بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم
اميدواريم كه خداوند متعال به بركت اين ساعات معطر و منور، دلهاى همه ى شما برادران و خواهران عزيز را به نور يقين و ايمان و اخلاص منور كند و به همه ى ما از ماه رمضان و از اين روزها و ساعات، رشحه اى از رحمت خود و بركات خود و نظر لطف خود عطاء كند؛ ان شاءاللَّه، كه اگر اين شد، همه ى اين خواسته ها و آرزوها و تمناهاى قلبى و اهدافى كه ترسيم ميكنيم، به آسانى تحقق پيدا خواهد كرد.
اين جلسه ى ما، در واقع يك جلسه ى دوجانبه و دوگانه است. ما يك ديدار ماه رمضان با مسئولين محترم دولت هر سال داشته ايم و داريم. اين، يك جهت اين جلسه است. يك جهت ديگر هم قضاى هفته ى دولت است؛ چون در هفته ى دولت معمولاً يك ديدارى داريم، ادائاً نشد اين ديدار انجام بگيرد، قضائاً آن را حالا انجام ميدهيم - آقايانِ مسئولينِ دولت و آقاى رئيس جمهور سرگرم مجلس و اين كارها بوديد - بنابراين، ياد شهيدان عزيزمان، شهيد رجائى و شهيد باهنر را گرامى ميداريم؛ براى آنها طلب علو درجات ميكنيم و مغتنم ميشمريم كه نام اين دو شهيد بزرگوار و فرزانه و بااخلاص بر روى دولتهاى ما به مناسبت هفته ى دولت گذاشته ميشود؛ با ياد آنها هر سال دولت آغاز به كار بكند.
بحمداللَّه دولت تثبيت شد و استقرار پيدا كرد؛ اين خيلى فرصت و موقعيت مهم و بزرگى است؛ لطف عظيمى است كه خداى متعال بر ملت ما و كشور ما تفضل و عطا كرد. اولاً با آن انتخاباتِ پر شور و فراموش نشدنى، نشان داده شد كه ملت ايران براى مديريت كشور احساس مسئوليت ميكند و با اراده ى خود، با اختيار خود، قدم به ميدان ميگذارد، براى اينكه مسئولين كشور را تعيين بكند؛ كه اين خيلى فرصت مهمى است براى نظام و براى انقلاب. در واقع ملت بزرگ ما، با حضور هشتاد و پنج درصدى در صحنه، بيعت دوباره اى با انقلاب كردند، بعد هم رئيس جمهورى را انتخاب كردند با قريب بيست و پنج ميليون رأى، كه اين هم يك نصاب جديدى براى دولت و براى رؤساى جمهور ما بود. و اينها پيام داشت؛ هم آن حضور هشتاد و پنج درصدى - چهل ميليونى - پيامهائى در خود دارد، هم اين انتخاب قريب بيست و پنج ميليونى. اينها پيام دارد و بايد اين پيامها را فهم كرد. و اگر دولتى و مسئولانى اين پيامها را درست درك بكنند و نخبگان و زبدگان سياسى جامعه با تأمل در اين پيامها بنگرند، خيلى از گره هايشان حل خواهد شد؛ مشكلاتشان حل خواهد شد.
يكى از اساسى ترين حرفهائى كه در اين انتخابات ملت ما زد - و در واقع بايد گفت انقلاب ما زد - اين بود كه جمهوريت خودش را با فرياد قوى اثبات كرد. در واقع اين حضور هشتاد و پنج درصدى، پتك جمهوريت بود بر سر دشمنانى كه دائم عليه انقلاب هِى حرف زدند، عليه اسلام حرف زدند، در پايه هاى جمهوريت نظام به خيال خودشان خدشه كردند. آن حضور قوى، نشان دهنده ى اين معنا بود. بعد هم ملاحظه كرديد كه در اظهارات نامزدهاى محترمى كه وارد اين ميدان شدند، غالباً دم از پيروى خط امام و گرايش به ارزشها، دلبستگى به ارزشها در بياناتشان بود؛ اگرچه حالا در بعضى از موارد حرفى زده ميشد كه منطبق با اين كلى نبود، اما همه آنچه كه ميگفتند و آنچه كه مطرح ميكردند، ميخواستند اين را نشان بدهند كه دلبستگى به راه امام، به خط امام، به انقلاب، به پايه هاى انقلاب وجود دارد. اين خيلى حرف مهمى است. اين نشان دهنده ى اين است كه همه احساس كردند كه ملت ايران به اين سمت گرايش دارد. اين جهت كلىِ حركت ملت ايران را نشان ميداد؛ يعنى جهت اسلاميت، جهت هضم بودن و مطيع بودن در مقابل امر الهى اى كه امام بزرگوار ما مظهرش بود. بنابراين، آن جمهوريت نظام و اين اسلاميت نظام، با اين انتخابات هر دوى اينها تثبيت شد؛ تأييد شد. اينها پيامهاى مهمى است؛ اينها را بايد درك كرد و بايد اين پيامها را فهم كرد.
خوب، بحمداللَّه اين، صفحه ى تازه اى را در انقلاب ما، در نظام ما باز كرد. حالا بعضى واكنشى كه به اين حركت عظيم مردم دادند، حقاً و انصافاً واكنش اخلاقى اى نبود؛ نجيبانه و جوانمردانه نبود، لكن اينها «فأمّا الزّبد فيذهب جفاء و امّا ما ينفع النّاس فيمكث فى الأرض»(1) است. اين حركت اصيل مردم، اين جريان عظيم انقلاب، اينهاست كه براى اين كشور و براى اين ملت و براى اين تاريخ ماندنى است. بايد همه شاكر باشيم. هر كسى كه به اين كشور علاقه مند است، هر كس به اسلام و عظمت اسلام علاقه مند است، هر كس دلبسته ى امام بزرگوارمان هست، بايد شكرگزار باشد اين نعمت بزرگى را كه خداى متعال به ما داد. شماها البته، بيشتر هم بايد شكرگزار باشيد كه مسئوليت بر دوش شماست؛ بخصوص آقاى رئيس جمهور بيش از ديگران بايد شكرگزار باشند. و هم شاكر باشيد. هم مغتنم بشماريد و هم بر اثر اين شكرگزارى، تواضعتان را بيشتر كنيد. مفتخر باشيد به رأى مردم، مستظهر باشيد به رأى مردم؛ اما مغرور نشويد، كه اگر خداى نكرده غرور به سراغ ماها آمد، آن وقت انحرافها و انحطاطهاى گوناگونى را در پيش پاى خودمان خواهيم ديد. مراقب باشيد؛ اين از آن دامهاى بزرگ شيطان است. معمولاً بعد از پيروزى هاى بزرگ، خطرهاى بزرگ وجود دارد. ببينيد، خرمشهر وقتى آزاد شد، خوب، خيلى پيروزى بزرگى بود - آنهائى كه درست يادشان هست، سال 61 - خيلى كار عظيمى بود؛ هم از لحاظ سياسى مهم بود، هم از لحاظ نظامى بسيار پيچيده و مهم بود، هم از لحاظ اجتماعى و نگاه عمومى و دل مردم، چقدر مهم بود و تأثير داشت. از همه جهت كار عظيمى بود. همه، از جاهاى مختلف آمدند. من آن وقت رئيس جمهور بودم. آقايان رؤساى جمهور چندين كشور - پنج شش تا، هفت تا كشور - آمدند اينجا با ما ملاقات كردند و صريحاً به ما گفتند كه الان ديگر وضع شما با گذشته فرق ميكند؛ بعد از اين فتح بزرگى كه انجام گرفت. يعنى اينقدر ابعاد داخلى و خارجى اين حادثه عظيم بود. امام واقعاً يك معلم بود. امام يك معلم اخلاق بود. تا اين حادثه ى عظيم، با اين عظمت، با اين حجم پيدا شد، از همان ساعت اول تو خيابان اثرش در روحيه ى مردم فهميده شد، امام فوراً درد را احساس كرد، درمانش را بلافاصله داد: «خرمشهر را خدا آزاد كرد». اين معنايش اين بود كه فرماندهان مسلحى كه اين همه سختى كشيده بودند، اين همه رنج برده بودند، آن خون دلها را خورده بودند، چقدر شهيدهاى خوب و بزرگ ما در همين فتح بيت المقدس داديم، بر اثر اين همه مجاهدت، حالا اين كار بزرگ انجام گرفته، اينها مغرور نشوند. سياسيونى كه در مساند قدرت نشسته اند، از اين پيروزى بزرگى كه در عرصه ى سياسى برايشان پيدا شد، بر اثر اين حادثه مغرور نشوند: «و ما رميت اذ رميت و لكنّ اللَّه رمى »؛(2) من و شما كاره اى نيستيم؛ دست قدرت الهى است. من و شما وسائلى هستيم كه اگر عقل به خرج بدهيم، اختيار خودمان را به كار بيندازيم، وارد ميدان بشويم، از ما براى حصول اين هدف استفاده خواهد شد و افتخار و شرفش براى ما ميماند. اما اگر ما هم نباشيم: «فسوف يأتى اللَّه بقوم يحبّهم و يحبّونه».(3) اينجور نيست كه، بار خدا بر زمين نميماند، پيش خواهد رفت؛ يك حركت طبيعى، ناموس طبيعت است، ناموس تاريخ است. «سنّة اللَّه الّتى قد خلت من قبل».(4) با تعبيرات مختلف در جاهاى مختلف قرآن آمده: «و لن تجد لسنّة اللَّه تبديلا».(5) اين سنت الهى است. «و لو قاتلكم الّذين كفروا لولّوا الادبار ثمّ لا يجدون وليّا و لا نصيرا سنّة اللَّه الّتى قد خلت من قبل».(6) اين، يك جايش است. «و لن تجد لسنّة اللَّه تبديلا»؛ يعنى اگر شما بيائيد توى ميدان، بر دشمنتان پيروز خواهيد شد؛ يعنى اين سنت الهى است؛ حالا اين پيروزى ممكن است يك روزه و يك ساله نباشد، اما در نهايت پيروزى است. اين پيروزى قطعاً حاصل خواهد شد. شكست و انهزام در جبهه ى حق معنى ندارد؛ مگر آن وقتى كه اهل حق توى ميدان نيايند؛ كار لازم را نكنند؛ اين است ديگر. بنابراين، كار، كار خداست: «و ما رميت اذ رميت». اينجا هم همين جور است. روزبه روز شما مسئولين، شما رئيس جمهور محترم، همه ى كسانى كه دلبسته ى به اين حركت هستند، روزبه روز قدرشناسى تان از لطف الهى، از دست قدرتى كه دلهاى مردم را به اين جهت هدايت ميكند، بايد بيشتر بشود. بنابراين، قضيه اينجور هست.
