منظور وصایایی هستند که با یکدیگر منافاتی ندارند؛ مثلاً اگر یک‌‌بار میت وصیت کرده این زمین به فلانی داده شود و دوباره بگوید به دیگری داده شود، با هم تضاد دارند.

الف) نوع واحد

یک- واجبات مالی: از اصل مال هزینه می‌‌شود.

دو- واجبات بدنی: از ثلث مال هزینه می‌‌شود و اگر بیش از ثلث بود با اجازه ورثه از جمیع مال برداشته می‌‌شود.

سه- تبرّعی⁽¹⁾: مانند واجبات بدنی است.

مسئله

اگر هزینه مخارج وصیت در واجبات بدنی یا تبرعی بیش از ثلث مال باشد و ورثه اجازه ندهند که از ثلث مال برداشته شود، در صورتی‌‌که بین وصایا تقدیم و تأخیر فهمیده نشود، بر تمام آنها نقص وارد شده و مال بالنسبه توزیع می‌‌شود و اگر از وصیت تقدیم و تأخیر فهمیده شود، طبق آن عمل می‌‌گردد.

ب) چند نوع

یک- محل خرج آن ذکر نشده (مثلاً نگفته از این قطعه زمین صرف شود یا حتی نگفته از ثلث اموال)

— اول: واجبات مالی ← از اصل مال پرداخت می‌‌شود.

— دوم: واجبات بدنی ← از ثلث کل اموال، منهای واجبات مالی، پرداخت می‌‌شود.

— سوم: تبرعی‌‌ ← از ثلث کل اموال، منهای واجبات مالی، پرداخت می‌‌شود.

نکته

باید ترتیب بالا رعایت شود. لذا ممکن است در همان مرحله اول دیگر نوبت به مرحله دوم نرسد.

دو- محل خرج آن ذکر شده و همچنین بیان شده از ثلث مال باشد (مثلاً از این قطعه زمین خرج شود):

‌‌اول: واجبات مالی⁽²⁾ و بدنی: از همان مال معین شده برای این واجبات خرج می‌شود. اگر ثلث کافی نبود و ورثه هم اجازه ندادند، هر کدام از واجبات مالی و بدنی که بر دیگری مقدم شده‌‌اند، همان باید اول اجرا شود و اگر ترتیبی نداشته باشد، ثلث اموال از مال معین شده بر واجبات مالی و بدنی توزیع می‌‌شود:

در صورت کمبود ثلث مزبور برای اجرای واجبات مالی: کمبود از اصل ماترک جبران می‌شود.

در صورت کمبود ثلث مزبور برای اجرای واجبات بدنی: کمبود با اجازه ورثه از ماترک جبران می‌شود.

دوم: تبرّعی (غیر واجبات): از همان مال تعیین شده مصرف می‌شود.

نکته

ترتیب اول و دوم باید مراعات شود؛ یعنی اول واجبات مالی و بدنی و سپس تبرعی‌‌ها.

وصایایی که بعد از وصایای دیگر وصیت شده، وصایای قبلی را باطل می‌‌کند؛ مثلاً یکی در تاریخ 1360 وصیت شده باشد و یکی در تاریخ 1372 و این دو وصیت با هم قابل جمع نباشند.

• مثال1: شخصی وصیت کرده از اموالم برایم حج واجب بجا آورید و مهریه همسرم را بپردازید. فرض کنید قیمت حج 6 میلیون و مهریه زن 30 میلیون باشد و ارزش اموال میت هم 20 میلیون باشد و بدهی دیگری نداشته باشد ← در این حالت از اصل مال میت به وصیت عمل می‌شود؛ چون هر دو از واجبات مالی است. با توزیع ماترک میت بین هزینه حج و مهریه زن، آنچه برای حج در نظر گرفته می‌‌شود، برای انجام این فریضه کافی نیست. لذا 20 میلیون برای مهریه پرداخت می‌‌شود.

• مثال2: شخصی وصیت کرده از اموالش برای او 10 سال نماز بجا آورده شود که هزینه آن مثلاً 3 میلیون است و مهریه همسرش را که 30 میلیون است، هم بپردازند و اموال میت فقط 20 میلیون ارزش دارد ← باید کل اموال (به استثنای هزینه تجهیز میت) صرف مهریه شود؛ چون واجبات مالی مقدم است.

