بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم
از بياناتى كه برادران عزيز و خواهر محترممان فرمودند، خيلى متشكّرم. بى شك آن چه از طرف استادان محترم در اين جلسه مطرح مى شود، در روند آينده كارِ علم و تحقيق در كشور تأثير خواهد گذاشت. در اين هيچ شكّى نداشته باشيد.
سال گذشته كه دوستان در اين جا پيشنهادهايى مطرح كردند، جمعى موظّف شدند و پس از پيگيرى و ملاقات با بعضى از پيشنهاد دهندگان، راههاى عملى و اجرايى شدن برخى از پيشنهادها را بررسى كردند. در اين جلسه هم آنچه كه آقايان فرموديد، پيگيرى خواهد شد. البته من نسبت به برخى از نقطه نظرات و بياناتِ دوستان، نظراتى دارم كه چون وقت كم است به آنها نمى پردازم و فقط دو سه نكته را عرض مى كنم:
اوّل اين كه بايد نگاه ما به مسائل آموزش عالى و تحقيقات كشور در همه رشته ها، نگاه خوشبينانه باشد، نه نگاه بدبينانه و همراه با تأسّف و تأثّر. البته نه به خاطر اين كه ما نبايد آرزوى پيشرفت و سرعت عمل در اين زمينه داشته باشيم - بديهى است كه ما هر مقدار كه در زمينه آموزش عالى و تحقيق و گرم كردن فضاى علم و پژوهش در كشور پيش برويم، كم است و هنوز راه طولانى اى در پيش داريم - بلكه به خاطر اين كه ما بايد به آنچه كه در طول سالهاى بعد از انقلاب و بخصوص آنچه كه در سالهاى اخير پيش آمده، نگاه كنيم و بدانيم كه شتاب خوبى پيدا كرده ايم و دانشگاههايمان در اين زمينه پيشرفت خوبى كرده اند. آن طور كه بنده استفسار كردم و مسؤولان مورد وثوق - آقاى رئيس جمهور و بعضى ديگر از مسؤولان - به من گزارش دادند، بودجه تحقيقاتى در همين چند سال اخير خيلى بالإ؛ئئّّ رفته و آن طور كه دانشگاهيان مورد اعتماد از گوشه و كنار دانشگاههاى كشور اطّلاع مى دهند، بحمداللَّه عملاً ميدان و كار تحقيقاتى و ميل به پژوهش در دانشگاهها زياد شده و جايگاه خوبى پيدا كرده است. اين، نشان دهنده سيْرِ ماست. شايد اگر در مقام توقّع و انتظار باشد، من انتظارم از شما كمتر نيست؛ من خيلى توقّعم براى پيشرفت اين گونه امور زياد است و اگر اين توقّع نباشد، پيش نمى رويم. نمى خواهم نصيحت كنم كه بيش از اين توقّع و انتظار نداشته باشيد - چرا؛ داشته باشيد و دنبالش حتماً حركت كنيد - بلكه مى خواهم بگويم نگاه نبايد نگاهِ بدبينانه و همراه با تأسّف باشد. نگاه بايد خوشبينانه باشد و با همين نگاه ما وارد ميدان شديم و به فضل پروردگار جلو هم رفتيم و باز هم جلوتر از اين خواهيم رفت و ان شاءاللَّه تحقيقات در زمينه هاى مختلف، رشد شايسته خودش را پيدا خواهد كرد؛ واقعيت اين را به ما مى گويد.
نكته دوم اين است كه بنده - همان طور كه بعضى از دوستان اشاره كردند - چند سالى است كه مسأله نهضت نرم افزارى را در محيط علمى كشور مطرح كرده ام. اين، يعنى چه؟ يعنى ما نبايد به فراگيرى قانع باشيم؛ بايد هدفِ تحقيق و آموزش ما توليد علم باشد؛ يعنى رسيدن به آن جايى كه نوآوريهاى علمى در فضاى موجود بشرى، از آن جا شروع مى شود. ما از لحاظ استعداد، نسبت به كسانى كه دانش را در دنيا توليد كردند، گسترش دادند، پيش بردند و بر اساس دانش، فنآوريهاى پيچيده را به وجود آوردند، كمبود نداريم. البته توليد علم به معناى اين نيست كه ما ترجمه و فراگيرى را نفى كنيم؛ نه، آن هم لازم است، بلكه من مى گويم در ترجمه و فراگيرى نبايد توقّف كرد.