بحمداللَّه دولت نهم هم دولت بسيار پركار و پرتلاشى بود. همين طور كه آقاى رئيس جمهور بيان كردند، بنده هم حقيقتاً بر خودم لازم ميدانم كه از يكايك اعضاى دولت نهم تشكر كنم؛ خيلى زحمت كشيدند، خيلى تلاش كردند؛ در بخشهاى مختلف؛ حقاً و انصافاً. به دوستانى كه دولت دهم را هم تشكيل دادند، خوشامد عرض ميكنيم، ان شاءاللَّه كه موفق باشيد و خداوند به شما كمك كند و توفيق پيدا كنيد؛ ان شاءاللَّه. بالاخره اين روزگار، روزگار حساس و تلاش طلبى است. هم ظرافت دارد كار امروز، كيفيت دارد، هم كميت و حجم دارد؛ حجيم و پركيفيت. اگر كم كارى كنيم، عقب ميمانيم؛ اگر ظرافتها و ريزه كارى هاى كار را نديده بگيريم، باز هم عقب ميمانيم. كميت و كيفيت بايد با هم همراه باشد. به اين حتماً بايد توجه كنيد. اميدواريم ان شاءاللَّه خدا كمك بدهد.
آقاى رئيس جمهور ما هم كه بحمداللَّه پرانرژى و خستگى نشناس حقاً؛ پابه پاى ايشان دويدن هم خيلى سخت است. خدا كمكتان كند بتوانيد پابه پاى ايشان بدويد و برسيد به مقاصدتان؛ واقعاً كار دشوارى است. ايشان خيلى زياد زحمت ميكشند، زياد تلاش ميكنند، بحمداللَّه پرانرژى هم هستند؛ خدا را شكر. به ظاهر ايشان هم اين همه نمى آيد. الحمدللَّه. خداوند ان شاءاللَّه بيشتر كمك كند، بيشتر انرژى بدهد، بيشتر توان بدهد. البته ما مرتب دعا ميكنيم؛ من هيچ شبانه روزى نيست كه به آقاى رئيس جمهور و بعضى ديگر از مسئولين دعا نكنم.
توصيه هائى كه داريم، من كوتاه عرض ميكنم. يك توصيه همين مسئله ى توكل و توجه به خداى متعال است، براى اينكه باطن خودتان و دل خودتان را بتوانيد مستحكم و قوى نگه داريد. اين شرط اول است. واقعاً اگر ما در درون خودمان، ساخت درونى محكم باشد، هيچ مشكل بيرونى نخواهد توانست بر ما فائق بيايد. بايد دل را، باطن را آنچنان محكم كرد كه بر همه ى كاستى ها و كمبودهاى ظاهرى و جسمانى و محيطى فائق بيايد. اين هم با توكل به خداى متعال و با توجه به خداى متعال حاصل خواهد شد، بدانيد. من در زمينه ى توكل به خدا و اميد به آينده دو تا نكته را عرض بكنم:
يكى اينكه بدانيد سر راه، مشكلات خيلى زياد خواهد بود، توطئه ها خيلى زياد خواهد بود؛ عليه شماها، عليه اين دولت و در باطن عليه اين نظام. خيلى فكرها هست، خيلى تلاشها و توطئه ها هست و آماده باشيد براى مواجهه ى با انواع و اقسام بدخواهى ها و بددلى ها و بدبينى ها كه اثرش هم در بيرون بروز خواهد كرد. اين نكته ى اول.
نكته ى دوم اينكه بدانيد كه فرصتهاى ما و اميدهاى ما بيش از اين مشكلات است. يعنى حقاً حقاً، هم توانائى ها، هم فرصتها، هم درهاى باز و فتوحات الهى در مقابل، بمراتب بيشتر از اين مشكلاتى است كه عرض كردم؛ حجمش هم خيلى زياد است. بنابراين با توكل به خداى متعال اين مشكلات را بر خودتان آسان كنيد. اين توصيه ى اول.
دوم، ادامه ى رويكردهاى اساسىِ قبلى اين دولت است؛ چون اين دولت ادامه ى دولت قبل است ديگر. شما رويكرد عدالت داشتيد. از مسئله ى عدالت دست برنداريد؛ اين قضيه ى عدالت را دنبال كنيد. و مسئله ى فسادستيزى، حمايت از طبقات ضعيف، ساده زيستى، نگاه به مناطق دوردست و محروم، توجه به مشكلات گوناگون مردم. اينها اصولى است كه اگر رعايت بشود و بر اينها پاى فشرده بشود، هم خدا را راضى ميكند، هم مردم را از هر مسئول و از هر نظامى خشنود و دلشاد ميكند. اينها را ادامه بدهيد.
البته در مورد عدالت - عدالت خيلى مسئله ى مهمى است - ما حرفهاى زيادى عرض كرده ايم و در ذهن هست. حالا اين جمله را عرض بكنيم. عدالت را اولاً بايد تعريف كنيد - به نظرم من اين را جداگانه هم اينجا نوشته باشم - و مشخص كنيد كه اين عدالتى كه ميخواهيم به آن برسيم، چيست. اولاً عدالت فقط عدالت در مسائل اقتصادى نيست، يك بخش عمده اش مسئله ى اقتصاد است. در قضاوتها، در داورى ها، در نگاه ها، در نظرها، در اظهارات، در موضعگيرى ها، همه بايستى شاخص عدالت را در نظر داشته باشيم. از همه مبتلابه تر، همين مسئله ى عدالت اقتصادى و عدم توزيع عادلانه ى ثروت عمومى و درآمد عمومى ملى بين آحاد جامعه است كه نمونه هاى فراوانى دارد كه زياد است و يكى اش همين يارانه هاست كه ما خودمان يارانه ميدهيم؛ به فقير كمتر ميدهيم، به غنى بيشتر ميدهيم! الان اينجور است ديگر. الان يارانه هائى كه دولت دارد ميدهد، بيت المال دارد ميدهد، به فقرا داريم كمتر يارانه ميدهيم، به اغنياء بيشتر داريم ميدهيم. اين هدفمند كردن يارانه ها كه مطرح شده، واقعاً يك امر مهمى است. سالهاست كه اين جزو آرزوهاست، جزو كارهاست. بنده در دولتهاى قبل دو سه مرتبه كتباً و شفاهاً به دولتها گفته ام، منتها دنبال اين نميرفتند؛ كار سختى است، كار پردردسرى است. همين طور ترجيح ميدادند كه بماند. خوب، حالا اين دولت دنبال اين كار رفته. بالاخره بايد اين را دنبال كنيد، كه كار ظريفى هم هست. در اين باره، توصيه هائى داريم، كه بعد شايد اگر وقت شد، عرض ميكنم.
غرض، در باب عدالت، يكى اين جهت مورد نظر باشد، يكى هم اينكه در عدالت، هم عقلانيت بايستى مورد توجه باشد، هم معنويت. اين را ما قبلاً هم عرض كرده ايم. اگر معنويت با عدالت همراه نباشد، عدالت ميشود يك شعار توخالى. خيلى ها حرف عدالت را ميزنند، اما چون معنويت و آن نگاه معنوى نيست، بيشتر جنبه ى سياسى و شكلى پيدا ميكند. دوم، عقلانيت. اگر عقلانيت در عدالت نباشد، گاهى اوقات عدالت به ضد خودش تبديل ميشود؛ اگر درست در باب عدالت محاسبه نباشد. خيلى از كارها را گاهى بعضى از اين گروه هاى تند و افراطى توى اين كشور به عنوان عدالت كرده اند، كه ضد عدالت شده. اتفاقاً حالا همان تندى هاى آن حضرات موجب شده كه خود آنها صد و هشتاد درجه گرايشهايشان عوض بشود! جور ديگرى حرف بزنند، جور ديگرى فكر كنند، جور ديگرى عمل بكنند. بنابراين در عدالت، عقلانيت شرط اول است؛ اين هم توصيه ى دوم.
توصيه ى سوم؛ جهتگيرى هاى برنامه اى و كارى دولت را با شاخص سند چشم انداز بسنجيد. اين سند چشم انداز چيز مهمى است؛ اين را دست كم نبايد گرفت. شايد بتوان گفت كه بعد از قانون اساسى، ما هيچ سندى را در كشور به اين اهميت نداريم. يك نگاه كلان و بلندمدت است. سند چشم انداز مهم است. نگاه كنيد ببينيد الان چهار سال از سند چشم انداز گذشته، يعنى ما شانزده سال به پايان اين چشم انداز داريم. چقدر پيش رفته ايم؟ يك ادعا اين است كه از چهار سال بيشتر پيش رفته ايم؛ يك ادعا اين است كه نه، كمتر پيش رفته ايم؛ نصف اين چهار سال پيش رفته ايم. اينها بايد درست سنجيده بشود؛ درست بايد ملاحظه بشود. در اين سند چشم انداز، آينده اى در نظر گرفته شده كه براى ملت ايران اين آينده لازم و شايسته است. اگر به آن آينده نرسيم، عقب ميمانيم. آن وقت بايد هم بدانيم كه همين طور كه ما داريم به سمت آن هدف حركت ميكنيم، اطراف ما هم همه ثوابت نيستند؛ آنها هم دارند حركت ميكنند. بايد سرعت را تنظيم كنيم، زمان بندى هاى برنامه ها را تنظيم كنيم؛ جورى اين سرعت را تنظيم كنيم كه بتوانيم واقعاً به هدف چشم انداز برسيم. يعنى اين دولت در سهم خود كار درست خودش را انجام داده باشد.
توصيه ى چهارم ما، اجراى كامل سياستهاى اصل 44 است. اين هم بسيار مهم است. اين سياستهاى اصل 44 آن روزى كه مطرح شد، همه ى دست اندركاران اقتصادى و خبرگان مسائل گوناگون مديريتى كشور اعتراف كردند، اقرار كردند كه اگر چنانچه اين كار انجام بگيرد، يك تحول عظيم اقتصادى در كشور انجام خواهد گرفت. خوب، بايد اين سياستها به طور كامل اجرا بشود. كارهائى شده، من گزارشهائى هم از آقاى رئيس جمهور، هم از بعضى از مسئولين ديگر شنفته ام، لكن آنچه كه انجام گرفته، همه ى ظرفيت سياستهاى اصل 44 نيست. يعنى همه كه ميگوئيم، شايد بخش عمده اى از اين ظرفيت هنوز بر زمين مانده است. يك چيزهائى بايد مديريتهايش واگذار ميشده، نشده؛ يك چيزهائى بايستى دولت از تصدى گرى در آنها اجتناب ميكرده، نشده؛ كارهاى لازم انجام نگرفته. حالا ميتوانيم همين طور كه آقاى رئيس جمهور اشاره كردند، بگوئيم زيرساختها و ساز و كارها و موجودى در نظام اقتصادى كشور جواب نميدهد. پس بايد اول اين طرح تحول اقتصادى انجام بگيرد. من اين را نفى نميكنم؛ ممكن است همين جور باشد. ليكن اينجور نيست كه ما كار را بن بست بدانيم؛ در را قفل شده بدانيم. نه، بالاخره بايد حركت كرد و پيش رفت. حالا اين طرح تحول، لابد يك روزى از مجلس درمى آيد؛ ممكن است با تغييراتى بيايد؛ ممكن است خصوصياتى در آن لحاظ شده باشد؛ بالاخره بايد كار را پيش برد. قوانين هم كه زياد داريد و سياستهاى اصل 44 را بايد رصد بكنيد، ببينيد چقدر واقعاً پيش دارد ميرود. خود دولت، دستگاه رياست جمهورى، اين كار را بكند.