• مثال3: در مثال 2 اگر اموال میت (با کسر هزینه تجهیز میت) 35 میلیون باشد ← مهریه زن ابتدائاً پرداخت می‌‌شود و ثلث آنچه باقیمانده بعد از کسر مهریه، صرف نماز میت می‌‌شود و بقیه به ورثه می‌‌رسد.

• مثال4: در مثال 3 اگر علاوه بر دو وصیت مذکور، وصیت شده باشد که 2 میلیون به فلان فقیر محله صدقه بدهند، به دلیل آنکه باید مابقی اموال صرف نماز میت شود و از اموال او چیزی باقی نمی‌‌ماند (و واجبات بدنی مقدم بر تبرعی‌‌اند) لذا این وصیت عمل نمی‌‌شود و شرعاً نباید به آن فقیر کمک کرد؛ مگر آنکه ورثه از سهم خود گذشت کنند.

• مثال5: اگر کسی وصیت کرده از اموالم 10 سال نماز قضا (فرض کنید حداقل هزینه آن 4 میلیون باشد) و 4 سال روزه قضا (یک میلیون) و یک عمره مستحبی بجا آورید (2 میلیون) و با فرض اینکه اموال وی 15 میلیون (با کسر هزینه دفن) ارزش داشته باشد، چون واجبات بدنی (نماز و روزه) مقدم‌‌اند، لذا نوبت به عمره نمی‌‌رسد (زیرا ثلث مال او 5 میلیون می‌شود و برای انجام عمره در کنار نماز قضا و روزه قضا کافی نیست) و اگر ترتیب دارد، یعنی گفته است نماز قضا بگیرید و بعد از آن روزه قضا، آن‌‌گاه عمره بجا آورید، باید ابتدا نماز را انجام داد و آنچه بـــاقی می‌ماند، صرف روزه کرد و به عمره مستحبی هم نوبت نمی‌‌رسد.

ورثه هر مقدار بیش از ثلث اموال را اجازه دهند، به همان مقدار نافذ است.

1. بعد از مرگ میت اجازه دهند ← مطلقاً نافذ است (حتی اگر در زمان حیات میت ردّ کرده باشند.)

2. قبل از مرگ میت اجازه داده‌‌اند ← مطلقاً نافذ است (حتی اگر بعد از فوت میّت ردّ کنند.)

نکته

• اگر برخی از ورثه اجازه بیش از ثلث را صادر کنند، اجازه‌‌دهندگان نسبت به سهم خودشان باید به بیش از ثلث عمل کنند.

1. موصی تا زمانی‌‌که زنده است، می‌‌تواند از وصیتش برگردد.

2. تحقق رجوع از وصیت یا با کلام و سخن است، مانند اینکه بگوید:"از وصیتم برگشتم" یا بگوید "آن وصیت باطل است". یا با عمل است، مانند اینکه موصی‌‌به را بفروشد.

شک در رجوع موصی از وصیت

1. وصیت مطلق باشد.[1] ← در صورت شک، اصل، عدم رجوع است.

2. وصیت مقید به چیزی مثل مرگ موصی در سفر یا بیماری خاص باشد ← اگر در آن سفر یا بیماری نمیرد، وصیت باطل می‌‌شود.

................................................
[1]. یعنی مقصود موصی آن است که در هر شرایطی به آن عمل شود.

1. وصیت در مورد سرپرستی فرزندان صغیر به چه نحوی اثبات می‌شود؟

2. اگر برخی ورثه اجازه بیش از ثلث را صادر کنند (نه همه آنها) تکلیف چیست؟

3. در چه صورتی اگر ورثه بیش از ثلث را در وصیت اجازه دهند، نمی‌‌توانند آن را بعداً رد کنند؟

4. دو راه اثبات وصیت مالی را بیان کنید.

5. در صورت نبودن عادل مسلمان برای اثبات وصیت چه باید کرد؟

6. در صورت اقرار برخی از ورثه در مورد وصیت چه باید کرد؟