بر اثر شرايط سياسى، اجتماعى، فرهنگى و مسأله استعمار - كه نقش استعمار در مطلبى كه مورد نظر من است، بسيار زياد است - بخشى از دنيا زودتر از يك بخش ديگر و به كمك وسيله شتابنده اى به سمت قلّه هاى علمى حركت كرد. اين بخش از اين وسيله شتابنده استفاده كرد و به جلو رفت و اين وسيله را روزبه روز شتابنده تر و تواناتر كرد و با بالا بردن كاربرى آن، به دستاوردهاى علم رسيد؛ در حالى كه ما با همه پيشرفت علمى، محاط به جهالتهاى فراوانيم. ساكنان آن بخش از دنيا، پيشرفتهاى علمىِ شگفت آورى كردند و بعد هم سياست كلّى شان اين شد كه علم را در اختيار خودشان بگيرند و اجازه ندهند كه كشورهايى كه عقب مانده اند، به آنها برسند و يا از آنها جلو بزنند! حتماً شما از محدوديتهايى كه براى برخى از فنآوريهاى پيشرفته وجود دارد كه مطلقاً نبايستى به هيچ نقطه اى از نقاط دنيا درز پيدا كند، مطالب زيادى شنيده ايد.
استعمار، هم در پيشرفت علمىِ يك بخش از دنيا نقش داشت و هم توانايى اش بر استعمار، ناشى از ميزان پيشرفت علمى اش بود كه از آن پيشرفت، استفاده سياسى كرد. مانند انگليس كه از كشتى بخار براى استعمار هند استفاده نمود و استعمار هند كمك كرد كه كشتى بخار به كشتيهاى پيشرفته ترى تبديل شود و تسلّط بر هند و نقاط ديگر را نيز بيشتر كند. به اين ترتيب، علمى كه محدود و محصور به خودشان بود، در خدمت استعمار قرار گرفت و استعمار در خدمت علم!
ما بايد از محاصره موجود كه كشورهاى جهان سوم در آن قرار گرفته اند، خودمان را خارج كنيم. اين فقط وظيفه ما نيست، بلكه وظيفه همه ملتهاى دنياست كه در دوره اى از كاروان علم عقب ماندند. من اعتقاد راسخم - كه اين اعتقاد با نظر خبرگان و كارشناسان فن تأييد شده است - اين است كه ما مى توانيم اين كار را بكنيم. اين مُهر «نمى توانيم» و «نمى توانيد» را كه يكى از بخشهاى عمده سياست فرهنگى دشمنان بوده، بايستى از ذهن خودمان پاك كنيم. البته من احساس مى كنم كه در همين زمينه هم مى توانيم پيشرفت كنيم؛ چرا كه الان مى بينم شما استادان و دانشجويان در محافل دانشجويى، از نهضت نرم افزارى و توليد علم به عنوان شعارهاى عملى و فعّال ياد مى كنيد. اين، خيلى موفقيّت است كه ما به اين فكر افتاده ايم و اين موضوع به صورت شعار، درخواست و خواسته درآمده است.
نكته سوم اين است كه همه اين كارها فقط احتياج به پول و استعداد ندارد، بلكه احتياج به مديريّت شايسته دارد كه اين برمى گردد به بخشهاى مديريّتى دانشگاه؛ چه رؤساى دانشگاهها و دانشكده ها و مراكز تحقيقاتى، چه مديران دستگاههاى دولتى كه مربوط به علمند؛ مثل وزارتخانه هاى علوم، بهداشت و آموزش و پرورش. اينها وظايف سنگينى دارند. چون ظاهراً وزراى محترم اين جا تشريف دارند، اين نكته را بگويم كه آنها بشنوند و دنبال كنند: كسانى كه در وزارتخانه ها و دانشگاهها مسؤوليت مديريّتى دارند، با تشخيص درست و اهميت دادن به موضوع، مى توانند نقشى بسيار مهمّ و تعيين كننده در اين هدفى كه مورد علاقه همه ماست، ايفا كنند.