توصيه ى پنجم كه دنباله ى همينهاست، حل مشكلات اقتصادى مردم و كشور است. همين مسئله ى تورم كه اشاره كردند - كه مهمترينش تورم و اشتغال است - اينها مهمترين است. نكته ى بسيار خوبى توى بيانات آقاى رئيس جمهور بود كه من هم روى آن تكيه ميكنم؛ دولت بايستى جورى برنامه ريزى كند كه از ناحيه ى دولت، فشار تورمى روى مردم زياد نشود. حالا يك وقت از ناحيه ى بيرون است، يك وقت از ناحيه ى بعضى از قوانين است. حالا مسئله ى خدمات را مطرح كردند. خوب، خيلى از خدمات به وسيله ى دولت انجام ميگيرد؛ بسيارى از اين خدماتى كه ميگوئيد سهمش در تورم از سى درصد رسيده به هفتاد درصد، اين خدمات را خود دولت دارد انجام ميدهد. بنابراين، سهم خودتان را در ايجاد فشار تورمى كم كنيد؛ هر چه كه ممكن است. اين جزو كارهاى اساسى و مهم است.
در طرحهاى اقتصادى مراقب باشيم - اين، دنباله ى همين مسئله ى حل مشكلات اقتصادى مردم است - كه شتاب زدگى گريبانگير دولت نشود. شتاب زدگى در تصميم گيرى ها يا احياناً عدم بهره گيرى مناسب از نظرات كارشناسى اقتصادى، ممكن است ضربه هائى وارد كند. البته ادعاى دولت اين نيست. مخالفين دولت ادعا ميكنند، دولت هم انكار ميكند. آنها ميگويند كه از كارشناسان اقتصادى استفاده نميشود، دولت هم ميگويد چرا، ما استفاده كرديم. ليكن به هرحال فارغ از اين هياهوئى كه مدعى و منكرى دارد، توصيه ى من به دولت اين است: اين كار را بكنيد؛ از حداكثر نظرات كارشناسى استفاده كنيد. من توصيه نميكنم همه ى آن فرمولها و شيوه هاى اقتصادى را كه امروز اقتصاد بين المللى دارد به كشورها ديكته ميكند، شما از آنها پيروى كنيد؛ نه، اينكه درست عكس نظر ماست. نه، دنبال راه هاى درست باشيد، اما از نظرات كارشناسى علمى و دقيق حتماً بايد پيروى بشود؛ بخصوص در مسائل پولى و بانكى. هيچ نميشود بى احتياطى كرد. يعنى اينها چيزهاى بسيار ظريفى است. ناگهان يك اقدام نابجا و نسنجيده، شما مى بينيد كه دره ى هولناكى درست ميكند كه تا بخواهيم آن را پر كنيم و درست كنيم، مبالغى بايد هزينه كنيم و زمان از دست بدهيم. به اين نكته خيلى توجه داشته باشيد.
در مسائل اقتصادى از بى حساب و كتابى خيلى بايد ترسيد. البته بى حساب و كتابى در همه جا بد است، اما در مسائل اقتصادى آثارش خيلى زود بروز ميكند و گاهى اثرات سنگينى را ميگذارد. اين نكته اى است كه خيلى بايستى به آن توجه كرد. البته در مسائل اقتصادى اگرچه كه محور فعاليت اقتصادى و تصميم گيرى هاى اقتصادى دولت است، اما بقيه ى قوا هم خيلى نقش دارند؛ قوه ى قضائيه هم نقش دارد، قوه ى مقننه هم نقش دارد. آنها بايد به وظائفشان در اين زمينه ها عمل كنند؛ كمك كنند. بخش خصوصى و دستگاه هاى مرتبط با بخش خصوصى مثل اتاقهاى بازرگانى و امثال اينها و بعضى از بنيادهائى كه هستند، اينها همه بايستى در اين جهت همراه باشند و با دولت همكارى كنند و كمك كنند.
توصيه ى ششم ما در مورد فرهنگ است، كه اشاره شد مسئله ى فرهنگ بسيار مسئله ى مهمى است. ما در زمينه ى فرهنگ و پرداختن به فرهنگ چه كار ميخواهيم بكنيم؟ اول، تكليف اين را روشن كنيم. يك وقت هست كه يك دستگاهى به امور فرهنگى بى اعتناء است، يك وقت نه، يك دستگاهى اعتناء و اهتمام به امور فرهنگى دارد، ليكن هدفگذارى هاى فرهنگى اش دچار اختلال يا دچار خدشه است. اين هدفگذارى ها خيلى مهم است؛ از اين نبايستى غفلت كرد. ما چه ميخواهيم بكنيم با اخلاق مردم، با فرهنگ مردم؟ آيا ما به عنوان دولت اسلامى ميتوانيم هدايتِ فرهنگى جامعه ى خودمان را رها كنيم؟ قطعاً نه، جزو وظائف ماست. حالا مخالفين، معترضين حرفهائى ميزنند، نقد ميكنند، گاهى مسخره ميكنند، گاهى اهانت ميكنند، بكنند؛ ما كه نميتوانيم تكليف الهى را با اين چيزها فراموش كنيم. ما وظيفه داريم مردم خودمان را هدايت بكنيم؛ هدايت. رياست در جامعه ى اسلامى، رياست مادى محض و صرف نيست؛ اداره ى امور زندگى مردم هست، همراه با هدايت. تا آنجائى كه ميتوانيم، بايد راه هدايت مردم را باز كنيم و مردم را هدايت كنيم. خيلى از ابزارهاى هدايت در اختيار دستگاه هاى حكومتى است؛ حالا يك نمونه اش صدا و سيماست و نمونه هاى فراوان ديگر هم دارد؛ يك نمونه وزارت ارشاد است، يك نمونه وزارت علوم است، يك نمونه وزارت آموزش و پرورش است؛ اينها همه دستگاه هاى خدماتىِ هدايتى است. ما از اينها چگونه استفاده ميكنيم؟ بايد در جهتى حركت كنيم كه مردم متدين بار بيايند، متدين عمل بكنند، به مبانى دينى معتقد بشوند، عملاً پايبند بشوند؛ جهتگيرى ما در همه ى زمينه ها بايد اين باشد. حالا در وزارت ارشاد، مسئله ى كتاب هست، مسئله ى هنرهاى تجسمى هست، مسئله ى هنرهاى گوناگون صوتى، تصويرى هست، در همه ى اين جهتگيرى ها، بايستى ما جهتمان اين باشد كه مردم به سمت دين، به سمت خدا حركت بكنند. والّا اگر قرار باشد كه نگاه كنيم، ببينيم بيگانگان ما را بر چى ملامت ميكنند - اگر اين را بخواهيم رعايت بكنيم - خيلى كارها انجام نخواهد شد. ريشى هم كه شما ميگذاريد، دنيا قبول ندارد. كراواتى هم كه شما نمى بنديد، دنيا قبول ندارد. خيلى از اطعمه و اشربه اى هم كه شما حاضر نيستيد استفاده كنيد، دنيا اينها را قبول ندارد. حجابى كه خانمهايتان دارند، دنيا قبول ندارد. اين حرفها يعنى چه؟ يك وقتى يك كسى سر قضيه اى در اين ديدارهاى دانشجوئى - حدود بيست و هفت هشت سال قبل - تو همين دانشگاه، از من پرسيد: آقا ! شما درباره ى فلان قضيه چه دفاعى داريد؟ من گفتم: ما هيچ دفاعى نداريم، ما در اين قضيه حمله داريم. چه دفاعى؟ ما موضعمان، موضع دفاع نيست. در قضيه ى زن، در قضاياى گوناگون ديگر، موضع ما، موضع تهاجم است؛ ما از دنيا طلبگاريم. دنياى مادى است كه دارد در اين زمينه راه خطا ميرود. حالا خودهاشان هم - عقلاشان - دارند ميفهمند؛ دارند تصديق ميكنند؛ تأييد ميكنند آثار و تبعات زشتى كه بر كارهايشان مترتب شده. دارند دانه دانه خودشان ميفهمند، يواش يواش ميگويند، عده اى هم زيرسبيلى رد ميكنند. ما حالا تازه بيائيم از آنها خجالت بكشيم كه آنها اينجورى ميگويند. اين حرفها را در باب فرهنگ بكلى كنار بگذاريد و برويد سراغ آنچه كه متن است. البته گرايشهاى بى مبنا و بى پايه ى افراطى را من قبول ندارم. توصيه هم هيچ وقت نكردم، باز هم نميكنم؛ اما آن چيزهائى كه مبناى شرعى و دينى دارد، آنها را محكم بايستيد، افتخار هم بكنيد و عمل بكنيد.
نكته ى هفتمى كه ميخواهم توصيه بكنم، اين است كه دولت به قانون اهميت بدهد. بله اينى كه آقاى رئيس جمهور گفتند كه همه بايد قانون را رعايت كنند، بله مسلم است؛ مجلس، قوه ى قضائيه، دستگاه هاى گوناگون، بايد قانون را رعايت كنند؛ به آنها هم ما توصيه ى اين را ميكنيم، به شما هم توصيه ميكنيم. قانون را دقيق رعايت كنيد. خوب، حالا بعضى از منتقدين دولت گفتند كه دولت قانون را رعايت نميكند. آقاى رئيس جمهور هم در جواب گفتند كه نه، اين دولت قانون گراترين دولتهاست. اين، دو تا ادعا شد؛ دو طرف قضيه. باز من اين جا كار ندارم كه كدام طرف ترجيح دارد، كدام طرف ترجيح ندارد. من ميخواهم به شما عنوان مسئولين مجريه ى كشور سفارش اكيد بكنم كه به قانون اهميت بدهيد. اگر چنانچه ما اينجا قانون را در مسئله اى خاص شكستيم و عمل نكرديم، صرفاً اين نيست كه يك قانون نقض شده باشد؛ بلكه معنايش اين است كه يك راهى، يك خطى باز شد كه اين خط، دنباله خواهد داشت. كارِ قانون شكنى اينجورى است. اينجا كه قانون نقض شد، نقض قانون يك فرصت تازه اى پيدا كرد كه به وسيله ى ديگران انجام بگيرد. لذاست كه به مسئله ى قانون، خيلى اهميت بدهيد.
