غسل و کفن میت

غسل و کفن و دفن جنازه های سوخته

سؤال1.
الف) در یک حادثه آتش سوزی چند نفر مسلمان و غیر مسلمان سوخته اند و مخلوط شده اند و امکان تشخیص و شناسایی هر یک نیست، وظیفه نسبت به غسل و نماز و دفن آنها چیست؟
ب) در همین فرض نیز اگر خانمی هم بین آنهاست و قابل شناسایی نباشد تکلیف چیست؟

ج.
الف) در فرض سؤال بنابر احتیاط غسل دادن و کفن نمودن و سایر واجبات برای تمامی آنها واجب است.
ب) هر یک از زن و مرد مسلمان آنها را از پشت لباس غسل دهند.

غسل و تیمم جبیرای

سؤال2 .
آیا می توان در صورت جراحت و خونریزی، میت را به صورت جبیره ای غسل داد؟ در صورت جواز کیفیت چگونه است؟ اگر غسل جبیره ای ممکن نباشد آیا میشود آن را تیمم جبیره ای داد؟ کیفیت آن چگونه است؟

ج. غسل میت به صورت فوری واجب نیست؛ بنابراین باید میت را رها کنند تا خونریزی آن بند بیاید و اگر خونریزی قطع نمی‌شود با مواردی مانند گچ خون را بند بیاورند و بعد از شستشوی گچ، میت را غسل می‌دهند.

نحوه تیمم میت

سؤال 3. میت را چگونه تیمم دهیم؟

ج. احتیاط به اینکه تیمّم هم با دست زنده و هم در صورت امکان با دست میّت باشد، ترک نشود؛ گرچه بعید نیست در صورت امکان فقط به دست میّت اکتفا بتوان کرد.
در تیمم ابتدا باید نیت نمود و سپس کف هر دو دست را بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است زد و آن را به تمام پیشانی و دو طرف آن از جایی که موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی کشید، و سپس کف دست چپ را بر تمام پشت دست راست و کف دست راست را بر تمام پشت دست چپ، بکشد و احتیاط واجب این است که بار دیگر دستها را به زمین بزند و سپس کف دست چپ را بر پشت دست راست وکف دست راست را بر پشت دست چپ بکشد.

کیفیت تیمم میت

سؤال 4. در فرض نبود آب، برای غسل میت چند تیمم لازم است؟

ج. اگر آب برای غسل دادن میّت موجود نباشد باید او را سه تیمّم بدل از سه غسل با مراعات ترتیب بدهند و بنابر احتیاط مستحب یک تیمّم دیگر بدل از هر سه غسل بدهند.

غسل ارتماسی میت

سؤال5. آیا میتوان میت را غسل ارتماسی داد؟

ج. بنابر احتیاط واجب غسل ارتماسی در این سه غسل، به طوری که برای هر یک از آن ها یک مرتبه فرو برند، کفایت نمی کند، ولی در شستن هر عضوی از اعضای سه گانه در این سه غسل، فرو بردن آن عضو در آب کر با مراعات ترتیب جایز است.

نجس شدن بدن میتّ

سؤال6. اگر پس از غسل یا تیمم میت، بول یا غائط از او خارج شود، اعاده لازم است یا نه؟

ج. اعاده غسل واجب نیست؛ اگر چه احتیاط مستحب در صورت بیرون آمدن بول یا غائط در اثنای آن، اعاده غسل است. البته بنا بر احتیاط پاک نمودن بدن میّت از نجاست واجب است، هرچند که بعد از قرار دادن در قبر باشد، مگر آن که ممکن نباشد، و لو به خاطر این که بیرون آوردن او از قبر هتک حرمت محسوب شود.

حنوط

سؤال7. آیا حنوط اختصاص به میتی دارد که او را غسل داده‌اند یا در تیمم بدل از غسل هم هست؟

ج. بعد از تیمم هم حنوط واجب است.

حنوط غیر بالغ

سؤال8. حنوط بچه غیر بالغ واجب است یا خیر؟

ج. بله، واجب است.

