NAMAZ VƏ ORUC RİSALƏSİ
- NAMAZ
- Vacib namazlar
Vacib namazlar
Məsələ 1. Vacib namazlar aşağıdakılardır:
1) Gündəlik vacib namazlar;
2) Kəbənin vacib təvafından sonra qılınan təvaf namazı;
3) Günəş və Ay tutulduğu, zəlzələ baş verdiyi və bu kimi bir sıra təbiət hadisələri baş verdiyi zaman qılınan ayat namazı;
4) Dünyasını dəyişən müsəlmanın cənazəsinə qılınan meyit namazı;
5) Atanın və ehtiyat-vacibə görə, ananın böyük oğula vacib olan qəza namazları;
6) Əhd, nəzir və and vasitəsilə, yaxud əcirlik vasitəsilə qılınması vacib olan namazlar[1].
[1] Bu, müstəhəb namazın nəzir, əhd, and və əcirlik vasitəsilə vacib namaza çevrilməsi anlamını daşımır. Əslində, nəzir, əhd, and və əcirliyə əməl etmək vacibdir.
- Gündəlik vacib namazlar
Gündəlik vacib namazlar
Məsələ 2. Gündəlik vacib namazlar İslam dininin çox mühüm vacib əməllərindəndir. Hətta namaz dinin sütunudur və heç bir vəziyyətdə tərk olunmamalıdır.
Məsələ 3. Gündəlik vacib namazlar on yeddi rəkətdir və aşağıdakılardan ibarətdir:
- Sübh namazı (iki rəkət);
- Zöhr namazı (dörd rəkət);
- Əsr namazı (dörd rəkət);
- Məğrib namazı (üç rəkət);
- İşa namazı (dörd rəkət). - Sübh namazının vaxtı
Sübh namazının vaxtı
Məsələ 4. Sübh namazının vaxtı “sadiq fəcr”[1] doğandan Günəş doğanadək olan müddətdir.
Məsələ 5. “Sadiq fəcr”in doğması (yəni sübh namazının vaxtının başlanması) baxımından “aylı gecələr” ilə “qeyri-aylı gecələr”[2] arasında fərq yoxdur. Amma “aylı gecələr”də sübhün işığı ayın işığını üstələyənədək gözləmək və bu zaman sübh namazını qılmaq daha yaxşıdır.
1. “Fəcr” sözü burada “işıq kütləsi” mənasında işlənir. Sübh vaxtı gündoğan tərəfdə iki növ işıq müşahidə olunur. Bunlardan biri “kazib fəcr”, digəri isə “sadiq fəcr” adlanır.
“Kazib fəcr” o işıqdır ki, “sadiq fəcr” doğmamışdan bir qədər əvvəl səmada əmələ gəlir və üfüq boyunca yayılmaq əvəzinə, şaquli şəkildə və üzü yuxarıya doğru saçır. Dəqiqələr sonra üfüq xəttində zəif bir ağ işıq əmələ gəlir və üfüq boyunca yayılmağa başlayır, getdikcə də işığın şiddəti artır. Bu işıq “sadiq fəcr” adlanır.
“Sadiq fəcr” doğarkən zəif bir işıq olduğuna görə, onu müşahidə edə bilmək üçün şərq tərəfin üfüqü tam açıq və qaranlıq olmalıdır. Şəhərlərin daxilində onu müşahidə etmək olduqca çətindir. “Sadiq fəcr”in doğduğunu dəqiqliklə müəyyən etməyin çətin olduğunu nəzərə alaraq, ehtiyata riayət etmək məqsədilə kütləvi informasiya vasitələrində azan deyilməyə başlayandan təxminən on dəqiqə sonra sübh namazı qılınsın.2. Burada “aylı gecələr” dedikdə, nisbətən daha işıqlı gecələr nəzərdə tutulur. Belə ki, bu gecələrdə “sadiq fəcr” doğmağa başladığı zaman ayın işığı onu görməyə mane olur. Bu gecələrdə “sadiq fəcr”i bir qədər təxirlə (ayın işığının gücündən asılı olaraq təxminən on dəqiqə sonra) müşahidə etmək mümkün olur. Odur ki, ayın 13-cü gecəsindən 17-ci gecəsinədək olan gecələrə – belə ki, bu gecələrdə Ayın dairəsi təxminən tam görünür və ayın işığı da çox olur – “aylı gecələr” deyilir. Həmçinin ayın 17-ci gecəsindən sonra ayın axırınadək Ay tədricən şərq üfüqünə (yəni fəcrin doğduğu yerə) yaxınlaşdığına görə, bu gecələrə də “aylı gecələr” deyilir və ya “aylı gecələr” hökmü bu gecələrə də şamil edilir.
- Zöhr və əsr namazlarının vaxtı
Zöhr və əsr namazlarının vaxtı
Məsələ 6. Zöhr namazının vaxtı “şəri zöhr”ün əvvəlindən (Günəş səmanın ortasından qərbə tərəf keçdiyi vaxtdan)[1] başlanır və Günəşin qürub etməsinə yalnız əsr namazını qılmaq ölçüsündə vaxt qaldığı zaman başa çatır.
Məsələ 7. Əsr namazının vaxtı “şəri zöhr”dən zöhr namazını qılmaq ölçüsündə vaxt keçdikdə başlanır və Günəş qürub edəndə başa çatır.
Məsələ 8. Zöhr və əsr namazlarının hər birinin xüsusi və müştərək vaxtları vardır.
Zöhr namazının xüsusi vaxtı “şəri zöhr” olduqda başlanır və zöhr namazını qılmaq ölçüsündə vaxt keçdikdə başa çatır.
Əsr namazının xüsusi vaxtı Günəşin qürub etməsinə əsr namazını qılmaq ölçüsündə vaxt qaldıqda başlanır və Günəş qürub etməyə başlayanda başa çatır.
