پيام رهبر معظم انقلاب حضرت آيت‌الله خامنه‌اي به كنگره نقش زمان و مكان در اجتهاد
بسم الله الرحمن الرحيم
فراهم آمدن اين گردهمايي تحقيقي و علمي با همه‌ي آثار و نتايجي كه ان‌شاءالله حاصل خواهد شد يكي ديگر از بركات و حسنات ماندگار شخصيت عظيم و بي‌بديلي است كه عظيم‌ترين و شگفت انگيزترين پديده‌ي تاريخ در عرصه‌ي مسائل مربوط به اسلام و مسلمين ـ يعني تشكيل نظام جمهوري اسلامي ـ نيز يادگار بي‌نظير اوست.
اگر سربرآوردن حكومتي بر پايه انديشه‌ي الهي و اسلامي و با پرچم عدل اسلامي، در جهاني كه از غوغاي انديشه‌ها و هدفها و شعارهاي مادي انباشته است، از قوت تدبير و اراده و توكل و حكمت آن يگانه مرد، خبر مي‌دهد; و اگر گسترش ارزشهاي اخلاقي و احياي دوباره‌ي زهد و پرهيز و پارسايي در منش و روش مردان صاحب مقام اين حكومت ، آيينه شفاف خلوص و صفا و خشوع و عروج روحي آن برگزيده‌ي زمان را در برابر نسلهاي امروز و فردا مي‌گذارد; نگاه ژرف عالمانه و حكيمانه‌ي او به فقه و شريعت و تكيه بر شعار «نقش زمان و مكان در استنباط فقهي» نيز احاطه‌ي علمي و بصيرت و تيزبيني و آينده‌شناسي و خلاقيت و غناي فكري او را آشكار مي‌سازد. و تازه اين همه با هم كه خود تركيب بديع و بي‌نظيري در سلسله‌ي درخشان شخصيات اسلامي است، بي‌شك همه‌ي ابعاد شخصيت امام راحل كبير ما نيست.
درباب مسئله‌ي زمان و مكان و نقش و تأثير آن در استنباط احكام اسلامي كوته سخن آن است كه اين سرچشمه‌ي مبارك اگر به درستي شناخته و به كار گرفته شود، پشتوانه‌يي عظيم براي بهره‌مندي جوامع بشري از كوثر شريعت اسلامي پديد خواهد آورد. تا كنون رايج‌ترين بهانه و دستاويز كساني كه خواسته‌اند اجتماعات بشري را از فيض هدايت و سعادت بخشي شريعت، محروم سازند اين بوده است كه احكام ديني را حقيقتي جامد و بي‌انعطاف پنداشته و جريان پيوسته و جوشان و تبديل‌پذير زندگي را با آن ناسازگار قلمداد كرده‌اند. اين سخن اگرچه در مواردي از غرض‌ورزي و بي‌اعتقادي به اصل دين ناشي شده، ليكن در مواردي نيز از نا آگاهي و جهالت گويندگانش نشأت گرفته است، و اي بسا كه عكس‌العمل غير عالمانه يا غير حكيمانه‌ي برخي از دين باوران نيز به آشفته پنداري و آشفته‌گوئيها دامن زده است.
حقيقتي كه امام راحل رضوان الله عليه مطرح مي‌كند آن است كه كوثر شريعت و فقه، در جرياني دائمي و ابدي، از سرچشمه‌ي وحي، به سوي عرصه‌هاي گوناگون حيات جاري است. منشأ و ماده‌ي حكم الهي نه خرد و انديشه‌ي محدود بشر و نه مصلحت‌انديشيهاي كوته‌بينانه‌ي اوست كه در شرايط گوناگون زندگي قالب‌گيري و منجمد شده است; علم و حكمت محيط و لايتناهاي الهي است كه همه‌ي زمانها و مكانها را در زير بال هماي خود مي‌گيرد و بر همه‌ي سرزمينها و كشتزارهاي حيات مي‌بارد و همه جا و هر زمان را سيراب مي‌كند.
زمان و مكان و اوضاع و احوال گوناگون زندگي بشر و تازه‌هاي جهان، به فقيه دين شناس و زمان شناس كمك مي‌كند كه خود و اهل زمان خود را از آن كوثر يعني سرچشمه‌ي لايزال و فزاينده، سيراب سازد و محروميت از آن را براي بشر كه همواره و همه جا نيازمند دين و شريعت الهي است، برنتابد.
در فهم و تطبيق اين اصل كلي، روشن‌بيني و در عين حال، انضباط فكري تمام بايد به كار گرفته شود. هرگونه افراط و تفريط در اين كار حساس و خطير، زيانهاي جبران‌ناپذير به بار خواهد آورد. در اين كار، لطمه‌ي بي‌بندوباري علمي، به همان اندازه سنگين است كه جمود فكري و كوته‌بيني.