نكته ى بعدى. براى شنيدن نقد، سينه ى گشاده و روى باز و گوش شنوا داشته باشيد. هيچ ضرر نميكنيد از اينكه از شما انتقاد كنند. البته اين انتقادهائى كه ميشود، همه يك جور نيست. بعضى ها به قصد اصلاح نيست، بلكه به قصد تخريب است؛ داريم مى بينيم ديگر؛ هم از مجموعه مطبوعات خودمان، هم پشتوانه ى آنها. ده ها راديو و تلويزيون بيگانه و رسانه ى عمومى و بين المللى در اختيار حرفها و افكارى هست كه بنايش بر تخريب است؛ يعنى هيچ بناى اصلاح ندارند. آنچه كه نقل ميكنند و ذكر ميكنند، براى تخريب است. لذاست كه واقعيت و غير واقعيت و خلاف واقع و ضد واقع، همه چيز تويش است. گاهى يك چيز كوچك را بزرگ ميكنند، گاهى يك چيزى كه نبوده، به عنوان يك حقيقت مسلّم جلوه ميدهند. اينها البته هست. اين، تخريب است. ليكن در كنار اينها، نقد هم وجود دارد؛ نقدهاى مصلحانه، خيرخواهانه. گاهى از سوى دوستان شماست، گاهى حتّى از سوى كسانى است كه دوست شما و طرفدار شما هم نيستند؛ گاهى اينجورى است. به انسان يك نقدى ميشود؛ عيبجوئى اى از انسان ميشود، انتقادى ميشود، كه آن طرف هم دوست آدم نيست كه آدم به اعتماد دوستى او بخواهد بگويد كه خوب، ما گوش ميكنيم. نه، دوست هم نيست، اما دشمن هم نيست؛ دشمنى اش هم ثابت نشده. ليكن نقد است؛ انتقاد است. آن را هم حتّى بايد گوش كرد. شايد در خلال اين نقدها حرفى وجود داشته باشد كه به درد ما بخورد و بايد به هر حال با سعه ى صدر برخورد بشود.
اين چند سال، خيلى اهانتها به شما شد، كينه توزى شد، اهانت شد. اينها را تحمل كرديد. اين تحملها هم پيش خداى متعال اجر دارد. ليكن اين موجب نشود كه حالا ما سينه مان تنگ بشود، بگوئيم ما ديگر انتقاد را گوش نميكنيم، يا اگر كسى اندك انتقادى در فلان گوشه از ما كرد، اين را حمل بر دشمنى بكنيم؛ نه، نخير؛ انتقاد را گوش كنيم؛ انتقاد خوب است. همين طور كه گفته شده، اين يك هديه اى است كه به انسان داده ميشود؛ نقدهاى غير مغرضانه ى بخصوص برخى نخبگان. من اين را اينجا خوب است عرض بكنم: نصيحت علماى دينى را قدر بدانيد، مغتنم بشماريد. گاهى علماى دين، بزرگان دين، مراجع حتّى، نصايحى ميكنند، درباره ى مسائلى توصيه هائى ميكنند؛ اين را مغتنم بشمريد؛ اينها را حمل بر محبت و علاقه مندى بكنيد. ما ميدانيم، آقايان، بزرگان علمائى كه هستند - حالا گوشه كنار كسانى بر خلاف اين معنا باشند، او مورد محاسبه ى ما نيست - و امروز در مناطق مختلف، در مراكز حوزه هاى علميه ى بزرگ و در شهرستانها هستند، اينها همه طرفدار نظام جمهورى اسلامى و قدردان نظام جمهورى اسلامى اند. مى بينند كه نظام جمهورى اسلامى چقدر در جهت پيشرفت اهداف اسلامى كار كرده و دارد كار ميكند و تلاش ميكند، تلاشهاى شما را هم مى بينند، كمكهاى شما و خدمات شماها را هم دارند مشاهده ميكنند. يك وقت توصيه اى ميكنند، از روى علاقه مندى است، از روى دلسوزى است؛ اينها را خيلى بايد قدر دانست. همچنين نخبگان دانشگاه ها هم همين جور. بعضى از نخبگان دانشگاه ها مردمان خيرخواهى هستند؛ ما مى بينيم. به بنده گاهى نامه هائى مينويسند، من هم بحمداللَّه توفيق دارم، خيلى از اين نامه هائى كه نخبگان و فرزانگان حوزه و دانشگاه به من مينويسند، نگاه ميكنم و خودم ميخوانم. اگر چه كه نامه زياد است، همه ى نامه ها را هم انسان نميتواند بخواند، اما بسيارى از اين نامه هاى خاص را من بحمداللَّه توفيق پيدا كرده ام و خوانده ام؛ نگاه كرده ام و مى بينم. انتقاد دارند؛ به بنده، به شما، به فلان كار، به فلان اقدام، به فلان تصميم. ممكن است ايراد داشته باشند، اعتراض داشته باشند. ممكن است آن اعتراض به نظر ما وارد هم نباشد. يعنى حتّى انسان گاهى نامه اى را كه ميخواند، مى بيند كه نه، اين اشكالش وارد نيست؛ بر اثر بى اطلاعى از مثلاً فلان موضوع اين اعتراض را كرده است كه اگر اطلاع داشت، اين اعتراض را نميكرد. اما يك جا هم در خلال حرفها انسان مى بيند كه نه، يك نكته ى روشنى، يك حرف خوبى هست، انسان استفاده ميكند. اين ذهن فعالِ اين انسان نخبه را، انسان براى خودش نگه دارد. شما وقتى از انتقاد او، از تذكر او استقبال كردى، در واقع ذهن او و فكر او را به عنوان يك پشتوانه اى براى خودتان نگه ميدارى. او احساس ميكند كه ميتواند كمك فكرى براى شما باشد. اين همان راهى است كه ما هميشه گفتيم بين خودتان و نخبگان باز كنيد.
يك نكته ى ديگر هم اينكه - كه قبلاً اشاره هم كردم - اين طراحى و تدوين الگوى پيشرفت اسلامى ايرانى، به نظر من در هيچ جائى جز دولت وجود ندارد. هر چه انسان فكر ميكند كه كجا اين كار را ميشود انجام داد، به نظر ميرسد تنها جائى كه ميتواند اين را انجام بدهد، همين دستگاه هاى دولتى است. واقعاً از افراد متفكر هم استفاده بشود و بنشينند الگوى پيشرفت را طراحى كنند. چون اين دهه، دهه ى پيشرفت و عدالت است. ما پيشرفت را با عدالت با هم آورديم؛ يعنى درست نقطه ى مقابل آن چيزى كه در دنياى مادىِ امروز مطرح است. آنها ميگويند ما اگر بخواهيم در پيشرفت، رعايت اين مسائل عدالتى را بكنيم، آن پيشرفت به دست نخواهد آمد، بنابراين عدالت را ميگذاريم بعد از آنكه پيشرفت را حاصل كرديم. آن وقت با راه هاى جبرانى مثل همين بيمه ها و كمكها، تا آن حدى كه بشود - كه غالباً هم نميشود - جبران ميكنيم. ما ميگوئيم نه، پيشرفتِ همراه با عدالت. در ذات اين پيشرفت، عدالت بايستى ملحوظ شده باشد. خوب، اين الگو لازم دارد؛ بنشينيد الگويش را ترسيم كنيد. اين، نگاه كلانى خواهد بود به آينده ى كشور. و شما چهار سال فرصت داريد؛ اين چهار سال ميتواند يك پايه گذارى باشد كه هر كسى هم بعد از شما آمد، اين پايه گذارى شما راهنماى او باشد.
و آخرين مطلب هم اين است كه - همين طور كه عرض كرديم - عدالت صرفاً در اقتصاد نيست؛ در همه ى امور بايستى انسان از خداى متعال بخواهد كه عادلانه عمل كند؛ با خودش هم انسان با عدالت رفتار كند؛ با نزديكانتان با عدالت رفتار كنيد؛ با زن و فرزندتان با عدالت رفتار كنيد. گاهى بعضى از مسئولين ديديم آنچنان غرق در كار ميشوند كه يادشان ميرود از وجود همسرانشان و فرزندانشان؛ و اين ضايعاتى را درست ميكند. يعنى اينجور نيست كه ما پاى تعارف باشد، بگوئيم: آقا ! خواهش ميكنيم بيشتر شما به خودتان برسيد، شما هم بگوئيد نه، اشكال ندارد. اينجورى نيست. اين يك تكليفى است كه انسان بايستى همسرش، فرزندانش، خانواده اش و كانون خانوادگى را حفاظت بكند. «قوا انفسكم و اهليكم نارا وقودها النّاس و الحجارة»؛(7) خودتان و اهلتان را حفظ كنيد. يعنى در كنار خود انسان ذكر شده. خداى متعال به پيغمبرش فرمود كه: «و لا تجعل يدك مغلولة الى عنقك و لا تبسطها كلّ البسط»؛(8) نه دستهايت را به گردن خودت غل و زنجير كن - يعنى امساك بيش از حد. معنايش امساك بيش از حد است - نه اين كار را بكن؛ و نه «تبسطها كلّ البسط»؛ بكلى بازِ باز كن. يك وقت انسان دستش را جمعِ جمع ميكند، يك وقت بازِ باز؛ نه، هيچكدام از اينها نباشد. منظور اين است كه در امور مادى و مالى و اقتصادى، نه مشت بسته داشته باش، نه ولخرجى داشته باش. به پيغمبرش خداى متعال اينجورى سفارش ميكند. «و الّذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قواما»(9) - آخر سوره ى فرقان - يعنى ميانه رو در همه ى امور. انسان از افراط و تفريط بايد بپرهيزد.
ان شاءاللَّه كه آنچه كه گفتيم، براى خدا باشد و خداى متعال آن را به كرم خودش، به فضل خودش قبول كند و براى خودش قرار بدهد و آنچه كه عرض كرديم، ان شاءاللَّه مورد استفاده و بهره گيرى دوستانمان، برادرانمان و خواهرانمان ان شاءاللَّه قرار بگيرد، كه بتوانيم حركت قويترى را شاهد باشيم؛ همچنانى كه در گذشته بحمداللَّه خوب حركت كرديد، قوى حركت كرديد، باز هم يك حركت قويتر از گذشته، حتّى در همه ى زمينه ها داشته باشيد و خدا هم كمكتان بكند و روزبه روز پيشرفت كنيد.