Zöhr namazının xüsusi vaxtı ilə əsr namazının xüsusi vaxtı arasındakı müddət isə zöhr və əsr namazlarının müştərək vaxtıdır.Məsələ 9. Əgər mükəlləf[2] əsr namazının xüsusi vaxtınadək zöhr namazını qılmazsa, onun zöhr namazı qəza olur. O, həmin vaxt əsr namazını qılmalıdır.
[1] Günəş şərq tərəfdə doğduğu zaman əşyaların qərb tərəfə uzanan kölgələri əmələ gəlir. Günəş üfüqdən yuxarıya qalxdıqca kölgələr qısalmağa başlayır. Günəş səmanın ortasına gəldikdə isə, əgər Günəş şaquli şəkildə Yer üzünə saçarsa, kölgələr tamamilə aradan gedir. Yox əgər Günəş bir qədər mayili şəkildə Yer üzünə saçarsa, şimal və ya cənub istiqamətlərində əşyaların qısa kölgələri görünür. Günəş qərbə tərəf keçdikdə isə, aradan gedən kölgələr şərq tərəfdə əmələ gəlir, yaxud şimal və ya cənub istiqamətlərində qalan kölgələr şərqə tərəf uzanmağa başlayır. Bu zaman zöhr namazının vaxtıdır.
Həmçinin Günəşin doğması ilə batması arasındakı müddətin tam yarısı olan zaman “şəri zöhr”dür.
[2] Mükəlləf – şəri vəzifə daşıyan şəxsə deyilir.
- Məğrib və işa namazlarının vaxtı
Məğrib və işa namazlarının vaxtı
Məsələ 10. Günəş qürub etdikdən sonra Günəşin səmada yaranan qırmızılığı aradan getdikdə məğrib namazının vaxtı başlanır və “gecə yarısı”na yalnız işa namazını qılmaq ölçüsündə vaxt qaldığı zaman başa çatır.
Məsələ 11. İşa namazının vaxtı “şəri məğrib”dən məğrib namazını qılmaq ölçüsündə vaxt keçdikdə başlanır və gecə yarısı başa çatır.
Məsələ 12. “Gecə yarısı” Günəş qürub etdiyi vaxt ilə “sadiq fəcr”in doğduğu vaxt arasındakı müddətin tam yarısı olduğu zamandır.
Məsələ 13. Məğrib və işa namazlarının hər birinin xüsusi və müştərək vaxtları vardır.
Məğrib namazının xüsusi vaxtı “şəri məğrib” olduqda başlanır və üç rəkət namaz qılmaq ölçüsündə vaxt keçdikdə başa çatır.
İşa namazının xüsusi vaxtı gecə yarısına işa namazını qılmaq ölçüsündə vaxt qaldıqda başlanır və gecə yarısı olduqda başa çatır.
Məğrib namazının xüsusi vaxtı ilə işa namazının xüsusi vaxtı arasındakı müddət məğrib və işa namazlarının müştərək vaxtıdır.
Məsələ 14. Əgər mükəlləf işa namazının xüsusi vaxtınadək məğrib namazını qılmazsa, həmin vaxt əvvəlcə işa namazını, daha sonra məğrib namazını qılmalıdır.
Məsələ 15. Əgər bir şəxs günah edərək və ya hansısa bir üzrə görə məğrib və işa namazlarını gecə yarısınadək qılmazsa, ehtiyat-vacibə görə, bu namazları sübh namazınadək əda və qəza niyyəti etmədən (“ma fiz-zimmə” niyyətilə[1]) qılmalıdır.
- Namaz vaxtlarının hökmləri
Namaz vaxtlarının hökmləri
Məsələ 16. Namazı namaz vaxtının əvvəlində qılmaq müstəhəbdir. Bu məsələ İslam dininin təlimlərində təkidlə tövsiyə olunub. Əgər bir şəxs namazı vaxtın əvvəlində qıla bilməzsə, vaxtın əvvəlinə nə qədər yaxın bir vaxtda qılsa, bir o qədər yaxşıdır. Amma əgər namazı yubatmaq müəyyən səbəblərə görə daha üstün olarsa, bu hallar istisna təşkil edir. Məsələn, mükəlləf namazı camaatla qılmaq istəyir və camaat namazının təşkil olunmasını gözləyir.
Məsələ 17. Mükəlləf gündəlik namazların vaxtını təyin etmək üçün (hətta qütbə yaxın olan məntəqələrdə belə) öz yaşadığı yerin üfüqünə riayət etməlidir.
Məsələ 18. Mükəlləf namaz qılmaq üçün namaz vaxtının daxil olduğuna yəqin etməli və ya buna əmin olmalıdır. Yaxud iki ədalətli kişi namaz vaxtının daxil olduğunu xəbər verməlidir. Yaxud da etibarlı və namaz vaxtlarını tanıyan bir müəzzin azan deməlidir.
Məsələ 19. Əgər mükəlləf namaz vaxtının daxil olduğunu yəqin etsə və namaza başlasa, amma namaz əsnasında vaxtın daxil olub-olmadığına şəkk etsə, onun namazı düzgün deyildir. Amma əgər namaz əsnasında namaz vaxtının daxil olduğuna yəqinliyi olsa, amma namazdan qıldığı hissənin namaz vaxtı daxilində qılınıb-qılınmadığına şəkk etsə, onun namazı düzgündür.
Məsələ 20. Əgər mükəlləf kütləvi informasiya vasitələri və ya namaz vaxtlarını elan edən digər vasitələrlə namaz vaxtının daxil olduğuna əmin olsa, namazını qıla bilər.
Məsələ 21. Əgər azan deyilməyə başladıqda mükəlləfdə namaz vaxtının daxil olduğuna əminlik yaransa, azanın başa çatmasını gözləmək lazım deyildir. O, azanın başlaması ilə namazını qıla bilər.[1]
Məsələ 22. Əgər borc verən şəxs namaz vaxtında öz pulunu geri istəsə, borcu qaytarmağa mükəlləfin imkanı olduğu təqdirdə, o, əvvəlcə borcu qaytarmalı, daha sonra namazını qılmalıdır. Həmçinin əgər başqa bir təcili vacib iş ortaya çıxsa, mükəlləf əvvəlcə o işi yerinə yetirməli, daha sonra namazını qılmalıdır. Amma əgər namaz vaxtı dar olsa, əvvəlcə namazı qılmalıdır.