فراموشی غسل

سؤال9. اگر میتی که را بدون غسل یا تیمم و کفن و حنوط و نماز یا یکی از اینها دفن کرده باشند، تکلیف چیست؟

ج. اگر غسل، تیمم یا کفن یا حنوط ترک شده است، و یا غسل و تیمم باطل بوده، برای تدارک آن در صورتی که محذوری (از قبیل هتک حرمت میّت به خاطر آن که جسدش تباه شده و از قبیل حرج و مشقّت بر افراد زنده، به واسطه بو یا تجهیز او) نباشد، واجب است نبش قبر شود.
و اگر نماز بر میت ترک شده و یا باطل خوانده شده است، نبش قبر میّت برای خواندن نماز جایز نیست، بلکه در صورتی که مدت زیادی از دفن نگذشته باشد و میّت در آن مدت متلاشی نشده و از اسم میّت بودن خارج نشده است، با مراعات شرایط از قبیل رو به قبله بودن و غیر آن نماز بر قبر او خوانده می شود.

غسل مس میتّ

سؤال 10. آیا در مس موارد زیر، غسل مس میت واجب میشود؟
الف) مس عضوی که از بدن انسان زنده جدا شده است.
ب) مس عضوی که از بدن انسان مرده جدا شده است.

ج. مس عضوی که از بدن مرده جدا شده ـ پس از سرد شدن و پیش از غسل دادن ـ در حکم مس بدن مرده است. ولی مس عضوی که از بدن شخص زنده جدا شده است، غسل ندارد.

مس میت تیمم داده شده

سؤال11. میتی را عوض غسل، تیمم میدهند، بعد از تیمم، لمس بدن او غسل مس میت دارد یا نه؟

ج. اگر وظیفه تیمم دادن میت بوده است، چنانچه بدن میت را بعد از تیمم سوم مس کنند، غسل مس میت مبنی بر احتیاط مستحب است و واجب نیست.

مس میت با دستکش

سؤال 12. اگر بدن میت را با دستکش و مانند آن مس نمایند، آیا غسل مس میت بر غسل دهنده واجب میشود یا خیر؟

ج. واجب نیست.

زمان غسل میتّ

سؤال 13. آیا غسل میت باید بعد از سرد شدن بدن میت باشد یا قبل از سرد شدن هم میشود غسل داد؟

ج. قبل از سرد شدن هم می‌شود.

وظیفه هنگام کمبود آب و کفن

سؤال14. در مواقع بحرانی که با کمبود شدید آب و کفن مواجه هستیم و تأخیر در غسل، تیمم و کفن موجب وهن یا متعفن شدن اجساد میشود، حکم موارد زیر چیست؟
(1 اگر آب به اندازه یک یا دو غسل باشد؟
(2 اگر آب فقط برای غسل دادن تعدادی از اموات وجود دارد؟ آیا تنها همان چند نفر غسل کامل داده شوند و بقیه را تیمم دهند یا هر کدام را مثلا یک غسل و دو تیمم بدهند؟
(3 اگر پارچه برای کفن نباشد آیا میتوان از پتو، پلاستیک یا لباس آلوده و نجس میت به عنوان کفن استفاده کرد؟

ج.
1) اگر جز به مقدار یک غسل آب نداشته باشد، باید او را یک غسل و دو تیمّم بدهد، پس اگر سدر و کافور یا تنها سدر یا تنها کافور داشته باشد باید آب را به مصرف غسل اول رسانیده و دو تیمّم برای دو غسل آخری بدهد. و همچنین است اگر سدر و کافور هم نباشد.
و اگر آبی که دارد برای دو غسل کافی باشد، باید آب را در دو غسل اول مصرف نماید، و عوض سومی تیمّم دهد.
2) تنها چند نفر که آب به مقدار غسلشان است، غسل داده شده و بقیه تیمم داده می‌شوند.
3) اگر چاره‌ای جز آن نباشد، منعی ندارد.

غسل و کفن جسد داری بیماری مسری

سؤال15. غسل و کفن جسدی که بیماری مسری و مهلکی دارد لازم است یا نه؟

ج. اگر به طریقی بتوان غسل و کفن نمود که از ضرر و سرایت بیماری در امان بود، وجوب غسل و کفن ساقط نیست.

نجس شدن دست تیمم دهنده

سؤال16. اگر دست تیمم دهنده، قبل از غسل بر اثر برخورد با میت نجس شود، آیا تطهیر آن برای تمیمم میت لازم است یا خیر؟ و در صورتی که تطهیر ممکن نباشد، تکلیف چیست؟

ج. تطهیر آن لازم نیست.

سرایت بیماری با تیمم دادن بیماری

سؤال17. در صورتی که به نظر اهل فن از نظر بهداشتی، تیمم دادن میت موجب بیماری افراد تیمم دهنده یا سرایت بیماریهای خطرناک بشود، در این صورت تکلیف چیست؟ آیا میتوان با دستکش تیمم داد؟

ج. در صورت امکان تیمم میت با دست خود میّت، استفاده تیمم دهنده از دستکش منعی ندارد.