والسّلام عليكم و رحمةاللَّه و بركاته
1) رعد: 17
2) انفال: 17
3) مائده: 54
4) فتح: 23
5) احزاب: 62
6) فتح: 22 و 23
7) تحريم: 6
8) اسراء: 29
9) فرقان: 67
اميدواريم كه خداوند متعال به بركت اين ساعات معطر و منور، دلهاى همه ى شما برادران و خواهران عزيز را به نور يقين و ايمان و اخلاص منور كند و به همه ى ما از ماه رمضان و از اين روزها و ساعات، رشحه اى از رحمت خود و بركات خود و نظر لطف خود عطاء كند؛ ان شاءاللَّه، كه اگر اين شد، همه ى اين خواسته ها و آرزوها و تمناهاى قلبى و اهدافى كه ترسيم ميكنيم، به آسانى تحقق پيدا خواهد كرد.
اين جلسه ى ما، در واقع يك جلسه ى دوجانبه و دوگانه است. ما يك ديدار ماه رمضان با مسئولين محترم دولت هر سال داشته ايم و داريم. اين، يك جهت اين جلسه است. يك جهت ديگر هم قضاى هفته ى دولت است؛ چون در هفته ى دولت معمولاً يك ديدارى داريم، ادائاً نشد اين ديدار انجام بگيرد، قضائاً آن را حالا انجام ميدهيم - آقايانِ مسئولينِ دولت و آقاى رئيس جمهور سرگرم مجلس و اين كارها بوديد - بنابراين، ياد شهيدان عزيزمان، شهيد رجائى و شهيد باهنر را گرامى ميداريم؛ براى آنها طلب علو درجات ميكنيم و مغتنم ميشمريم كه نام اين دو شهيد بزرگوار و فرزانه و بااخلاص بر روى دولتهاى ما به مناسبت هفته ى دولت گذاشته ميشود؛ با ياد آنها هر سال دولت آغاز به كار بكند.
بحمداللَّه دولت تثبيت شد و استقرار پيدا كرد؛ اين خيلى فرصت و موقعيت مهم و بزرگى است؛ لطف عظيمى است كه خداى متعال بر ملت ما و كشور ما تفضل و عطا كرد. اولاً با آن انتخاباتِ پر شور و فراموش نشدنى، نشان داده شد كه ملت ايران براى مديريت كشور احساس مسئوليت ميكند و با اراده ى خود، با اختيار خود، قدم به ميدان ميگذارد، براى اينكه مسئولين كشور را تعيين بكند؛ كه اين خيلى فرصت مهمى است براى نظام و براى انقلاب. در واقع ملت بزرگ ما، با حضور هشتاد و پنج درصدى در صحنه، بيعت دوباره اى با انقلاب كردند، بعد هم رئيس جمهورى را انتخاب كردند با قريب بيست و پنج ميليون رأى، كه اين هم يك نصاب جديدى براى دولت و براى رؤساى جمهور ما بود. و اينها پيام داشت؛ هم آن حضور هشتاد و پنج درصدى - چهل ميليونى - پيامهائى در خود دارد، هم اين انتخاب قريب بيست و پنج ميليونى. اينها پيام دارد و بايد اين پيامها را فهم كرد. و اگر دولتى و مسئولانى اين پيامها را درست درك بكنند و نخبگان و زبدگان سياسى جامعه با تأمل در اين پيامها بنگرند، خيلى از گره هايشان حل خواهد شد؛ مشكلاتشان حل خواهد شد.
يكى از اساسى ترين حرفهائى كه در اين انتخابات ملت ما زد - و در واقع بايد گفت انقلاب ما زد - اين بود كه جمهوريت خودش را با فرياد قوى اثبات كرد. در واقع اين حضور هشتاد و پنج درصدى، پتك جمهوريت بود بر سر دشمنانى كه دائم عليه انقلاب هِى حرف زدند، عليه اسلام حرف زدند، در پايه هاى جمهوريت نظام به خيال خودشان خدشه كردند. آن حضور قوى، نشان دهنده ى اين معنا بود. بعد هم ملاحظه كرديد كه در اظهارات نامزدهاى محترمى كه وارد اين ميدان شدند، غالباً دم از پيروى خط امام و گرايش به ارزشها، دلبستگى به ارزشها در بياناتشان بود؛ اگرچه حالا در بعضى از موارد حرفى زده ميشد كه منطبق با اين كلى نبود، اما همه آنچه كه ميگفتند و آنچه كه مطرح ميكردند، ميخواستند اين را نشان بدهند كه دلبستگى به راه امام، به خط امام، به انقلاب، به پايه هاى انقلاب وجود دارد. اين خيلى حرف مهمى است. اين نشان دهنده ى اين است كه همه احساس كردند كه ملت ايران به اين سمت گرايش دارد. اين جهت كلىِ حركت ملت ايران را نشان ميداد؛ يعنى جهت اسلاميت، جهت هضم بودن و مطيع بودن در مقابل امر الهى اى كه امام بزرگوار ما مظهرش بود. بنابراين، آن جمهوريت نظام و اين اسلاميت نظام، با اين انتخابات هر دوى اينها تثبيت شد؛ تأييد شد. اينها پيامهاى مهمى است؛ اينها را بايد درك كرد و بايد اين پيامها را فهم كرد.
خوب، بحمداللَّه اين، صفحه ى تازه اى را در انقلاب ما، در نظام ما باز كرد. حالا بعضى واكنشى كه به اين حركت عظيم مردم دادند، حقاً و انصافاً واكنش اخلاقى اى نبود؛ نجيبانه و جوانمردانه نبود، لكن اينها «فأمّا الزّبد فيذهب جفاء و امّا ما ينفع النّاس فيمكث فى الأرض»(1) است. اين حركت اصيل مردم، اين جريان عظيم انقلاب، اينهاست كه براى اين كشور و براى اين ملت و براى اين تاريخ ماندنى است. بايد همه شاكر باشيم. هر كسى كه به اين كشور علاقه مند است، هر كس به اسلام و عظمت اسلام علاقه مند است، هر كس دلبسته ى امام بزرگوارمان هست، بايد شكرگزار باشد اين نعمت بزرگى را كه خداى متعال به ما داد. شماها البته، بيشتر هم بايد شكرگزار باشيد كه مسئوليت بر دوش شماست؛ بخصوص آقاى رئيس جمهور بيش از ديگران بايد شكرگزار باشند. و هم شاكر باشيد. هم مغتنم بشماريد و هم بر اثر اين شكرگزارى، تواضعتان را بيشتر كنيد. مفتخر باشيد به رأى مردم، مستظهر باشيد به رأى مردم؛ اما مغرور نشويد، كه اگر خداى نكرده غرور به سراغ ماها آمد، آن وقت انحرافها و انحطاطهاى گوناگونى را در پيش پاى خودمان خواهيم ديد. مراقب باشيد؛ اين از آن دامهاى بزرگ شيطان است. معمولاً بعد از پيروزى هاى بزرگ، خطرهاى بزرگ وجود دارد. ببينيد، خرمشهر وقتى آزاد شد، خوب، خيلى پيروزى بزرگى بود - آنهائى كه درست يادشان هست، سال 61 - خيلى كار عظيمى بود؛ هم از لحاظ سياسى مهم بود، هم از لحاظ نظامى بسيار پيچيده و مهم بود، هم از لحاظ اجتماعى و نگاه عمومى و دل مردم، چقدر مهم بود و تأثير داشت. از همه جهت كار عظيمى بود. همه، از جاهاى مختلف آمدند. من آن وقت رئيس جمهور بودم. آقايان رؤساى جمهور چندين كشور - پنج شش تا، هفت تا كشور - آمدند اينجا با ما ملاقات كردند و صريحاً به ما گفتند كه الان ديگر وضع شما با گذشته فرق ميكند؛ بعد از اين فتح بزرگى كه انجام گرفت. يعنى اينقدر ابعاد داخلى و خارجى اين حادثه عظيم بود. امام واقعاً يك معلم بود. امام يك معلم اخلاق بود. تا اين حادثه ى عظيم، با اين عظمت، با اين حجم پيدا شد، از همان ساعت اول تو خيابان اثرش در روحيه ى مردم فهميده شد، امام فوراً درد را احساس كرد، درمانش را بلافاصله داد: «خرمشهر را خدا آزاد كرد». اين معنايش اين بود كه فرماندهان مسلحى كه اين همه سختى كشيده بودند، اين همه رنج برده بودند، آن خون دلها را خورده بودند، چقدر شهيدهاى خوب و بزرگ ما در همين فتح بيت المقدس داديم، بر اثر اين همه مجاهدت، حالا اين كار بزرگ انجام گرفته، اينها مغرور نشوند. سياسيونى كه در مساند قدرت نشسته اند، از اين پيروزى بزرگى كه در عرصه ى سياسى برايشان پيدا شد، بر اثر اين حادثه مغرور نشوند: «و ما رميت اذ رميت و لكنّ اللَّه رمى »؛(2) من و شما كاره اى نيستيم؛ دست قدرت الهى است. من و شما وسائلى هستيم كه اگر عقل به خرج بدهيم، اختيار خودمان را به كار بيندازيم، وارد ميدان بشويم، از ما براى حصول اين هدف استفاده خواهد شد و افتخار و شرفش براى ما ميماند. اما اگر ما هم نباشيم: «فسوف يأتى اللَّه بقوم يحبّهم و يحبّونه».(3) اينجور نيست كه، بار خدا بر زمين نميماند، پيش خواهد رفت؛ يك حركت طبيعى، ناموس طبيعت است، ناموس تاريخ است. «سنّة اللَّه الّتى قد خلت من قبل».(4) با تعبيرات مختلف در جاهاى مختلف قرآن آمده: «و لن تجد لسنّة اللَّه تبديلا».(5) اين سنت الهى است. «و لو قاتلكم الّذين كفروا لولّوا الادبار ثمّ لا يجدون وليّا و لا نصيرا سنّة اللَّه الّتى قد خلت من قبل».(6) اين، يك جايش است. «و لن تجد لسنّة اللَّه تبديلا»؛ يعنى اگر شما بيائيد توى ميدان، بر دشمنتان پيروز خواهيد شد؛ يعنى اين سنت الهى است؛ حالا اين پيروزى ممكن است يك روزه و يك ساله نباشد، اما در نهايت پيروزى است. اين پيروزى قطعاً حاصل خواهد شد. شكست و انهزام در جبهه ى حق معنى ندارد؛ مگر آن وقتى كه اهل حق توى ميدان نيايند؛ كار لازم را نكنند؛ اين است ديگر. بنابراين، كار، كار خداست: «و ما رميت اذ رميت». اينجا هم همين جور است. روزبه روز شما مسئولين، شما رئيس جمهور محترم، همه ى كسانى كه دلبسته ى به اين حركت هستند، روزبه روز قدرشناسى تان از لطف الهى، از دست قدرتى كه دلهاى مردم را به اين جهت هدايت ميكند، بايد بيشتر بشود. بنابراين، قضيه اينجور هست.
