2. مایحتاجی که از درآمد تدریجی تهیه می‌شود

  مایحتاجی از قبیل لوازم خانگی، جهیزیه، ساختمان مسکونی و مانند آن که شخص نمی‌تواند هنگام نیاز یکباره خریداری کند مگر آن که از درآمد سنوات بعد به تدریج تهیه و برای زمان احتیاج نگهداری نماید، آن مقدار که هر سال به اندازه‌ی شأن عرفی خود تهیه می‌کند مؤونه است و خمس ندارد.    

مسائل متفرقه

1.اگر در منطقه‌یی رسم بر این باشد که خانواده‌ی داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدریج به تهیه‌ی آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، در صورتی که تهیه‌ی اثاث و لوازم زندگی برای آینده عرفاً جزو مؤونه محسوب شود خمس ندارد.    

2. شخصی که خانه‌ای برای سکونت ندارد، ولی مالک زمینی است که سال خمسی بر آن گذشته، چنانچه زمین را برای ساخت مسکن مورد نیاز، از درآمد بین سال خریده باشد خمس آن واجب نیست، حتی اگر آن را بفروشد و صرف تهیه مسکن دیگری کند ولی اگر آن را از درآمد سال به قصد فروش و مصرف پول آن برای ساخت خانه خریده باشد و یا پول آن را به این منظور پس‌انداز کند، بنابر احتیاط پرداخت خمس آن واجب است.

3.در عدم وجوب خمس در زمینی که برای ساخت مسکن بدان نیاز دارد، فرقی بین این که یک قطعه باشد یا چند قطعه، و یا یک مسکن باشد یا چند مسکن وجود ندارد، بلکه ملاک، صدق عنوان نیاز به آن به مقتضای موقعیت و شأن عرفی وی و همچنین وضع مالی شخص برای ساخت تدریجی آن است.    

4. فردی که خانه‌ی ملکی برای سکونت ندارد و از درآمد بین سال زمینی خریده تا در آن خانه‌یی برای خودش بسازد چنانچه شروع به ساختن کند ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد آنچه در مصالح ساختمان مصرف کرده، خمس ندارد.

• اگر شخصی منزلی که مورد نیاز و در شأن او باشد تهیه کند، مؤونه حساب می‌شود و خمس ندارد، هر چند به عللی نتواند در آن سکونت کند و یا پس از مدتی از سکونت در آن منصرف شود.

3. پرداخت بدهی

1.آنچه از درآمد سال اضافه می­ آید هرچند اندک باشد، باید خمس آن­ را پرداخت، هرچند بدهی‌  یا قسط بابت مؤونه داشته باشد، ولی در صورتی که بدهی خود را از منافع همان سال یا اندکی بعد از سال بپردازند، به مقداری که عرفاً صرف در هزینه‌ی سال محسوب می‌شود، خمس ندارد.

2.اگر قبل از بدست آوردن سود، برای هزینه­ های زندگی قرض کرده باشد یا از پولی که متعلق خمس نیست (مانند ارث) برداشته باشد، بنابر احتیاط واجب نمی­تواند آن هزینه­ها را از سود کم کند و باید خمس آن را بپردازد.

3.اگر بعد از حصول سود، از مال غیر متعلق خمس، برای مخارج زندگی مصرف کند، می‌تواند مبلغ آن را از سود سال کسر کند.

4.صرف درآمد سالانه بابت بدهی، هر چند بدهی غیر مؤونه باشد، جایز است، ولی اگر تا پایان سال پرداخت نشود، از منفعت کسب سالی که در ‌آن بدهی حاصل شده استثنا نمی‌شود و باید خمس آنچه از درآمد باقی­مانده، پرداخت شود؛ مگر بدهی‌ که برای مؤونه و بعد از حصول سود حاصل شده باشد، اعم از اینکه به نحو استقراض باشد یا خرید فی الذمه یا به نحو دیگر.

4. پول پیش اجاره و مانند آن

1. پولی که مستأجر ناچار است برای اجارهٔ خانه به موجر قرض (رهن) دهد، در صورتیکه توان پرداخت اجاره کامل را نداشته باشد یا موجر نمی‌پذیرد، به مقداری که برای اجاره مسکن مطابق شأن، باید طبق قرارداد اجاره به موجر قرض بدهد، خمس تعلق نمی‌گیرد و احکام مؤونه را دارد.

2. مبلغی که برای تشرف به حج یا عمره به بانک سپرده می­ شود، تا زمانی که نوبت آنها فرا می ­رسد اصل پول و سود آن را دریافت کرده و به عمره و حج مشرف ‌شوند، چنانچه در همان سال خمسی سپرده‌گذاری، به حج یا عمره بروند، خمس ندارد، ولی اگر نوبت آنها پس از سال خمسی باشد، به اصل سپرده اگر از درآمد بین سال بوده خمس تعلق می‌گیرد، اما سود حاصل درصورتی­که پیش از سال تشرف، قابل وصول نباشد، جزو درآمد سال وصول محسوب می‌شود که در صورت هزینه شدن در آن سال، خمس ندارد.

تمرین

1. آیا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه، استفاده‌ی از آن در طول سال است یا این که نیاز به آن در طی سال کافی است، هر چند موردی برای استفاده از آن پیش نیاید؟
2. داروهایی که از درآمد میان سال خریده شده، اگر بدون فاسد شدن تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلق می‌گیرد؟
3. شخصی خانه‌ی ملکی برای سکونت ندارد، لذا زمینی خریده تا در آن خانه‌یی برای خودش بسازد، ولی چون پولِ کافی برای ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟
4. آیا بر کارمندانی که گاهی مقداری مال از مخارج سالانه‌ی آنها زیاد می‌آید با توجه به این که بدهی‌های نقدی و قسطی دارند خمس واجب است؟
5. معمول است که برای اجاره‌ی خانه مقداری پول پیش پرداخت می‌کنند، اگر این پول از منافع کسب باشد، و چند سال در نزد صاحبخانه بماند، آیا پس از دریافت، بلافاصله باید خمس آن پرداخت شود؟ و در صورتی که بخواهد با همان پول در جای دیگر منزل اجاره کند، چطور؟
6. آیا پولی که برای ثبت نام حج پرداخته می‌شود و چند سال بر آن می‌گذرد خمس دارد؟