Məsələ 23. Əgər namaz vaxtı çox dar olsa, belə ki, namazın bəzi müstəhəb əməlləri yerinə yetirildiyi təqdirdə namazın müəyyən hissəsi namaz vaxtı başa çatdıqdan sonra qılınarsa, bu müstəhəb əməllər yerinə yetirilməməlidir. Məsələn, əgər qunut tutulduğu təqdirdə namazın müəyyən hissəsi namaz vaxtı başa çatdıqdan sonra qılınacaqsa, namaz qılan şəxs qunut tutmamalıdır.
Məsələ 24. Əgər namazın yalnız bir rəkətini qılmaq ölçüsündə vaxt qalmış olsa, mükəlləf namazı əda niyyətilə qılmalıdır. Amma namazı həmin vaxtadək bilərəkdən yubatmamalıdır.
Məsələ 25. Əgər Günəşin qürubunadək beş rəkət namaz qılmaq ölçüsündə vaxt qalsa, mükəlləf zöhr və əsr namazlarını qılmalıdır. Əgər bundan az vaxt qalsa, təkcə əsr namazını qılmalı və zöhr namazının qəzasını qılmalıdır.
Əgər gecə yarısınadək beş rəkət namaz qılmaq ölçüsündə vaxt qalsa, mükəlləf məğrib və işa namazlarını qılmalıdır. Əgər bundan az vaxt qalsa, təkcə işa namazını qılmalı və sonra ehtiyat-vacibə görə, əda və qəza niyyəti etmədən, əksinə, “ma fiz-zimmə” niyyətilə məğrib namazını qılmalıdır.Məsələ 26. Əgər Günəşin qürubunadək üç rəkət namaz qılmaq ölçüsündə vaxt qalsa, müsafir şəxs zöhr və əsr namazlarını qılmalıdır. Əgər bundan az vaxt qalsa, təkcə əsr namazını qılmalı və zöhr namazının qəzasını qılmalıdır.
Əgər gecə yarısınadək dörd rəkət namaz qılmaq ölçüsündə vaxt qalsa, müsafir şəxs məğrib və işa namazlarını qılmalıdır. Əgər bundan az vaxt qalsa, o, əvvəlcə işa namazını qılmalı, daha sonra ehtiyat-vacibə görə, əda və qəza niyyəti etmədən, əksinə “ma fiz-zimmə” niyyətilə məğrib namazını qılmalıdır. Amma əgər işa namazını qıldıqdan sonra gecə yarısınadək bir rəkət və ya daha çox namaz qılmaq ölçüsündə vaxt qaldığı məlum olsa, mükəlləf dərhal məğrib namazını əda niyyətilə qılmalıdır.[1] Qeyd olunduğu kimi, sübh namazı ehtiyata riayət etmək məqsədilə azan başladıqdan təxminən on dəqiqə sonra qılınsın.
- Namazların ardıcıllığı
Namazların ardıcıllığı
Məsələ 27. Əsr namazı zöhr namazından sonra və işa namazı məğrib namazından sonra qılınmalıdır. Əgər namazlar bilərəkdən bu ardıcıllığa zidd şəkildə qılınsa, namaz düzgün deyildir.
Məsələ 28. Əgər bir şəxs səhvən və ya diqqətsizlik üzündən əsr namazını zöhr namazından qabaq, yaxud işa namazını məğrib namazından qabaq qılsa və namazı qılıb qurtardıqdan sonra bunu başa düşsə, onun namazı düzgündür.
Məsələ 29. Əgər bir şəxs zöhr namazını qıldığını düşünüb əsr namazını qılmağa başlasa, amma namaz əsnasında zöhr namazını qılmadığını başa düşsə, zöhr və əsr namazlarının müştərək vaxtı olduğu təqdirdə, o öz niyyəini dərhal zöhr namazına çevirməli və namazı başa çatdırmalıdır. Daha sonra əsr namazını qılmalıdır. Amma əgər bu hal zöhr namazının xüsusi vaxtında baş vermiş olsa, ehtiyat-vacibə görə, o öz niyyətini zöhr namazına çevirməli və namazı başa çatdırmalıdır. Sonra isə zöhr və əsr namazlarını ardıcıllıqla qılmalıdır.
Məsələ 30. Əgər bir şəxs məğrib namazını qıldığını düşünüb işa namazını qılmağa başlasa, amma namaz əsnasında səhv etdiyini başa düşsə, məğrib və işa namazlarının müştərək vaxtı olduğu, eləcə də bu şəxs dördüncü rəkətin rükusuna getməmiş olduğu təqdirdə, o öz niyyətini məğrib namazına çevirməli və namazı başa çatdırmalıdır. Daha sonra işa namazını qılmalıdır. Amma əgər o, dördüncü rəkətin rükusuna gedibdirsə, ehtiyata görə, namazı başa çatdırmalı, daha sonra məğrib və işa namazlarını ardıcıllıqla qılmalıdır. Həmçinin əgər bu hal məğrib namazının xüsusi vaxtında baş versə, şəxs dördüncü rəkətin rükusuna getməmiş olsa belə, ehtiyat-vacibə görə, o öz niyyətini məğrib namazına çevirməli və namazı başa çatdırmalıdır. Sonra isə məğrib və işa namazlarını ardıcıllıqla qılmalıdır.
Məsələ 31. Əgər mükəlləf zöhr namazının niyyətilə namaza başlasa və namaz əsnasında zöhr namazını qıldığını xatırlasa, o öz niyyətini əsr namazına çevirə bilməz. O, bu namazı kəsməli və əsr namazını qılmalıdır. Həmçinin əgər məğrib namazının niyyətilə namaza başlasa və namaz əsnasında məğrib namazını qıldığını xatırlasa, o öz niyyətini işa namazına çevirə bilməz. O, bu namazı kəsməli və işa namazını qılmalıdır.