شناختن نقش هر زمان و هر مكان، همواره بايد با پايبندي به اصول فقاهت كه روشي علمي و تخصصي است، همراه باشد. و اين است معناي سخن امام راحل رحمه الله عليه كه فقه پوينده و منطبق بر نيازهاي هميشه و همه جا را همان فقه سنتي دانسته و بر اين پاي فشرده‌اند.
از اينجا مي‌توان دانست كه تنها فقهاي كارآزموده و اهل فن، صلاحيت آن را دارند كه تأثير زمان و مكان را در احكام شريعت بشناسند و بر طبق آن فتوا دهند. اين امر خطير از دسترس نا خبرگان و غيرمتبحران اقيانوس فقاهت، بسي دور است.
اكنون جمع شما فرزانگان و دانشمندان دين شناس و خبرگان فقاهت داراي نقشي اساسي است. نخست بايد مراد صحيح از «نقش زمان و مكان در اجتهاد» شناخته و توهم ناسازگاري اين اصل با اصل «پايداري و ابديت شريعت» به شيوه‌يي عالمانه و دقيق، دفع شود. و سپس مرزبندي اين اصل مهم، و تعريف جامع و مانع، و شيوه‌هاي استفاده از آن تبيين گردد. در اين كار بزرگ، شرح صدر و تحمل علمي همراه با دقت و مراقبت از اصول مسلم و مقطوع، در كنار يكديگر لازم است. بي‌شك حضور علماء و فقهاء و اساتيد برجسته و نامدار حوزه‌ي علميه قم در اين گردهمايي و نيز شخصيت علمي مدير محقق و عالي قدر و ارزشمند و دست‌اندركاران فاضل و فن شناس و دلسوز آن، اميدهاي فراواني به ثمرات اين مجمع علمي در دل بر مي‌انگيزد.
وظيفه‌ي تخلف ناپذير خود مي‌دانم كه از فرزند خلف و شايسته و بزرگوار امام راحل مرحوم حجت‌الاسلام آقاي حاج سيد احمد خميني (طيب الله رمسه و قدس الله نفسه) كه با دانش و خرد و هوشمندي و دلسوزي خود اين سررشته‌ي مبارك را گشود و فكر تشكيل اين مجمع را پديد آورد، با قدرداني و تجليل شايسته ياد كنم و براي روح مطهر او از پروردگار طلب فضل و رحمت نمايم و با اطمينان، بخش عظيمي از اجر و ثواب اخروي و ياد نيك دنيوي اين كار بزرگ را متعلق به وي بدانم.
والسلام عليه و علي والده العظيم و علي جميع العلماء العاملين و الفقهاء الراشدين و عليكم جميعا و رحمه الله و بركاته.
بيست و چهارم شوال 1416
سيد علي خامنه‌اي
بسم الله الرحمن الرحيم
فراهم آمدن اين گردهمايي تحقيقي و علمي با همه‌ي آثار و نتايجي كه ان‌شاءالله حاصل خواهد شد يكي ديگر از بركات و حسنات ماندگار شخصيت عظيم و بي‌بديلي است كه عظيم‌ترين و شگفت انگيزترين پديده‌ي تاريخ در عرصه‌ي مسائل مربوط به اسلام و مسلمين ـ يعني تشكيل نظام جمهوري اسلامي ـ نيز يادگار بي‌نظير اوست.
اگر سربرآوردن حكومتي بر پايه انديشه‌ي الهي و اسلامي و با پرچم عدل اسلامي، در جهاني كه از غوغاي انديشه‌ها و هدفها و شعارهاي مادي انباشته است، از قوت تدبير و اراده و توكل و حكمت آن يگانه مرد، خبر مي‌دهد; و اگر گسترش ارزشهاي اخلاقي و احياي دوباره‌ي زهد و پرهيز و پارسايي در منش و روش مردان صاحب مقام اين حكومت ، آيينه شفاف خلوص و صفا و خشوع و عروج روحي آن برگزيده‌ي زمان را در برابر نسلهاي امروز و فردا مي‌گذارد; نگاه ژرف عالمانه و حكيمانه‌ي او به فقه و شريعت و تكيه بر شعار «نقش زمان و مكان در استنباط فقهي» نيز احاطه‌ي علمي و بصيرت و تيزبيني و آينده‌شناسي و خلاقيت و غناي فكري او را آشكار مي‌سازد. و تازه اين همه با هم كه خود تركيب بديع و بي‌نظيري در سلسله‌ي درخشان شخصيات اسلامي است، بي‌شك همه‌ي ابعاد شخصيت امام راحل كبير ما نيست.
درباب مسئله‌ي زمان و مكان و نقش و تأثير آن در استنباط احكام اسلامي كوته سخن آن است كه اين سرچشمه‌ي مبارك اگر به درستي شناخته و به كار گرفته شود، پشتوانه‌يي عظيم براي بهره‌مندي جوامع بشري از كوثر شريعت اسلامي پديد خواهد آورد. تا كنون رايج‌ترين بهانه و دستاويز كساني كه خواسته‌اند اجتماعات بشري را از فيض هدايت و سعادت بخشي شريعت، محروم سازند اين بوده است كه احكام ديني را حقيقتي جامد و بي‌انعطاف پنداشته و جريان پيوسته و جوشان و تبديل‌پذير زندگي را با آن ناسازگار قلمداد كرده‌اند. اين سخن اگرچه در مواردي از غرض‌ورزي و بي‌اعتقادي به اصل دين ناشي شده، ليكن در مواردي نيز از نا آگاهي و جهالت گويندگانش نشأت گرفته است، و اي بسا كه عكس‌العمل غير عالمانه يا غير حكيمانه‌ي برخي از دين باوران نيز به آشفته پنداري و آشفته‌گوئيها دامن زده است.