بحمداللَّه دولت نهم هم دولت بسيار پركار و پرتلاشى بود. همين طور كه آقاى رئيس جمهور بيان كردند، بنده هم حقيقتاً بر خودم لازم ميدانم كه از يكايك اعضاى دولت نهم تشكر كنم؛ خيلى زحمت كشيدند، خيلى تلاش كردند؛ در بخشهاى مختلف؛ حقاً و انصافاً. به دوستانى كه دولت دهم را هم تشكيل دادند، خوشامد عرض ميكنيم، ان شاءاللَّه كه موفق باشيد و خداوند به شما كمك كند و توفيق پيدا كنيد؛ ان شاءاللَّه. بالاخره اين روزگار، روزگار حساس و تلاش طلبى است. هم ظرافت دارد كار امروز، كيفيت دارد، هم كميت و حجم دارد؛ حجيم و پركيفيت. اگر كم كارى كنيم، عقب ميمانيم؛ اگر ظرافتها و ريزه كارى هاى كار را نديده بگيريم، باز هم عقب ميمانيم. كميت و كيفيت بايد با هم همراه باشد. به اين حتماً بايد توجه كنيد. اميدواريم ان شاءاللَّه خدا كمك بدهد.
آقاى رئيس جمهور ما هم كه بحمداللَّه پرانرژى و خستگى نشناس حقاً؛ پابه پاى ايشان دويدن هم خيلى سخت است. خدا كمكتان كند بتوانيد پابه پاى ايشان بدويد و برسيد به مقاصدتان؛ واقعاً كار دشوارى است. ايشان خيلى زياد زحمت ميكشند، زياد تلاش ميكنند، بحمداللَّه پرانرژى هم هستند؛ خدا را شكر. به ظاهر ايشان هم اين همه نمى آيد. الحمدللَّه. خداوند ان شاءاللَّه بيشتر كمك كند، بيشتر انرژى بدهد، بيشتر توان بدهد. البته ما مرتب دعا ميكنيم؛ من هيچ شبانه روزى نيست كه به آقاى رئيس جمهور و بعضى ديگر از مسئولين دعا نكنم.
توصيه هائى كه داريم، من كوتاه عرض ميكنم. يك توصيه همين مسئله ى توكل و توجه به خداى متعال است، براى اينكه باطن خودتان و دل خودتان را بتوانيد مستحكم و قوى نگه داريد. اين شرط اول است. واقعاً اگر ما در درون خودمان، ساخت درونى محكم باشد، هيچ مشكل بيرونى نخواهد توانست بر ما فائق بيايد. بايد دل را، باطن را آنچنان محكم كرد كه بر همه ى كاستى ها و كمبودهاى ظاهرى و جسمانى و محيطى فائق بيايد. اين هم با توكل به خداى متعال و با توجه به خداى متعال حاصل خواهد شد، بدانيد. من در زمينه ى توكل به خدا و اميد به آينده دو تا نكته را عرض بكنم:
يكى اينكه بدانيد سر راه، مشكلات خيلى زياد خواهد بود، توطئه ها خيلى زياد خواهد بود؛ عليه شماها، عليه اين دولت و در باطن عليه اين نظام. خيلى فكرها هست، خيلى تلاشها و توطئه ها هست و آماده باشيد براى مواجهه ى با انواع و اقسام بدخواهى ها و بددلى ها و بدبينى ها كه اثرش هم در بيرون بروز خواهد كرد. اين نكته ى اول.
نكته ى دوم اينكه بدانيد كه فرصتهاى ما و اميدهاى ما بيش از اين مشكلات است. يعنى حقاً حقاً، هم توانائى ها، هم فرصتها، هم درهاى باز و فتوحات الهى در مقابل، بمراتب بيشتر از اين مشكلاتى است كه عرض كردم؛ حجمش هم خيلى زياد است. بنابراين با توكل به خداى متعال اين مشكلات را بر خودتان آسان كنيد. اين توصيه ى اول.
دوم، ادامه ى رويكردهاى اساسىِ قبلى اين دولت است؛ چون اين دولت ادامه ى دولت قبل است ديگر. شما رويكرد عدالت داشتيد. از مسئله ى عدالت دست برنداريد؛ اين قضيه ى عدالت را دنبال كنيد. و مسئله ى فسادستيزى، حمايت از طبقات ضعيف، ساده زيستى، نگاه به مناطق دوردست و محروم، توجه به مشكلات گوناگون مردم. اينها اصولى است كه اگر رعايت بشود و بر اينها پاى فشرده بشود، هم خدا را راضى ميكند، هم مردم را از هر مسئول و از هر نظامى خشنود و دلشاد ميكند. اينها را ادامه بدهيد.
البته در مورد عدالت - عدالت خيلى مسئله ى مهمى است - ما حرفهاى زيادى عرض كرده ايم و در ذهن هست. حالا اين جمله را عرض بكنيم. عدالت را اولاً بايد تعريف كنيد - به نظرم من اين را جداگانه هم اينجا نوشته باشم - و مشخص كنيد كه اين عدالتى كه ميخواهيم به آن برسيم، چيست. اولاً عدالت فقط عدالت در مسائل اقتصادى نيست، يك بخش عمده اش مسئله ى اقتصاد است. در قضاوتها، در داورى ها، در نگاه ها، در نظرها، در اظهارات، در موضعگيرى ها، همه بايستى شاخص عدالت را در نظر داشته باشيم. از همه مبتلابه تر، همين مسئله ى عدالت اقتصادى و عدم توزيع عادلانه ى ثروت عمومى و درآمد عمومى ملى بين آحاد جامعه است كه نمونه هاى فراوانى دارد كه زياد است و يكى اش همين يارانه هاست كه ما خودمان يارانه ميدهيم؛ به فقير كمتر ميدهيم، به غنى بيشتر ميدهيم! الان اينجور است ديگر. الان يارانه هائى كه دولت دارد ميدهد، بيت المال دارد ميدهد، به فقرا داريم كمتر يارانه ميدهيم، به اغنياء بيشتر داريم ميدهيم. اين هدفمند كردن يارانه ها كه مطرح شده، واقعاً يك امر مهمى است. سالهاست كه اين جزو آرزوهاست، جزو كارهاست. بنده در دولتهاى قبل دو سه مرتبه كتباً و شفاهاً به دولتها گفته ام، منتها دنبال اين نميرفتند؛ كار سختى است، كار پردردسرى است. همين طور ترجيح ميدادند كه بماند. خوب، حالا اين دولت دنبال اين كار رفته. بالاخره بايد اين را دنبال كنيد، كه كار ظريفى هم هست. در اين باره، توصيه هائى داريم، كه بعد شايد اگر وقت شد، عرض ميكنم.
غرض، در باب عدالت، يكى اين جهت مورد نظر باشد، يكى هم اينكه در عدالت، هم عقلانيت بايستى مورد توجه باشد، هم معنويت. اين را ما قبلاً هم عرض كرده ايم. اگر معنويت با عدالت همراه نباشد، عدالت ميشود يك شعار توخالى. خيلى ها حرف عدالت را ميزنند، اما چون معنويت و آن نگاه معنوى نيست، بيشتر جنبه ى سياسى و شكلى پيدا ميكند. دوم، عقلانيت. اگر عقلانيت در عدالت نباشد، گاهى اوقات عدالت به ضد خودش تبديل ميشود؛ اگر درست در باب عدالت محاسبه نباشد. خيلى از كارها را گاهى بعضى از اين گروه هاى تند و افراطى توى اين كشور به عنوان عدالت كرده اند، كه ضد عدالت شده. اتفاقاً حالا همان تندى هاى آن حضرات موجب شده كه خود آنها صد و هشتاد درجه گرايشهايشان عوض بشود! جور ديگرى حرف بزنند، جور ديگرى فكر كنند، جور ديگرى عمل بكنند. بنابراين در عدالت، عقلانيت شرط اول است؛ اين هم توصيه ى دوم.
توصيه ى سوم؛ جهتگيرى هاى برنامه اى و كارى دولت را با شاخص سند چشم انداز بسنجيد. اين سند چشم انداز چيز مهمى است؛ اين را دست كم نبايد گرفت. شايد بتوان گفت كه بعد از قانون اساسى، ما هيچ سندى را در كشور به اين اهميت نداريم. يك نگاه كلان و بلندمدت است. سند چشم انداز مهم است. نگاه كنيد ببينيد الان چهار سال از سند چشم انداز گذشته، يعنى ما شانزده سال به پايان اين چشم انداز داريم. چقدر پيش رفته ايم؟ يك ادعا اين است كه از چهار سال بيشتر پيش رفته ايم؛ يك ادعا اين است كه نه، كمتر پيش رفته ايم؛ نصف اين چهار سال پيش رفته ايم. اينها بايد درست سنجيده بشود؛ درست بايد ملاحظه بشود. در اين سند چشم انداز، آينده اى در نظر گرفته شده كه براى ملت ايران اين آينده لازم و شايسته است. اگر به آن آينده نرسيم، عقب ميمانيم. آن وقت بايد هم بدانيم كه همين طور كه ما داريم به سمت آن هدف حركت ميكنيم، اطراف ما هم همه ثوابت نيستند؛ آنها هم دارند حركت ميكنند. بايد سرعت را تنظيم كنيم، زمان بندى هاى برنامه ها را تنظيم كنيم؛ جورى اين سرعت را تنظيم كنيم كه بتوانيم واقعاً به هدف چشم انداز برسيم. يعنى اين دولت در سهم خود كار درست خودش را انجام داده باشد.
توصيه ى چهارم ما، اجراى كامل سياستهاى اصل 44 است. اين هم بسيار مهم است. اين سياستهاى اصل 44 آن روزى كه مطرح شد، همه ى دست اندركاران اقتصادى و خبرگان مسائل گوناگون مديريتى كشور اعتراف كردند، اقرار كردند كه اگر چنانچه اين كار انجام بگيرد، يك تحول عظيم اقتصادى در كشور انجام خواهد گرفت. خوب، بايد اين سياستها به طور كامل اجرا بشود. كارهائى شده، من گزارشهائى هم از آقاى رئيس جمهور، هم از بعضى از مسئولين ديگر شنفته ام، لكن آنچه كه انجام گرفته، همه ى ظرفيت سياستهاى اصل 44 نيست. يعنى همه كه ميگوئيم، شايد بخش عمده اى از اين ظرفيت هنوز بر زمين مانده است. يك چيزهائى بايد مديريتهايش واگذار ميشده، نشده؛ يك چيزهائى بايستى دولت از تصدى گرى در آنها اجتناب ميكرده، نشده؛ كارهاى لازم انجام نگرفته. حالا ميتوانيم همين طور كه آقاى رئيس جمهور اشاره كردند، بگوئيم زيرساختها و ساز و كارها و موجودى در نظام اقتصادى كشور جواب نميدهد. پس بايد اول اين طرح تحول اقتصادى انجام بگيرد. من اين را نفى نميكنم؛ ممكن است همين جور باشد. ليكن اينجور نيست كه ما كار را بن بست بدانيم؛ در را قفل شده بدانيم. نه، بالاخره بايد حركت كرد و پيش رفت. حالا اين طرح تحول، لابد يك روزى از مجلس درمى آيد؛ ممكن است با تغييراتى بيايد؛ ممكن است خصوصياتى در آن لحاظ شده باشد؛ بالاخره بايد كار را پيش برد. قوانين هم كه زياد داريد و سياستهاى اصل 44 را بايد رصد بكنيد، ببينيد چقدر واقعاً پيش دارد ميرود. خود دولت، دستگاه رياست جمهورى، اين كار را بكند.