- Müstəhəb namazlar
Müstəhəb namazlar
Məsələ 32. Müstəhəb namazlar, yəni nafilələr olduqca çoxdur. Nafilə namazları arasında gündəlik nafilələri qılmaq, xüsusilə də gecə namazını qılmaq çox tövsiyə olunub.
Məsələ 33. Gündəlik nafilələr bir gecə-gündüz ərzində qılınan müstəhəb namazlardır. Bu nafilələri qılmaq olduqca əhəmiyyətlidir və onun üçün böyük savab vəd olunub. Gecə yarısından sonra qılınan gecə namazı isə müstəhəb namazlar arasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Gecə namazının çoxsayda xüsusi mənəvi təsirləri vardır və tövsiyə olunur ki, bu namazı qılmağa əhəmiyyət verilsin.
Məsələ 34. Gündəlik nafilələr aşağıdakılardan ibarətdir:
- Zöhr namazının nafiləsi zöhr namazından qabaq qılınır və səkkiz rəkətdir (iki rəkət-iki rəkət olaraq qılınır);
- Əsr namazının nafiləsi əsr namazından qabaq qılınır və səkkiz rəkətdir (iki rəkət-iki rəkət olaraq qılınır);
- Məğrib namazının nafiləsi məğrib namazından sonra qılınır və dörd rəkətdir (iki rəkət-iki rəkət olaraq qılınır);
- İşa namazının nafiləsi işa namazından sonra əyləşən halda qılınır və iki rəkətdir;
- Sübh namazının nafiləsi sübh namazından qabaq qılınır və iki rəkətdir;
- Gecə nafiləsi gecə yarısından başlayaraq sübh azanınadək qılınır və on bir rəkətdir. Daha yaxşı olar, gecənin üç hissəsindən axırıncı hissəsində qılınsın və sübh azanına nə qədər yaxın bir vaxtda qılınsa, savabı bir o qədər çoxdur[1].Məsələ 35. Zöhr və əsr namazlarının nafiləsi cümə günü ümumilikdə iyirmi rəkətdir, yəni on altı rəkət nafiləyə dörd rəkət əlavə olunur. Yaxşı olar ki, bu iyirmi rəkət nafilə şəri zöhrdən qabaq qılınsın. Əgər şəri zöhrdən qabaq qılınmazsa, onları Günəşin qürubunadək qılmağın maneəsi yoxdur.
Məsələ 36. Əgər zöhr və əsr namazlarının nafiləsi “nafilənin vaxtı”nda[2], amma zöhr və əsr namazları qılındıqdan sonra qılınarsa, ehtiyat-vacibə görə, əda və qəza niyyəti etmədən (yəni “ma fiz-zimmə niyyətilə) qılınmalıdır.
Məsələ 37. Gecə namazı aşağıdakı qaydada qılınır:
Əvvəlcə “gecə namazı” niyyətilə səkkiz rəkət namaz (iki rəkət-iki rəkət olaraq) sübh namazı kimi qılınır. Sonra “şəf namazı” niyyətilə iki rəkət və “vətr namazı” niyyətilə bir rəkət namaz qılınır. Vətr namazının qunutunda dua kitablarında qeyd edilən ardıcıllıqla Allahdan bağışlanma diləmək, möminlər üçün dua etmək və Allahdan ehtiyacları diləmək müstəhəbdir.
Məsələ 38. Əgər səfərdə olan şəxsə və ya bir gəncə, yaxud da qocalıq və ya xəstəlik kimi bir üzrü olan şəxsə gecə namazını öz vaxtında qılmaq çətin olarsa, o, gecə namazını gecə yarısından qabaq qıla bilər.
Məsələ 39. Nafilə namazlarında “Həmd”dən sonra “Surə” oxumaq vacib deyildir və hər rəkətdə təkcə “Həmd”i oxumaq kifayət edir. Amma “Surə”ni oxumaq müstəhəbdir.
Məsələ 40. Vətr namazı istisna olmaqla, nafilələr iki rəkətdir. (Qeyd olunduğu kimi, “vətr namazı” bir rəkətdir.) Nafilələri əyləşən halda da qılmaq olar. Amma ayaq üstə qılmaq daha yaxşıdır. Əgər nafilə əyləşən halda qılınarsa, iki rəkəti bir rəkət hesab etmək müstəhəbdir. İşa namazının nafiləsi isə istisna təşkil edir. Belə ki, bu nafiləni ehtiyata görə, ayaq üstə deyil, əyləşən halda qılmaq lazımdır.
[1] Qeyd olunduğu kimi, işa namazının nafiləsi iki rəkətdir və əyləşən halda qılınır. Amma nəzərə alsaq ki, bu iki rəkət nafilə bir rəkət hesab olunur, gündəlik nafilələr ümumilikdə 34 rəkət, yəni gündəlik namazların iki misli qədər olacaq.
[2] Zöhrün nafiləsinin vaxtı şəri zöhrün əvvəlindən etibarən başlanır və “şaxis”in şəri zöhrdən sonra yaranan kölgəsi şaxisin yeddidə-ikisi uzunluğuna çatdığı zaman başa çatır. Məsələn, əgər şaxisin uzunluğu yeddi qarışdırsa, şaxisin şəri zöhrdən sonra yaranan kölgəsi iki qarışa çatdığı zaman zöhrün nafiləsinin vaxtı başa çatır. (Şaxis – şəri zöhrü təyin etmək üçün hamar yerə şaquli şəkildə sancılan düz bir çubuq və ya bu kimi bir vasitədir.) Əsrin nafiləsinin vaxtı isə şaxisin şəri zöhrdən sonra yaranan kölgəsi şaxisin yeddidə-dördü uzunluğuna çatdığı zaman başa çatır.