برطرف نمودن موانع تیمم

سؤال18. اگر امکان غسل میت به هیچ نحو نباشد و اعضای تیمم میت خون آلود باشد و خونها خشک شده باشد، آیا تطهیر اعضای تیمم در صورت امکان لازم است؟ یا تیمم بر همان اعضاء نجس باید انجام شود یا میت تیمم جبیره ای داده شود یا تکلیف ساقط است؟

ج. در فرض سؤال در صورت امکان باید موانع را از مواضع تیمم برطرف نمود و بعد از برطرف نمودن موانع، صرف نجس ماندن اعضا ضرری به صحت تیمم نمی‎زند؛ البته بدن میت برای دفن در صورت امکان پاک نمودن نجاست، میبایست پاک گردد.

پوشاندن کفن دارای آیات قرآن

سؤال 19. پوشاندن کفنهایی که به آیات قرآن مزین شده به میتی که بدن او به خونهای خشک آلوده است اشکال دارد یا خیر؟

ج. اگر امکان ازاله نجاست از بدن میت نباشد، چنانچه سبب سرایت نجاست به کفن نمی‌باشد و عرفا هتک آیات محسوب نمی‌شود، اشکال ندارد.

کفن و دفن جدای هر میت

سؤال 20. آیا واجب است جنازه هایی که از زیر آوار خارج میشوند هر کدام را جدا کفن و دفن نمود؟

ج. بله واجب است جدا کفن نمود ولی دفن دو یا چند میت در یک قبر جایز است هرچند کراهت دارد و احتیاط مستحب در ترک آن است مگر ضرورت اقتضا کند و در صورت دفن دو میت در یک قبر بهتر است حائلی بین دو میت قرار دهند.

کمبود کفن

سوال 21. اگر پارچه ای مجهول المالک باشد، کفن کردن میت با آن در شرائط بحرانی چه صورتی دارد؟

ج. اگر حاکم شرع اجازه این کار را بدهد مانعی ندارد و در غیر این صورت نباید برای کفن از آن پارچه استفاده کنند.

دفن میت با لباس

سوال 22. آیا در منطقه ای که جنازه های زیادی وجود دارد، برای کفن کردن اجساد، بیرون آوردن لباسهای آنها واجب است؟ در صورتی که بیرون آوردن لباس اموات برای امدادگران دارای مشقت باشد، تکلیف چیست؟

ج. دفن میت با لباس، فی نفسه اشکال ندارد، ولی در صورت امکان غسل یا تیمم و کفن میت واجب است و لباس میت اگر ارزش مالی داشته باشد، ملک ورثه میت است.

نماز میت

یک نماز میت بر چند جنازه مرد و زن

سوال 23.
الف) آیا میتوان بر چند میت مذکر و مونث و بالغ و نا بالغ یک نماز خواند؟
ب) در صورت جواز چینش اجساد چطور باید باشد؟ و مقدار فاصله از روبرو و دو طرف چه قدر باید باشد؟

ج.
الف) بله اشکال ندارد و در این صورت بعد از تکبیر چهارم در عباراتی که نمازگزار می گوید باید تثنیه یا جمع بودن اموات را مراعات کند.
ب) جنازه ها با رعایت محاذات، جلوی روی نمازگزار قرار داده می‌شوند.

کیفیت نماز بر جنازه‌های مختلط

سوال 24.
اگر جنازه ها متعدد و از جهت جنسیت مختلط باشند، برای نماز خواندن آنها،.
الف( آیا لازم است که جنازه زن پشت سر مرد باشد؟
ب( آیا باید به جنازه زنها جداگانه نماز خواند؟

ج.
الف) لازم نیست ولی چیدن جنازه ها باید به گونه ای باشد که اولاً واجب است میّت را مقابل او به پشت بخوابانند، به‌طوری که سر او به طرف راست نمازگزار و پای او به طرف چپ نمازگزار باشد. و ثانیاً فاصله آنها با نمازگزاران زیاد نباشد ولی کسی که نماز میّت را به جماعت می‌خواند، اگر از میّت دور باشد، چنانچه صفها به یکدیگر متّصل باشد، اشکال ندارد.
ب) لازم نیست.

ضمیر در نماز بر جنازه های مختلط زن و مرد

سوال 25. در نماز بر جنازه های مختلط زن و مرد، ضمیرها چطور باید گفته شود؟

ج. فقط بعد از تکبیر چهارم باید مراعات تثنیه یا جمع بودن میت را بکند و بقیه نماز با نمازی که برای یک میت خوانده می شود تفاوتی ندارد. اگر دو جنازه باشد می گوید : "اللهم اغفر لهذین المیتین" و اگر سه جنازه یا بیشتر بود می گوید: " اللهم اغفر لهؤلاء الأموات".