توصيه ى پنجم كه دنباله ى همينهاست، حل مشكلات اقتصادى مردم و كشور است. همين مسئله ى تورم كه اشاره كردند - كه مهمترينش تورم و اشتغال است - اينها مهمترين است. نكته ى بسيار خوبى توى بيانات آقاى رئيس جمهور بود كه من هم روى آن تكيه ميكنم؛ دولت بايستى جورى برنامه ريزى كند كه از ناحيه ى دولت، فشار تورمى روى مردم زياد نشود. حالا يك وقت از ناحيه ى بيرون است، يك وقت از ناحيه ى بعضى از قوانين است. حالا مسئله ى خدمات را مطرح كردند. خوب، خيلى از خدمات به وسيله ى دولت انجام ميگيرد؛ بسيارى از اين خدماتى كه ميگوئيد سهمش در تورم از سى درصد رسيده به هفتاد درصد، اين خدمات را خود دولت دارد انجام ميدهد. بنابراين، سهم خودتان را در ايجاد فشار تورمى كم كنيد؛ هر چه كه ممكن است. اين جزو كارهاى اساسى و مهم است.
در طرحهاى اقتصادى مراقب باشيم - اين، دنباله ى همين مسئله ى حل مشكلات اقتصادى مردم است - كه شتاب زدگى گريبانگير دولت نشود. شتاب زدگى در تصميم گيرى ها يا احياناً عدم بهره گيرى مناسب از نظرات كارشناسى اقتصادى، ممكن است ضربه هائى وارد كند. البته ادعاى دولت اين نيست. مخالفين دولت ادعا ميكنند، دولت هم انكار ميكند. آنها ميگويند كه از كارشناسان اقتصادى استفاده نميشود، دولت هم ميگويد چرا، ما استفاده كرديم. ليكن به هرحال فارغ از اين هياهوئى كه مدعى و منكرى دارد، توصيه ى من به دولت اين است: اين كار را بكنيد؛ از حداكثر نظرات كارشناسى استفاده كنيد. من توصيه نميكنم همه ى آن فرمولها و شيوه هاى اقتصادى را كه امروز اقتصاد بين المللى دارد به كشورها ديكته ميكند، شما از آنها پيروى كنيد؛ نه، اينكه درست عكس نظر ماست. نه، دنبال راه هاى درست باشيد، اما از نظرات كارشناسى علمى و دقيق حتماً بايد پيروى بشود؛ بخصوص در مسائل پولى و بانكى. هيچ نميشود بى احتياطى كرد. يعنى اينها چيزهاى بسيار ظريفى است. ناگهان يك اقدام نابجا و نسنجيده، شما مى بينيد كه دره ى هولناكى درست ميكند كه تا بخواهيم آن را پر كنيم و درست كنيم، مبالغى بايد هزينه كنيم و زمان از دست بدهيم. به اين نكته خيلى توجه داشته باشيد.
در مسائل اقتصادى از بى حساب و كتابى خيلى بايد ترسيد. البته بى حساب و كتابى در همه جا بد است، اما در مسائل اقتصادى آثارش خيلى زود بروز ميكند و گاهى اثرات سنگينى را ميگذارد. اين نكته اى است كه خيلى بايستى به آن توجه كرد. البته در مسائل اقتصادى اگرچه كه محور فعاليت اقتصادى و تصميم گيرى هاى اقتصادى دولت است، اما بقيه ى قوا هم خيلى نقش دارند؛ قوه ى قضائيه هم نقش دارد، قوه ى مقننه هم نقش دارد. آنها بايد به وظائفشان در اين زمينه ها عمل كنند؛ كمك كنند. بخش خصوصى و دستگاه هاى مرتبط با بخش خصوصى مثل اتاقهاى بازرگانى و امثال اينها و بعضى از بنيادهائى كه هستند، اينها همه بايستى در اين جهت همراه باشند و با دولت همكارى كنند و كمك كنند.
توصيه ى ششم ما در مورد فرهنگ است، كه اشاره شد مسئله ى فرهنگ بسيار مسئله ى مهمى است. ما در زمينه ى فرهنگ و پرداختن به فرهنگ چه كار ميخواهيم بكنيم؟ اول، تكليف اين را روشن كنيم. يك وقت هست كه يك دستگاهى به امور فرهنگى بى اعتناء است، يك وقت نه، يك دستگاهى اعتناء و اهتمام به امور فرهنگى دارد، ليكن هدفگذارى هاى فرهنگى اش دچار اختلال يا دچار خدشه است. اين هدفگذارى ها خيلى مهم است؛ از اين نبايستى غفلت كرد. ما چه ميخواهيم بكنيم با اخلاق مردم، با فرهنگ مردم؟ آيا ما به عنوان دولت اسلامى ميتوانيم هدايتِ فرهنگى جامعه ى خودمان را رها كنيم؟ قطعاً نه، جزو وظائف ماست. حالا مخالفين، معترضين حرفهائى ميزنند، نقد ميكنند، گاهى مسخره ميكنند، گاهى اهانت ميكنند، بكنند؛ ما كه نميتوانيم تكليف الهى را با اين چيزها فراموش كنيم. ما وظيفه داريم مردم خودمان را هدايت بكنيم؛ هدايت. رياست در جامعه ى اسلامى، رياست مادى محض و صرف نيست؛ اداره ى امور زندگى مردم هست، همراه با هدايت. تا آنجائى كه ميتوانيم، بايد راه هدايت مردم را باز كنيم و مردم را هدايت كنيم. خيلى از ابزارهاى هدايت در اختيار دستگاه هاى حكومتى است؛ حالا يك نمونه اش صدا و سيماست و نمونه هاى فراوان ديگر هم دارد؛ يك نمونه وزارت ارشاد است، يك نمونه وزارت علوم است، يك نمونه وزارت آموزش و پرورش است؛ اينها همه دستگاه هاى خدماتىِ هدايتى است. ما از اينها چگونه استفاده ميكنيم؟ بايد در جهتى حركت كنيم كه مردم متدين بار بيايند، متدين عمل بكنند، به مبانى دينى معتقد بشوند، عملاً پايبند بشوند؛ جهتگيرى ما در همه ى زمينه ها بايد اين باشد. حالا در وزارت ارشاد، مسئله ى كتاب هست، مسئله ى هنرهاى تجسمى هست، مسئله ى هنرهاى گوناگون صوتى، تصويرى هست، در همه ى اين جهتگيرى ها، بايستى ما جهتمان اين باشد كه مردم به سمت دين، به سمت خدا حركت بكنند. والّا اگر قرار باشد كه نگاه كنيم، ببينيم بيگانگان ما را بر چى ملامت ميكنند - اگر اين را بخواهيم رعايت بكنيم - خيلى كارها انجام نخواهد شد. ريشى هم كه شما ميگذاريد، دنيا قبول ندارد. كراواتى هم كه شما نمى بنديد، دنيا قبول ندارد. خيلى از اطعمه و اشربه اى هم كه شما حاضر نيستيد استفاده كنيد، دنيا اينها را قبول ندارد. حجابى كه خانمهايتان دارند، دنيا قبول ندارد. اين حرفها يعنى چه؟ يك وقتى يك كسى سر قضيه اى در اين ديدارهاى دانشجوئى - حدود بيست و هفت هشت سال قبل - تو همين دانشگاه، از من پرسيد: آقا ! شما درباره ى فلان قضيه چه دفاعى داريد؟ من گفتم: ما هيچ دفاعى نداريم، ما در اين قضيه حمله داريم. چه دفاعى؟ ما موضعمان، موضع دفاع نيست. در قضيه ى زن، در قضاياى گوناگون ديگر، موضع ما، موضع تهاجم است؛ ما از دنيا طلبگاريم. دنياى مادى است كه دارد در اين زمينه راه خطا ميرود. حالا خودهاشان هم - عقلاشان - دارند ميفهمند؛ دارند تصديق ميكنند؛ تأييد ميكنند آثار و تبعات زشتى كه بر كارهايشان مترتب شده. دارند دانه دانه خودشان ميفهمند، يواش يواش ميگويند، عده اى هم زيرسبيلى رد ميكنند. ما حالا تازه بيائيم از آنها خجالت بكشيم كه آنها اينجورى ميگويند. اين حرفها را در باب فرهنگ بكلى كنار بگذاريد و برويد سراغ آنچه كه متن است. البته گرايشهاى بى مبنا و بى پايه ى افراطى را من قبول ندارم. توصيه هم هيچ وقت نكردم، باز هم نميكنم؛ اما آن چيزهائى كه مبناى شرعى و دينى دارد، آنها را محكم بايستيد، افتخار هم بكنيد و عمل بكنيد.
نكته ى هفتمى كه ميخواهم توصيه بكنم، اين است كه دولت به قانون اهميت بدهد. بله اينى كه آقاى رئيس جمهور گفتند كه همه بايد قانون را رعايت كنند، بله مسلم است؛ مجلس، قوه ى قضائيه، دستگاه هاى گوناگون، بايد قانون را رعايت كنند؛ به آنها هم ما توصيه ى اين را ميكنيم، به شما هم توصيه ميكنيم. قانون را دقيق رعايت كنيد. خوب، حالا بعضى از منتقدين دولت گفتند كه دولت قانون را رعايت نميكند. آقاى رئيس جمهور هم در جواب گفتند كه نه، اين دولت قانون گراترين دولتهاست. اين، دو تا ادعا شد؛ دو طرف قضيه. باز من اين جا كار ندارم كه كدام طرف ترجيح دارد، كدام طرف ترجيح ندارد. من ميخواهم به شما عنوان مسئولين مجريه ى كشور سفارش اكيد بكنم كه به قانون اهميت بدهيد. اگر چنانچه ما اينجا قانون را در مسئله اى خاص شكستيم و عمل نكرديم، صرفاً اين نيست كه يك قانون نقض شده باشد؛ بلكه معنايش اين است كه يك راهى، يك خطى باز شد كه اين خط، دنباله خواهد داشت. كارِ قانون شكنى اينجورى است. اينجا كه قانون نقض شد، نقض قانون يك فرصت تازه اى پيدا كرد كه به وسيله ى ديگران انجام بگيرد. لذاست كه به مسئله ى قانون، خيلى اهميت بدهيد.