- Qiblə
Qiblə
Məsələ 41. Mükəlləf namazı üzü Kəbəyə tərəf qılmalıdır. Elə bu səbəbdən də, Kəbə istiqamətinə “qiblə” deyilir. Məlum məsələdir ki, Kəbədən uzaqda yaşayan insanlar üçün üzü tam olaraq Kəbəyə tərəf dayanmaq qeyri-mümkün olduğuna görə, onlar barəsində “üzü qibləyə tərəf namaz qılır” deyiləcək həddə üzü Kəbəyə tərəf dayanmaları kifayət edir.
Məsələ 42. Müstəhəb namazları piyada yol gedən halda və ya hansısa bir minikdə hərəkət edən halda qılmaq olar. Bu zaman üzü qibləyə tərəf olmaq vacib deyildir.
Məsələ 43. Ehtiyat namazı, unudulmuş səcdə və təşəhhüd üzü qibləyə tərəf dayanaraq qılınmalıdır. Səhv səcdəsi isə ehtiyat-müstəhəbə görə, üzü qibləyə tərəf dayanaraq qılınır.
Məsələ 44. Namaz qılan şəxsin qiblə istiqaməti barəsində yəqinliyi və ya əminliyi olmalıdır. Bu yəqinlik və ya əminlik düzgün və etibarlı qiblənüma vasitəsilə, yaxud Günəşin və ulduzların işıq saçması[1] yolu ilə (əlbəttə, bu yoldan istifadə edən şəxsin bu barədə məlumatı və bacarığı olmalıdır), yaxud da başqa yollar vasitəsilə yarana bilər. Əgər bir şəxs qiblənin hansı istiqamətdə olduğuna əmin ola bilməsə, böyük ehtimal etdiyi istiqamətə namaz qılmalıdır. Məsələn, məscidlərin mehrabına əsaslanaraq yaranan ehtimala müvafiq əməl edə bilər.
Məsələ 45. Əgər bir şəxsin qiblə istiqamətini təyin etmək üçün heç bir yolu olmazsa və heç bir istiqamət barəsində də ehtimalı olmazsa, ehtiyat-vacibə görə, o, dörd istiqamətə namaz qılmalıdır. Əgər dörd namaz qılmaq üçün kifayət qədər vaxt olmazsa, vaxt çatdığı qədər namazı təkrar qılmalıdır.
Məsələ 46. Əgər bir şəxs qiblə istiqamətini araşdırdıqdan sonra yenə də qiblə istiqamətini səhv təyin edərsə, qiblədən sağ və ya sol tərəfə yayınma doxsan dərəcədən az olduğu təqdirdə, bu şəxsin namazı düzgündür. Əgər o, namaz əsnasında bu səhvi başa düşərsə, namazın qalan hissəsini qiblə istiqamətinə qılmalıdır. Bu hökm baxımından namaz vaxtının geniş olub-olmamasının bir fərqi yoxdur.
Məsələ 47. Əgər bir şəxsin qiblə istiqaməti barəsində yəqinliyi yoxdursa, o, qiblə istiqamətinə tərəf yerinə yetirilən digər əməllərdə, məsələn, heyvan kəsimində öz ehtimalı əsasında əməl etməlidir. Əgər heç bir istiqamət barəsində ehtimalı olmazsa və bütün istiqamətlər onun üçün bərabər olarsa, bu işləri hansı istiqamətə tərəf yerinə yetirərsə, düzgündür.
1. Deyilənə görə, may ayının 28-i və iyul ayının 16-sı Günəş Məkkə üfüqü ilə zöhr vaxtı Kəbənin üstündə şaquli vəziyyətdə saçır. Əgər bir “şaxis”i, məsələn, düz bir çubuğu və ya dəmir bir mili hamar yerə şaquli vəziyyətdə sancsaq, Məkkə üfüqü ilə zöhr vaxtı şaxisin kölgəsinin istiqaməti qiblənin əks istiqaməti olacaqdır. Əgər bu yolla mükəlləfdə qiblə istiqaməti barəsində əminlik yaranarsa, bu əminliyə müvafiq şəkildə əməl etməyə icazə verilir.
- Namazda örtünmə
- Namaz qılınan məkanın şərtləri
- Məscidin hökmləri
Məscidin hökmləri
Məsələ 115. Məscidin yerini, tavanını, divarını və damını napak etmək haramdır. Əgər məscidin bu yerləri napak olubsa, oranı dərhal paklamaq lazımdır.
Məsələ 116. Məscidi paklamaq “kifayi-vacib”dir[1]. Belə ki, məscidi paklamaq yalnız oranı napak edən şəxsə və ya oranın napak olmasına səbəb olan şəxsə aid deyildir. Əksinə, məscidi paklamaq imkanına malik olan hər bir kəsə oranı paklamaq vacibdir.
Məsələ 117. Məsum İmamların (ə) hərəmini napak etmək haramdır. Əgər bu məkan napak olarsa, oranın napak qalması hörmətsizlik hesab olunduğu təqdirdə, oranı paklamaq vacibdir. Hörmətsizlik hesab olunmadığı təqdirdə isə, oranı paklamaq yaxşı bir əməl hesab olunur.
Məsələ 118. Məscidi qızıl ilə bəzəmək israfçılıq hesab olunduğu təqdirdə, bu iş haramdır. İsrafçılıq hesab olunmadığı təqdirdə isə, bu iş məkruhdur.
Məsələ 119. Məscdin şəni və mövqeyi qorunmalıdır. Məscidin şəni və mövqeyinə zidd olan işlərdən çəkinmək lazımdır.
Məsələ 120. Məsciddə tədris kursları və dərnəklər təşkil etmək və bu kimi başqa işlər görmək məscidin şəninə zidd olmadığı və ya camaat namazının təşkil olunmasına və namaz qılanlara maneəçilik törətmədiyi təqdirdə, bunun maneəsi yoxdur.
Məsələ 121. Məscid binasını bütünlüklə və ya onun bir hissəsini sökməyə icazə verilmir. Amma əhəmiyyət verilməməsi qeyri-mümkün olan bir məsləhətə görə bu işi görmək istisna təşkil edir.
