3. رشد و نمو سرمایه

1. اگر افزایش قیمت ناشی از تورم باشد؛ یعنی ارزش پول کم شده و همة اجناس با پول بیشتر معامله می‌شوند، این افزایش قیمت ترقی قیمت محسوب نمی‌شود و خمس ندارد.

2.اگر کالای تجاری که خمس آن پرداخت شده، افزایش قیمت پیدا کند و امکان فروش آن باشد، با رسیدن سال خمسی، باید خمس ارزش افزوده آن پس از کسر مقدار تورم پرداخت شود، ولی اگر تا سر سال مشتری نداشته باشد، در حال حاضر پرداخت خمس افزایش قیمت آن واجب نیست و افزایش قیمت جزء درآمد سالی است که امکان فروش آن فراهم باشد.

3. اگر کالایی با مال خمس داده شده به قصد فروش خریداری و سپس فروخته شود، آن مقدار از پول فروش که بیشتر از قیمت خرید و تورّم آن است، جزو منفعت کسب محسوب می‌شود و باید خمس زاید بر مؤونة سال پرداخت شود.

4.اگر شخصی مثلاً ملک یا سکه طلا را بدون قصد فروش، از درآمد بین سال خریداری کرده باشد، باید بر اساس ارزش آن در پایان سال، خمس آن را بپردازد و ارزش افزودة آن (ترقی قیمت سوقیه) تا فروخته نشود خمس ندارد و پس از فروش، ترقی قیمت آن پس از کسر مقدار تورم، جزء درآمد سال فروش است.

4. پس انداز

1. درآمدی که پس انداز می‌شودسر سال خمسی، خمس دارد. البته اگر سال خمسی  فردی برسد و او نیاز داشته باشد که وسیله‌ای برای مایحتاج زندگی خود تهیه کند، چنانچه تأخیر در پرداخت خمس به اندازه­ای باشدکه عرفاً صرف مال در آن، صرف در مؤونة سال حساب می­شود، جایز است قبل از دادن خمس، آن وسیله را خریداری کرده و سپس خمس باقیمانده را پرداخت کند.

2. هر مقدار که از منفعت کسب، پس‌انداز می‌شود یک‌بار به آن خمس، تعلق می‌گیرد و پس‌انداز آن در بانک به صورت قرض‌الحسنه موجب سقوط خمس آن نمی‌شود.

5. مطالبات

.1اگر طلب‌هایی که شخص بابت سود فروش نسیة کالا دارد، سر سال خمسی قابل دریافت باشد، پرداخت خمس آن سر سال واجب است و در غیر این صورت جزو درآمدهای سال دریافت محسوب می‌شود.

.2در فرض مسالة قبل اگر قسمتی از طلب مزبور بابت سود بین سال بوده که تبدیل به کالا شده و سپس به صورت نسیه فروخته شده، خمس این مقدار باید بلافاصله پس از دریافت پرداخت شود.

.3حقوق معوّقه و اجرت اضافه‌کاری‌که سر سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سالِ دریافت آن حساب می‌شود که اگر در همان سالِ دریافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد امّا اگر سرِ سالِ خمسی قابل دریافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هرچند هنوز آن را نگرفته باشد.  

.4حقوق بازنشستگی و پولی که به خاطر مرخصّیِ استفاده نشده پرداخت می‌شود، اگر تا سر سال خمسی باقی بماند، پرداخت خمس آن واجب است.

.5اگر از درآمد بین سال مالی را به کسی قرض دهد، چنانچه بتواند تا آخر سال خمسی قرضش را از او بگیرد، واجب است سر سال، خمس آن را بپردازد، ولی اگر نتواند قرض خود را تا پایان سال بگیرد، باید هر وقت آن را وصول کرد خمس آن را فوراً بپردازد.

6. طلای مسکوک

  طلای مسکوک در صورتی که جزو منفعت کسب محسوب شود حکم سایر درآمدهای کسب را در وجوب خمس دارد.   

7. کفن

فردی که کفنی را خریده و چند سال مانده بایستی خمس قیمت آن در سر سال خمسی اول را بپردازد و نسبت به تنزل ارزش پول با حاکم شرع مصالحه کند.

تمرین

1. اگر شرکای شخصی حساب سال خمسی نداشته باشند تکلیف او چیست؟
2. آیا به سرمایه‌ی صندوق قرض‌الحسنه خمس تعلق می‌گیرد؟ به سود حاصل از آن چطور؟
3. آیا به ابزاری که در کار و کسب استفاده می‌شود خمس تعلق می‌گیرد؟
4. آیا به اموالی که به تدریج برای خرید خانه یا سایر مایحتاج زندگی پس‌انداز می‌شود خمس تعلق می‌گیرد؟
5. اگر کارمندی حقوق سال خمسی خود را بعد از رسیدن آن دریافت کند، آیا دادن خمس بر او واجب است؟
6. اگر کسی قبل از سال خمسی‌اش، مقداری از درآمد خود را به کسی قرض دهد و بعد از گذشت چند ماه از سر سال خمسی خود آن را دریافت کند، این مبلغ چه حکمی دارد؟