününde (Rebiyülevvelin 17’si);

5. Meb’as Bayramı günü (Receb’in 2o8’zi);

6. Gadir-i Hum Bayramı günü(Zilhiccenin 18’zi);

7. Dehvu’l-Arz günü (Zilkadenin 25’şi).

Mesele 978: Mekruh oruçlar şunlardan ibarettir:

1. Ev sahibinin izni veya yasaklaması olmaksızın misafirin tuttuğu müstehap oruç;

2. Arefe amellerine engel olacak zayıflığa sebebiyet vermesi durumunda Arefe günü tutulan oruç.

Son: Orucun ve Mübarek Ramazan Ayının Adabı

Mesele 979: Müstehap orucu tutan kimsenin orucunu sonuna kadar sürdürmesi farz değildir ve istediği zaman orucunu bozabilir, daha ötesi mümin birisi yemeğe davet ederse şer’i olarak onun davetinin kabul edilmesi ve orucun bozulması beğenilmiştir.

Mesele 980: Oruçlunun akşam namazını, orucunu açmadan önce kılması müstehaptır, ama birileri onu bekliyorsa veya kendisi kalp huzuruyla namaz kılamayacak kadar aç ise önce iftar etmesi daha iyidir, ancak imkân dâhilinde namazını fazilet vaktinde kılmalıdır.

Mesele 981: Ramazan ayının adap ve saygınlığına riayet etmek için, her ne kadar oruçlu olmasalar bile şu şahısların orucu bozan şeylerden kaçınmaları müstehaptır:

1. Yolculukta orucu bozan işlerden birini yapan ve vatanına veya on gün kalmak istediği yere öğlenden önce ulaşan yolcu;

2. Öğleden sonra vatanına veya on gün kalacağı yere ulaşan yolcu;

3. Orucu bozan işlerden birisini yapmış ve öğleden önce iyileşmiş hasta;

4. Öğleden sonra iyileşmiş hasta;

5. Aylık periyod günleri arasında temizlenen veya doğum kanından temizlenen kadın;

6. Ramazan ayı gününde Müslüman olan kâfir;

7. Ramazan ayı gününde buluğa eren çocuk.