Məsələ 122. Əgər bir məscid qəsb edilsə və ya sökülsə və onun yerində başqa bir bina inşa edilsə, yaxud bir məscid tərk edildiyinə görə məscidlikdən bir əsər-əlaməti qalmasa və oranın yenidən abadlaşdırılmasına əsla ümid olmasa, bu məkanı napak etməyin haram olduğu məlum deyildir. Amma oranı napak etməmək ehtiyat-müstəhəbə müvafiqdir.
Məsələ 123. Əgər bir məscid yeni yolun salınması ilə əlaqədar plana düşsə və məcburiyyət qarşısında onun bir hissəsi sökülsə və bu hissənin əvvəlki vəziyyətinə qaytarılması ehtimal edilməsə, bu məkan məscidin şəri hökmlərini daşımayacaq.
Məsələ 124. Əgər məscidin şəbistanında[2] bir küncdə muzey, kitabxana və s. yaratmaq məscidin şəbistanının vəqfinə zidd olsa və ya məscid binasının dəyişilməsinə səbəb olsa, buna icazə verilmir.
Məsələ 125. Əgər hərəkətdə olan və qeyri-sabit bir məkan, məsələn, nəqliyyat vasitəsi məscid ünvanında vəqf edilsə, ehtiyat-vacibə görə, bu məkan şəri məscid adlanır və məscidin hökmlərini daşıyır.
Məsələ 126. Məscidi təmizləmək və təmir etmək müstəhəbdir. Müstəhəbdir ki, məscidə getmək istəyən şəxs ətirlənsin, təmiz və yaxşı paltar geyinsin. Diqqətli olsun ki, ayaqqabısının və ya ayağının altı “nəcasət”ə və ya natəmiz bir şeyə bulaşmamış olsun. Hamıdan qabaq məscidə daxil olsun və hamıdan sonra məsciddən xaric olsun. Məscidə daxil olarkən və məsciddən xaric olarkən zikr desin və qəlbən Allaha əyilsin. Məscidə daxil olduqda məscidin təhiyyət namazı niyyətilə iki rəkət namaz qılsın. Başqa bir vacib və ya müstəhəb namaz qılmaq da kifayət edir.
Məsələ 127. Məsciddə yatmaq məkruhdur.
Məsələ 128. Hüseyniyyə və digər adlarla adlandırılan məkanlar məscid hökmündə deyildir.
[1] “Kifayi-vacib” – “eyni-vacib”in qarşısında dayanır. Kifayi-vacib ilk başda hər kəsə vacib olan bir işdir, amma əgər kimsə və ya kimlərsə bu işi yerinə yetirərsə, digərlərinin üzərindən vəzifə götürülür. Əgər şəri vəzifə daşıyan şəxslərin heç biri bu işi yerinə yetiməzsə, onların hamısı günahkardır. Məsələn, məscidi paklamaq, meyitə qüsl verib dəfn etmək “kifayi-vacib”dir. Amma “eyni-vacib”i bütün mükəlləflər, yəni şəri vəzifə daşıyan şəxslər yerinə yetirməlidirlər, məsələn, gündəlik namazları qılmaq, xüms və zəkat vermək və s.
[2] Şəbistan – böyük məscidlərin üstü tavanlı və kənarları örtülü hissələridir. Oxşar və bir-birinə paralel sütunlara malikdir və bir tərəfi məscidin daxilinə açılır. Şəbistan, qədim memarlıqda məscid binasının o hissəsi idi ki, insanlar orada ibadət edir və gecələr isə orada yatırdılar.
- Azan və iqamə
Azan və iqamə
Məsələ 129. Gündəlik vacib namazlardan qabaq azan və iqamə demək müstəhəbdir. Sübh və məğrib namazları, xüsusilə də, camaat namazı barəsində bu müstəhəb əməl daha da təkid olunub. Amma başqa vacib namazlarda, məsələn, Ayat namazında azan və iqamə demək şəriətdə gəlməyib.
Məsələ 130. Azan on səkkiz cümlədən ibarətdir və aşağıdakı ardıcıllıqla deyilir:
Əllahu əkbər (4 dəfə)
Əşhədu əlla ilahə illəllah (2 dəfə)
Əşhədu ənnə Muhəmmədən rəsulullah (2 dəfə)
Həyyə ələs-səlah (2 dəfə)
Həyyə ələl-fəlah (2 dəfə)
Həyyə əla xəyril-əməl (2 dəfə)
Əllahu əkbər (2 dəfə)
La ilahə illəllah (2 dəfə)
İqamənin də cümlələri eynilə azan kimidir, bu fərqlə ki, əvvəldə iki dəfə “Əllahu əkbər”, deyilir. Həmçinin “Həyyə əla xəyril-əməl” cümləsindən sonra iki dəfə “Qəd qamətis-səlah” cümləsi deyilir. Axırda isə bir dəfə “La ilahə illəllah” deyilir.Məsələ 131. “Əşhədu ənnə Əliyyən vəliyyullah” cümləsini şiənin şüarı ünvanında demək yaxşı və mühüm əməldir, amma azan və iqamənin bir hissəsi deyildir. Bu cümlə “mütləq qəsdi-qürbət” ilə deyilməlidir.
Məsələ 132. Namaz vaxtının daxil olduğunu elan etmək üçün azan demək və azanı eşidənlərin onu təkrar etmələri təkid olunan müstəhəb əməldir.
Məsələ 133. Namaz vaxtının daxil olduğunu elan etmək üçün məscidlərdən və başqa məkanlardan səsucaldan vasitəsilə adi qaydada azan yayımlamağın maneəsi yoxdur. Amma əgər səsucaldan vasitəsilə Quran tilavətinin və duaların yayımlanması qonşuların əziyyət çəkmələrinə səbəb olarsa, buna icazə verilmir.
Məsələ 134. Əgər camaat namazı üçün azan və iqamə deyilsə, bu camaat namazını qılan şəxs öz namazı üçün azan və iqamə deməməlidir.