نكته ى بعدى. براى شنيدن نقد، سينه ى گشاده و روى باز و گوش شنوا داشته باشيد. هيچ ضرر نميكنيد از اينكه از شما انتقاد كنند. البته اين انتقادهائى كه ميشود، همه يك جور نيست. بعضى ها به قصد اصلاح نيست، بلكه به قصد تخريب است؛ داريم مى بينيم ديگر؛ هم از مجموعه مطبوعات خودمان، هم پشتوانه ى آنها. ده ها راديو و تلويزيون بيگانه و رسانه ى عمومى و بين المللى در اختيار حرفها و افكارى هست كه بنايش بر تخريب است؛ يعنى هيچ بناى اصلاح ندارند. آنچه كه نقل ميكنند و ذكر ميكنند، براى تخريب است. لذاست كه واقعيت و غير واقعيت و خلاف واقع و ضد واقع، همه چيز تويش است. گاهى يك چيز كوچك را بزرگ ميكنند، گاهى يك چيزى كه نبوده، به عنوان يك حقيقت مسلّم جلوه ميدهند. اينها البته هست. اين، تخريب است. ليكن در كنار اينها، نقد هم وجود دارد؛ نقدهاى مصلحانه، خيرخواهانه. گاهى از سوى دوستان شماست، گاهى حتّى از سوى كسانى است كه دوست شما و طرفدار شما هم نيستند؛ گاهى اينجورى است. به انسان يك نقدى ميشود؛ عيبجوئى اى از انسان ميشود، انتقادى ميشود، كه آن طرف هم دوست آدم نيست كه آدم به اعتماد دوستى او بخواهد بگويد كه خوب، ما گوش ميكنيم. نه، دوست هم نيست، اما دشمن هم نيست؛ دشمنى اش هم ثابت نشده. ليكن نقد است؛ انتقاد است. آن را هم حتّى بايد گوش كرد. شايد در خلال اين نقدها حرفى وجود داشته باشد كه به درد ما بخورد و بايد به هر حال با سعه ى صدر برخورد بشود.
اين چند سال، خيلى اهانتها به شما شد، كينه توزى شد، اهانت شد. اينها را تحمل كرديد. اين تحملها هم پيش خداى متعال اجر دارد. ليكن اين موجب نشود كه حالا ما سينه مان تنگ بشود، بگوئيم ما ديگر انتقاد را گوش نميكنيم، يا اگر كسى اندك انتقادى در فلان گوشه از ما كرد، اين را حمل بر دشمنى بكنيم؛ نه، نخير؛ انتقاد را گوش كنيم؛ انتقاد خوب است. همين طور كه گفته شده، اين يك هديه اى است كه به انسان داده ميشود؛ نقدهاى غير مغرضانه ى بخصوص برخى نخبگان. من اين را اينجا خوب است عرض بكنم: نصيحت علماى دينى را قدر بدانيد، مغتنم بشماريد. گاهى علماى دين، بزرگان دين، مراجع حتّى، نصايحى ميكنند، درباره ى مسائلى توصيه هائى ميكنند؛ اين را مغتنم بشمريد؛ اينها را حمل بر محبت و علاقه مندى بكنيد. ما ميدانيم، آقايان، بزرگان علمائى كه هستند - حالا گوشه كنار كسانى بر خلاف اين معنا باشند، او مورد محاسبه ى ما نيست - و امروز در مناطق مختلف، در مراكز حوزه هاى علميه ى بزرگ و در شهرستانها هستند، اينها همه طرفدار نظام جمهورى اسلامى و قدردان نظام جمهورى اسلامى اند. مى بينند كه نظام جمهورى اسلامى چقدر در جهت پيشرفت اهداف اسلامى كار كرده و دارد كار ميكند و تلاش ميكند، تلاشهاى شما را هم مى بينند، كمكهاى شما و خدمات شماها را هم دارند مشاهده ميكنند. يك وقت توصيه اى ميكنند، از روى علاقه مندى است، از روى دلسوزى است؛ اينها را خيلى بايد قدر دانست. همچنين نخبگان دانشگاه ها هم همين جور. بعضى از نخبگان دانشگاه ها مردمان خيرخواهى هستند؛ ما مى بينيم. به بنده گاهى نامه هائى مينويسند، من هم بحمداللَّه توفيق دارم، خيلى از اين نامه هائى كه نخبگان و فرزانگان حوزه و دانشگاه به من مينويسند، نگاه ميكنم و خودم ميخوانم. اگر چه كه نامه زياد است، همه ى نامه ها را هم انسان نميتواند بخواند، اما بسيارى از اين نامه هاى خاص را من بحمداللَّه توفيق پيدا كرده ام و خوانده ام؛ نگاه كرده ام و مى بينم. انتقاد دارند؛ به بنده، به شما، به فلان كار، به فلان اقدام، به فلان تصميم. ممكن است ايراد داشته باشند، اعتراض داشته باشند. ممكن است آن اعتراض به نظر ما وارد هم نباشد. يعنى حتّى انسان گاهى نامه اى را كه ميخواند، مى بيند كه نه، اين اشكالش وارد نيست؛ بر اثر بى اطلاعى از مثلاً فلان موضوع اين اعتراض را كرده است كه اگر اطلاع داشت، اين اعتراض را نميكرد. اما يك جا هم در خلال حرفها انسان مى بيند كه نه، يك نكته ى روشنى، يك حرف خوبى هست، انسان استفاده ميكند. اين ذهن فعالِ اين انسان نخبه را، انسان براى خودش نگه دارد. شما وقتى از انتقاد او، از تذكر او استقبال كردى، در واقع ذهن او و فكر او را به عنوان يك پشتوانه اى براى خودتان نگه ميدارى. او احساس ميكند كه ميتواند كمك فكرى براى شما باشد. اين همان راهى است كه ما هميشه گفتيم بين خودتان و نخبگان باز كنيد.
يك نكته ى ديگر هم اينكه - كه قبلاً اشاره هم كردم - اين طراحى و تدوين الگوى پيشرفت اسلامى ايرانى، به نظر من در هيچ جائى جز دولت وجود ندارد. هر چه انسان فكر ميكند كه كجا اين كار را ميشود انجام داد، به نظر ميرسد تنها جائى كه ميتواند اين را انجام بدهد، همين دستگاه هاى دولتى است. واقعاً از افراد متفكر هم استفاده بشود و بنشينند الگوى پيشرفت را طراحى كنند. چون اين دهه، دهه ى پيشرفت و عدالت است. ما پيشرفت را با عدالت با هم آورديم؛ يعنى درست نقطه ى مقابل آن چيزى كه در دنياى مادىِ امروز مطرح است. آنها ميگويند ما اگر بخواهيم در پيشرفت، رعايت اين مسائل عدالتى را بكنيم، آن پيشرفت به دست نخواهد آمد، بنابراين عدالت را ميگذاريم بعد از آنكه پيشرفت را حاصل كرديم. آن وقت با راه هاى جبرانى مثل همين بيمه ها و كمكها، تا آن حدى كه بشود - كه غالباً هم نميشود - جبران ميكنيم. ما ميگوئيم نه، پيشرفتِ همراه با عدالت. در ذات اين پيشرفت، عدالت بايستى ملحوظ شده باشد. خوب، اين الگو لازم دارد؛ بنشينيد الگويش را ترسيم كنيد. اين، نگاه كلانى خواهد بود به آينده ى كشور. و شما چهار سال فرصت داريد؛ اين چهار سال ميتواند يك پايه گذارى باشد كه هر كسى هم بعد از شما آمد، اين پايه گذارى شما راهنماى او باشد.
و آخرين مطلب هم اين است كه - همين طور كه عرض كرديم - عدالت صرفاً در اقتصاد نيست؛ در همه ى امور بايستى انسان از خداى متعال بخواهد كه عادلانه عمل كند؛ با خودش هم انسان با عدالت رفتار كند؛ با نزديكانتان با عدالت رفتار كنيد؛ با زن و فرزندتان با عدالت رفتار كنيد. گاهى بعضى از مسئولين ديديم آنچنان غرق در كار ميشوند كه يادشان ميرود از وجود همسرانشان و فرزندانشان؛ و اين ضايعاتى را درست ميكند. يعنى اينجور نيست كه ما پاى تعارف باشد، بگوئيم: آقا ! خواهش ميكنيم بيشتر شما به خودتان برسيد، شما هم بگوئيد نه، اشكال ندارد. اينجورى نيست. اين يك تكليفى است كه انسان بايستى همسرش، فرزندانش، خانواده اش و كانون خانوادگى را حفاظت بكند. «قوا انفسكم و اهليكم نارا وقودها النّاس و الحجارة»؛(7) خودتان و اهلتان را حفظ كنيد. يعنى در كنار خود انسان ذكر شده. خداى متعال به پيغمبرش فرمود كه: «و لا تجعل يدك مغلولة الى عنقك و لا تبسطها كلّ البسط»؛(8) نه دستهايت را به گردن خودت غل و زنجير كن - يعنى امساك بيش از حد. معنايش امساك بيش از حد است - نه اين كار را بكن؛ و نه «تبسطها كلّ البسط»؛ بكلى بازِ باز كن. يك وقت انسان دستش را جمعِ جمع ميكند، يك وقت بازِ باز؛ نه، هيچكدام از اينها نباشد. منظور اين است كه در امور مادى و مالى و اقتصادى، نه مشت بسته داشته باش، نه ولخرجى داشته باش. به پيغمبرش خداى متعال اينجورى سفارش ميكند. «و الّذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قواما»(9) - آخر سوره ى فرقان - يعنى ميانه رو در همه ى امور. انسان از افراط و تفريط بايد بپرهيزد.
ان شاءاللَّه كه آنچه كه گفتيم، براى خدا باشد و خداى متعال آن را به كرم خودش، به فضل خودش قبول كند و براى خودش قرار بدهد و آنچه كه عرض كرديم، ان شاءاللَّه مورد استفاده و بهره گيرى دوستانمان، برادرانمان و خواهرانمان ان شاءاللَّه قرار بگيرد، كه بتوانيم حركت قويترى را شاهد باشيم؛ همچنانى كه در گذشته بحمداللَّه خوب حركت كرديد، قوى حركت كرديد، باز هم يك حركت قويتر از گذشته، حتّى در همه ى زمينه ها داشته باشيد و خدا هم كمكتان بكند و روزبه روز پيشرفت كنيد.
والسّلام عليكم و رحمةاللَّه و بركاته
1) رعد: 17
2) انفال: 17
3) مائده: 54
4) فتح: 23
5) احزاب: 62
6) فتح: 22 و 23
7) تحريم: 6
8) اسراء: 29
9) فرقان: 67