ما امروز استعدادهاى زيادى در كشور داريم كه بايستى شناسايى، جمع و هدايت شوند و بايد به آنها عملاً تفهيم شود كه براى استعدادشان ارزش قائليم. همين مسائل مادّى و پول و پاداش - كه در خلال فرمايشات بعضى از دوستان بود - عملى است؛ لكن بر مديريّتِ اين كار متوقّف است. البته شوراى عالى انقلاب فرهنگى هم در اين زمينه مسؤوليت و نقش دارد. اعضاى اين شورا هم بايستى به اين مسائل توجّه كنند، تا اين آرزوها تحقّق پيدا كند.
آخرين نكته اين است كه مسأله توليد علم فقط مربوط به علوم پايه، تجربى و ... نيست، بلكه شامل همه علوم و از جمله علوم انسانى است. ما بخصوص در زمينه علوم انسانى، برخلاف آنچه كه انتظار مى رفت و توقّع بود، حركت متناسب و خوبى نكرده ايم، بلكه مفاهيم گوناگون مربوط به اين علم را - چه در زمينه اقتصاد و چه در زمينه هاى جامعه شناسى، روان شناسى و سياست - به شكل وحى مُنزل از مراكز و خاستگاههاى غربى گرفته ايم و به صورت فرمولهاى تغيير نكردنى در ذهنمان جا داده ايم و بر اساس آن مى خواهيم عمل و برنامه خودمان را تنظيم كنيم! گاهى كه اين فرمولها جواب نمى دهد و خراب درمى آيد، خودمان را ملامت مى كنيم كه ما درست به كار نگرفته ايم؛ در حالى كه اين روش، روشِ غلطى است. ما در زمينه علوم انسانى احتياج به تحقيق و نوآورى داريم. مواد و مفاهيم اساسى اى هم كه بر اساس آن مى توان حقوق، اقتصاد، سياست و ساير بخشهاى اساسى علوم انسانى را شكل داد و توليد و فراورى كرد، به معناى حقيقى كلمه در فرهنگ عريق و عميق اسلامى ما وجود دارد كه بايد از آن استفاده كنيم. البته در اين قسمت، حوزه و استادان مؤمن و معتقد به اسلام مى توانند با جستجو و تفحّص، نقش ايفا كنند. اين جا از آن جاهايى است كه ما بايد به توليد علم برسيم.
يكى از آقايان راجع به مسائل اقتصاد صحبت كردند. اشكالاتى كه ايشان اشاره كردند، تقريباً همه اش مورد قبول بنده است؛ اما علّت اين كه گاهى اين مسائل در بدنه كارشناسى مورد توجّه قرار نمى گيرد، همين است كه وحى مُنزلهايى از غرب در زمينه اقتصاد به ذهنشان آمده كه با سياست و مقاصد استعمارى و استثمارى كمپانيها، سرمايه دارها و شركتهاى بزرگ دنيا آميخته است كه در ذهنها جا افتاده و ممكن است بعضى درست، بعضى نيمه درست و بعضى صددرصد غلط باشد، كه بايستى آنها را تحليل كرد و فهميد.
از دوستان عزيز و از جناب آقاى دكتر «نديمى» كه زحمت كشيدند و جلسه را اداره كردند، تشكّر مى كنم. از اين كه افراد بيشترى آماده و مايل بودند كه صحبت كنند، خوشبخت و خوشحالم. بنا بر اين است كه اين جلسه، جلسه اى صميمى، خودمانى و غير رسمى باشد و باقى بماند. بيشترين استفاده اى كه من از اين جلسه مى كنم، اين است كه در محيطى دوستانه و متشكّل از اهل علم، شركت كنم تا مسائلى كه از نظر آنها مهم شناخته مى شود، مطرح گردد. اين جلسه، هم باعث مى شود كه فضاى تصميم گيرى كشور تحت تأثير قرار گيرد؛ چون مسؤولان دولتى از آنچه اين جا گفته مى شود، اطّلاع پيدا مى كنند؛ هم به استادان، دانشمندان و اهل علم ما اين فرصت را مى بخشد كه درباره مهمترين مسأله اى كه برايشان مطرح است فكر كنند و بدانند كه مى توان آن را مطرح و در فضا منتشر كرد و تصميم گيريها را تحت تأثير قرار داد. اين براى ما مغتنم است. علاوه بر اين، خود من هم از آنچه كه آقايان بيان كرديد، استفاده مى كنم. ان شاءاللَّه موفّق و مؤيّد باشيد.
والسّلام عليكم و رحمةاللَّه و بركاته