حقيقتي كه امام راحل رضوان الله عليه مطرح مي‌كند آن است كه كوثر شريعت و فقه، در جرياني دائمي و ابدي، از سرچشمه‌ي وحي، به سوي عرصه‌هاي گوناگون حيات جاري است. منشأ و ماده‌ي حكم الهي نه خرد و انديشه‌ي محدود بشر و نه مصلحت‌انديشيهاي كوته‌بينانه‌ي اوست كه در شرايط گوناگون زندگي قالب‌گيري و منجمد شده است; علم و حكمت محيط و لايتناهاي الهي است كه همه‌ي زمانها و مكانها را در زير بال هماي خود مي‌گيرد و بر همه‌ي سرزمينها و كشتزارهاي حيات مي‌بارد و همه جا و هر زمان را سيراب مي‌كند.
زمان و مكان و اوضاع و احوال گوناگون زندگي بشر و تازه‌هاي جهان، به فقيه دين شناس و زمان شناس كمك مي‌كند كه خود و اهل زمان خود را از آن كوثر يعني سرچشمه‌ي لايزال و فزاينده، سيراب سازد و محروميت از آن را براي بشر كه همواره و همه جا نيازمند دين و شريعت الهي است، برنتابد.
در فهم و تطبيق اين اصل كلي، روشن‌بيني و در عين حال، انضباط فكري تمام بايد به كار گرفته شود. هرگونه افراط و تفريط در اين كار حساس و خطير، زيانهاي جبران‌ناپذير به بار خواهد آورد. در اين كار، لطمه‌ي بي‌بندوباري علمي، به همان اندازه سنگين است كه جمود فكري و كوته‌بيني.
شناختن نقش هر زمان و هر مكان، همواره بايد با پايبندي به اصول فقاهت كه روشي علمي و تخصصي است، همراه باشد. و اين است معناي سخن امام راحل رحمه الله عليه كه فقه پوينده و منطبق بر نيازهاي هميشه و همه جا را همان فقه سنتي دانسته و بر اين پاي فشرده‌اند.
از اينجا مي‌توان دانست كه تنها فقهاي كارآزموده و اهل فن، صلاحيت آن را دارند كه تأثير زمان و مكان را در احكام شريعت بشناسند و بر طبق آن فتوا دهند. اين امر خطير از دسترس نا خبرگان و غيرمتبحران اقيانوس فقاهت، بسي دور است.
اكنون جمع شما فرزانگان و دانشمندان دين شناس و خبرگان فقاهت داراي نقشي اساسي است. نخست بايد مراد صحيح از «نقش زمان و مكان در اجتهاد» شناخته و توهم ناسازگاري اين اصل با اصل «پايداري و ابديت شريعت» به شيوه‌يي عالمانه و دقيق، دفع شود. و سپس مرزبندي اين اصل مهم، و تعريف جامع و مانع، و شيوه‌هاي استفاده از آن تبيين گردد. در اين كار بزرگ، شرح صدر و تحمل علمي همراه با دقت و مراقبت از اصول مسلم و مقطوع، در كنار يكديگر لازم است. بي‌شك حضور علماء و فقهاء و اساتيد برجسته و نامدار حوزه‌ي علميه قم در اين گردهمايي و نيز شخصيت علمي مدير محقق و عالي قدر و ارزشمند و دست‌اندركاران فاضل و فن شناس و دلسوز آن، اميدهاي فراواني به ثمرات اين مجمع علمي در دل بر مي‌انگيزد.
وظيفه‌ي تخلف ناپذير خود مي‌دانم كه از فرزند خلف و شايسته و بزرگوار امام راحل مرحوم حجت‌الاسلام آقاي حاج سيد احمد خميني (طيب الله رمسه و قدس الله نفسه) كه با دانش و خرد و هوشمندي و دلسوزي خود اين سررشته‌ي مبارك را گشود و فكر تشكيل اين مجمع را پديد آورد، با قدرداني و تجليل شايسته ياد كنم و براي روح مطهر او از پروردگار طلب فضل و رحمت نمايم و با اطمينان، بخش عظيمي از اجر و ثواب اخروي و ياد نيك دنيوي اين كار بزرگ را متعلق به وي بدانم.
والسلام عليه و علي والده العظيم و علي جميع العلماء العاملين و الفقهاء الراشدين و عليكم جميعا و رحمه الله و بركاته.
بيست و چهارم شوال 1416
سيد علي خامنه‌اي