نماز میت بدون اذن ولیّ

سؤال26.
1( حکم نماز میتی که بدون اذن ولی خوانده شده و امکان اذن گرفتن وجود داشته است چیست؟
2( آیا علم به رضایت و اجازه بعدی کفایت میکند؟
3( اگر اذن گرفتن از ولی برای نماز میت به دلیل عدم شناخت یا عدم دسترسی، ممکن نباشد تکلیف چیست؟

ج.
الف( در فرض سؤال نماز باطل است.
ب( علم به رضایت _ اگرچه از شاهد حال قطعی به دست بیاید _ کفایت می‌کند و لکن اجازه بعدی کفایت نمی‌کند.
ج( اگر دسترسی به ولیّ میت ممکن نباشد، باید از حاکم شرع اجازه گرفت.

نماز شخص فاسق بر میت

سؤال 27. آیا اگر شخص فاسقی اقدام به اقامه نماز بر میت مسلمان کند، تکلیف از دیگران ساقط میشود یا خیر؟

ج. بله با وجود سایر شرایط، کفایت می‌کند.

احکام امدادگر

اجرت امداد

سؤال 46 . آیا امدادگر برای انجام کارهای امدادی خطرناک مثل آتشسوزی و مانند آن میتواند از اولیا و بستگان شخص حادثه دیده درخواست اجرت نماید یا خیر؟ در صورت عدم دسترسی به اولیا و بستگان و مطالبه اجرت توسط امدادگر آیا میتوان از اموال فرد حادثه دیده اجرت را پرداخت نمود؟

ج. اگر این کار به درخواست کسی صورت بگیرد، و امدادگر قصد تبرعی و مجانی از کارش نداشته باشد و برای این کار معمولا اجرت می گیرند، باید شخص مذکور اجرت المثل را بپردازد و در غیر این صورت امددگر نمی تواند اجرتی را مطالبه کند.

اضرار به امدادگر جهت نجات حادثه دیدگان

سؤال 47. در صورتیکه امدادگر احتمال قوی بدهد در حین نجات مصدوم، به بیماری سختی مبتلا یا مصدوم میشود و یا کشته میگردد، آیا اقدام به امداد و نجات در چنین مواردی واجب است یا خیر؟

ج. اگر خوف خطر جانی یا ضرر قابل توجهی در میان باشد، واجب نیست.

دیه امدادگر جان باخته

سؤال 48. اگر انسان، فرد دیگری را موظف به امداد کند، و در حین امداد، امدادگر مجروح شود یا فوت نماید، دیه او بر عهده کیست؟

ج. در فرض مذکور دیه بر عهده کسی نیست.

نجاست سگ های امداد و نجات

سؤال 49. آیا سگ های امداد و نجات نجس هستند و حکم لباس مسؤل تربیت و به کارگیری سگهای امداد و نجات که به طور مرتب با سگ در ارتباط است و به آنها غذا میدهد در محل حادثه چیست؟ در غیر محل حادثه چطور؟

ج. سگ نجس است و اگر لباس امدادگر با رطوبت مسریه با آن برخورد کند نجس می‌شود.

نماز امدادگر

سؤال50. در صورتی که لباس امدادگر نجس شده باشد و امکان تطهیر یا تعویض آن نباشد آیا برای انجام فرایض خود میتواند از لباس اموات، مصدومین و هدایای دولتی و مردمی استفاده کند یا با همان لباسهای نجس میتواند نماز بخواند؟

ج. اگر ساتر عورتی که دارد منحصر در همان نجس باشد، در صورتی که بتواند از لباس اموات یا مصدومین با جلب رضایت مالک آن نماز بخواند، باید این کار را انجام دهد و در غیر این صورت چنانچه درآوردن آن به خاطر سردی هوا و مانند آن ممکن نباشد، در صورت تنگی وقت یا در صورتی که احتمال از بین رفتن عذر را- به نحو احتمال عقلایی- نمی دهد، باید با همان ساتر نجس نماز را بخواند و اعاده ندارد و اگر درآوردن آن ممکن است در تنگی وقت باید برهنه نماز بخواند، بلکه با وسعت وقت هم اگر احتمال از بین رفتن عذر را ندهد، باید نماز را به طور برهنه بخواند و قضا بر او نیست.