Məsələ 135. Azan deyərkən üzü qibləyə dayanmaq, dəstəmazlı və qüsllü olmaq, əlləri qulağın kənarına qoymaq, səsi ucaltmaq və uzatmaq, azanın cümlələri arasında bir qədər fasilə etmək və danışmamaq müstəhəbdir.
Məsələ 136. İqamə deyərkən bədənin hərəkətsiz olması müstəhəbdir. Həmçinin iqaməni azandan daha asta demək və cümlələri bir-birinə birləşdirməmək müstəhəbdir. Amma azanın cümlələri arasında verilən fasilə ölçüsündə iqamənin cümlələri arasında fasilə verilməsin.
Məsələ 137. Azan ilə iqamənin arasında bir qədər əyləşmək və ya səcdə etmək, yaxud “təsbih” demək (“Subhanəllah” zikrini demək), yaxud bir qədər sakit dayanmaq və danışmamaq, yaxud da iki rəkət namaz qılmaq müstəhəbdir.
- Namazın vacib əməlləri
- 1. Niyyət
1. Niyyət
Məsələ 141. Namazın niyyəti – namazı Allahın əmrinə itaət etmək məqsədilə qılmaqdan ibarətdir.
Məsələ 142. Niyyəti dilə gətirmək (məsələn, “Allaha yaxınlaşmaq üçün dörd rəkət zöhr namazı qılıram” demək) vacib deyildir. Həmçinin bunu ürəkdən və zehndən keçirmək də vacib deyildir. Ümumiyyətlə, əməli Allahın əmrinə itaət etməkdən ötrü yerinə yetirmək niyyətində olmaq kifayət edir.
Məsələ 143. Namaz qılan şəxs hansı namazı qıldığını bilməli və bunu müəyyən etməlidir. Odur ki, əgər dörd rəkət namaz niyyəti etsə, amma namazın zöhr, yoxsa əsr namazı olduğunu müəyyən etməsə, onun namazı düzgün deyildir.
Məsələ 144. İnsan namazı yalnız və yalnız Aləmlərin Rəbbinin əmrinə itaət etmək məqsədilə qılmalıdır. Deməli, əgər bir şəxs namazı riya, yəni özünü dindar kimi göstərmək məqsədilə və ya bu kimi başqa məqsədlərlə qılsa, bu iş haramdır və namaz düzgün deyildir.
Məsələ 145. Əgər bir şəxs namazın bəzi əməllərini riya məqsədilə yerinə yetirsə, ehtiyat-vacibə görə, namazı yenidən qılmalıdır.
Məsələ 146. Əgər bir şəxs riya ilə mübarizə məqsədilə namazın müstəhəb bir əməlini yerinə yetirməsə, onun bu əməli riya sayılmır və namazı düzgündür.
Məsələ 147. Namaz əsnasında niyyəti başqa bir namazın niyyətinə dəyişməyə icazə verilmir. Buna yalnız bəzi hallarda icazə verilir. Belə ki, bəzən namazın niyyətini başqa namazın niyyətinə dəyişmək vacib, bəzən isə icazəlidir.
Məsələ 148. Namazın niyyətini başqa namazın niyyətinə dəyişmək bu hallarda vacibdir:
1- Əsr namazının niyyətini zöhr namazının niyyətinə dəyişmək: Əgər bir şəxs əsr namazının xüsusi vaxtından qabaq əsr namazını qıldığı əsnada zöhr namazını qılmadığını başa düşsə, niyyətini zöhr namazına dəyişməlidir.
2- İşa namazının niyyətini məğrib namazının niyyətinə dəyişmək: Əgər bir şəxs işa namazının xüsusi vaxtından qabaq işa namazını qıldığı əsnada məğrib namazını qılmadığını başa düşsə, eləcə də niyyəti dəyişmək yeri keçməyibsə, yəni dördüncü rəkətin rükusuna hələ getməyibsə, o, niyyətini məğrib namazının niyyətinə dəyişməlidir.
3- Niyyəti bir qəza namazından digər qəza namazına dəyişmək, belə ki, bu namazlar əda qılındığı zaman ardıcıllığa riayət olunmalı idi. Məsələn, bir günün zöhr və əsr namazlarının qəzası qılınarkən, unutqanlıq üzündən zöhr namazının qəzası qılınmadan əsr namazının qəzası qılındıqda, niyyəti zöhr namazının qəzasına dəyişmək lazımdır.
- 2. Qiyam
2. Qiyam
Məsələ 149. Təkbirətul-ehramı deyərkən ayaq üstə dayanmaq, həmçinin rükuya getməmişdən qabaq ayaq üstə dayanmaq “rükn”dür. Yəni əgər bu əməl səhvən və ya unutqanlıqla belə yerinə yetirilməsə, namaz düzgün deyildir.
Məsələ 150. “Qiraət” zamanı (yəni “Həmd” və “Surə”ni oxuyarkən), təsbihati-ərbə`əni deyərkən, həmçinin rükudan sonra ayaq üstə dayanmaq “qeyri-rükn”dür. Yəni əgər bu əməl bilərəkdən yerinə yetirilməsə, namaz düzgün deyildir. Amma əgər səhvən yerinə yetirilməsə, namaz düzgün sayılır.
Məsələ 151. Namazı ayaq üstə qılmağa qadir olan və heç bir üzrü olmayan şəxs namaza başlayandan rükuya gedənədək ayaq üstə dayanmalıdır. Həmçinin rükudan qalxdıqdan sonra və səcdəyə getməmişdən qabaq ayaq üstə dayanması vacibdir.
Məsələ 152. Əgər bir şəxs rükuya getməyi unutsa və “Həmd” və “Surə”ni dedikdən sonra əyləşsə, bu halda rükunu yerinə yetirmədiyini xatırlasa, o, qalxıb ayaq üstə dayanmalı və sonra rükuya getməlidir. Əgər o, ayaq üstə dayanmadan və elə əyləşən vəziyyətdən birbaşa rüku üçün əyilən vəziyyət alsa, onun namazı düzgün deyildir.