سؤال 51. در صورت تنگی وقت نماز و یقین یا احتمال به زنده بودن برخی افراد مسلمان یا غیر مسلمان حادثه دیده ،نماز مقدم است یا نجات جان مصدومین؟ آیا در حین کار میشود نماز را خواند؟

ج. اگر احتمال عقلائی می‌دهد که برخی از افراد مسلمان زنده هستند و خواندن نماز به صورت عادی خطر جانی برای مصدومین احتمالی داشته باشد، و تا آخر وقت، نمینواند نماز را به صورت عادی بخواند، باید نماز را در حین کار کردن بخواند و رکوع و سجده رابا اشاره انجام دهد و تا حد ممکن جهت قبله را مراعات نماید.

نماز آیات و لیله الدفن

سؤال52. با توجه به اینکه هر زلزله ای، پس لرزه های خفیف یا شدیدی را به دنبال دارد؛ آیا برای هر یک از این پس لرزه ها نماز آیات واجب است یا خیر؟

ج. هر زلزله ای، چه شدید و چه خفیف، اگر زلزله مستقلی محسوب شود، نماز آیات جداگانه ای دارد که اگر شخص آن را احساس کند، نماز آیات واجب می‌شود ولی اگر علم به وقوع زلزله پیدا نکند تا اینکه زمان متصل به وقت وقوع آن بگذرد، خواندن نماز آیات واجب نیست.

نماز آیات برای زلزله های احساس شده

سؤال 53. زلزله های خفیفی که افراد به طور عادی احساس نمیکنند ولی با دستگاه قابل احساس است و اعلام نمیشود ،نماز آیات واجب است یا خیر؟

ج. اگر به گونه‌ای است که کسی آن را احساس نمیکند و فقط با دستگاهها، قابل درک باشد، نماز آیات واجب نیست.

دوران امر بین قضا شدن نماز آیات و وظیفه ی امدادگری

سؤال 54. در صورتی که امر دایر گردد:
الف. بین نماز آیات و نجات جان مصدومین یا
ب. نماز آیات و دفن اموات، شرعا کدام یک بر دیگری مقدم است؟

ج.
الف) اگر احتمال عقلائی می‌دهد که خواندن نماز به صورت عادی خطر جانی برای مصدومین داشته باشد، و تا آخر وقت نماز، نمینواند نماز را به صورت عادی بخواند، باید نماز را در حین کار کردن بخواند و رکوع و سجده را با اشاره انجام دهد و تا حد ممکن جهت قبله را مراعات نماید.
ب) تعارضی وجود ندارد و نماز مقدم بر دفن است مگر تأخیر در دفن مستلزم تغییر و تباه شدن میّت و اذیت زنده ها گردد و یا در تأخیر دفن، خوف درنده یا سیل، و یا دشمن و مانند این ها بر میّت باشد، که در این صورت همانند مورد الف عمل می‌شود.

یک نماز لیلة الدفن برای چند میت

سؤال 55. با توجه به اینکه نماز لیله الدفن برای میت به جهت اهداء ثواب میباشد؛ آیا خواندن یک نماز لیله الدفن برای تعدادی از اموات صحیح است یا باید برای هر کدام نماز جداگانه‌ای خوانده شود؟

ج. به قصد رجاء مطلوبیت اشکال ندارد و تشریک در ثواب منعی ندارد.

مسائل متفرقه

استفاده از وسائل گروه های امدادی غیر مسلمان

سؤال56. استفاده از مواد غذایی، بهداشتی و پوشاک گروه های امدادی غیر مسلمان با توجه به عدم اطمینان از طهارت آنها چه حکمی دارد؟

نسبت به غذاهای گوشتی خوردن آن جایز نیست و محکوم به حرمت است مگر تذکیه شرعی حیوان احراز شود و علم به نجاست غذا هم نداشته باشد.
و اما غیر غذاهای گوشتی محکوم به طهارت و حلیت است و استفاده اشکال ندارد مگر یقین به نجاست یا حرمت آن داشته باشد.

عدم امکان دفن فوری میت، و انجام سایر واجبات آن

سؤال 57. در شرایطی که امکان دفن فوری اموات در محل حادثه دیده وجود ندارد آیا سایر واجبات مثل غسل، کفن و نماز که امکان انجامش هست، واجب است فورا انجام شود یا میتوان آنها را به تأخیر انداخت؟

ج. اگر تأخیر آن موجب هتک میت نباشد و انجام این واجبات در آینده ممکن است، می‌توان تا قبل از دفن تأخیر انداخت.