Məsələ 153. Namaz qılan şəxs “qiyam”da bədənini hərəkət etdirməməli, hansısa bir tərəfə aydın görünən bir həddə əyilməməli və harasa söykənməməlidir. Amma əgər bu deyilənlər çarəsizlik üzündən və ya səhvən və unutqanlıq üzündən olsa, istisna təşkil edir.
Məsələ 154. “Həmd” və “Surə”ni oxuyarkən, yaxud üçüncü və dördüncü rəkətlərdə təsbihati-ərbə`əni deyərkən namaz qılan şəxsin bədəni hərəkətsiz olmalıdır. Deməli, əgər o, bir qədər irəli və ya geri getmək istəsə, yaxud bədəni sağ və ya sol tərəflərə bir qədər hərəkət etdirmək istəsə, deməkdə olduğu ayə və ya zikrləri hərəkət zamanı dayandırmalıdır.
Məsələ 155. Qiyamda qaməti düz saxlamaq, çiyinləri aşağı salmaq, əlləri budların üstünə qoymaq, barmaqları bitişdirmək, səcdə yerinə baxmaq, bədənin ağırlığını bərabər olaraq hər iki ayağın üstünə salmaq, xüzu və xüşu halında olmaq, ayaqları bir-birindən qabağa və ya arxaya qoymamaq müstəhəbdir.
Məsələ 156. Namazı ayaq üstə dayanıb qılmağa qadir olmayan şəxs əyləşən halda namaz qılmalıdır. Amma əgər o, nəyəsə söykənib ayaq üstə dayana bilərsə, ayaq üstə dayanaraq namaz qılmalıdır.
Məsələ 157. Əgər əyləşən halda namaz qılan bir şəxs əziyyət və zəhmət çəkmədən namazın müəyyən miqdarını ayaq üstə dayanıb qıla bilərsə, bu miqdarı ayaq üstə dayanıb qılmalıdır. Beləliklə, əgər bir şəxs namazın hamısında ayaq üstə dayana bilməsə də, namazın bəzi rəkətlərində və hissələrində ayaq üstə dayana bilərsə, bu hissələri ayaq üstə dayanaraq qılmalıdır. Ayaq üstə dayana bilmədikdə isə, əyləşib namaz qılmalıdır. Sonra əgər yenidən ayaq üstə dayana bilərsə, namazı ayaq üstə dayanaraq davam etdirməlidir.
Məsələ 158. Əgər ayaq üstə dayanmağa qadir olmayan bir şəxs təkbirətul-ehramı demək miqdarında ayaq üstə dayana bilərsə, o, ayaq üstə dayanıb təkbirətul-ehramı deməli və namazın qalan hissəsini əyləşib qılmalıdır. Həmçinin əgər o, “Həmd” və “Surə”ni oxuduqdan sonra ayağa qalxa bilərsə, ayağa qalxıb, sonra rükuya getməlidir.
Məsələ 159. Əgər ayaq üstə dayanıb namaz qılmağa qadir olan bir şəxs ayaq üstə dayandığı halda xəstələnəcəyindən və ya ona başqa bir ziyanın dəyəcəyindən qorxsa, o, əyləşən halda namaz qıla bilər. Əgər əyləşən halda da bu qorxu mövcud olarsa, uzanan halda namaz qıla bilər.
Məsələ 160. Əyləşən halda namaz qılmağa qadir olmayan bir şəxs uzanan halda namaz qılmalıdır. Ehtiyat-vacibə görə, o, imkan daxilində sağ tərəfi üstə uzanmalı və onun üzü və bədəni qibləyə tərəf olmalıdır. Sağ tərəfi üstə uzanmaq mümkün olmadığı halda sol tərəfi üstə uzanmalı və onun üzü və bədəni qibləyə tərəf olmalıdır. Əgər sol tərəfi üstə də uzanmaq imkanı yoxdursa, arxası üstə uzanmalı və ayaqlarının altı qibləyə tərəf olmalıdır.
Məsələ 161. Əgər uzanan halda namaz qılan bir şəxs namaz əsnasında əziyyət çəkmədən və ya ziyan görmədən əyləşə və ya ayağa qalxa bilsə, namazın hansı miqdarını əyləşən halda və ya ayaq üstə qıla bilərsə, bu miqdarı əyləşən halda və ya ayaq üstə qılmalıdır.
Məsələ 162. Əgər bir şəxs müəyyən bir üzrə görə ayaq üstə dayana bilmirsə, amma namaz vaxtı başa çatmamış ayaq üstə dayanaraq namaz qıla biləcəyini ehtimal edirsə, ehtiyat-vacibə görə, o vaxtadək gözləməlidir. Amma əgər bir şəxs namaz vaxtının əvvəlində müəyyən bir üzrə görə namazını əyləşən halda qılsa və namaz vaxtı başa çatanadək onun üzrü aradan qalxmasa, qıldığı namaz düzgündür və namazı yenidən qılmaq lazım deyildir.
Məsələ 163. Əgər bir şəxs namaz vaxtının əvvəlində ayaq üstə dayanıb namaz qılmağa qadir olmasa, eyni zamanda namaz vaxtı başa çatanadək ayaq üstə dayanıb namaz qıla bilməyəcəyini də yəqin bilsə, o, namazını əyləşən halda namaz vaxtının əvvəlində qıla bilər. Amma əgər namaz vaxtı başa çatmamış ayaq üstə dayanıb namaz qılmaq imkanı yaransa, namazı ayaq üstə yenidən qılmalıdır.
- 3. Təkbirətul-ehram
3. Təkbirətul-ehram
Məsələ 164. “Təkbirətul-ehram” dedikdə, namazın əvvəlində “Əllahu əkbər” demək nəzərdə tutulur. Təkbirətul-ehram namazın vacib əməlidir.
Məsələ 165. Namazın əvvəlində təkbirətul-ehramı istər bilərəkdən, istərsə də səhvən deməmək, namazın düzgün olmamasına səbəb olur. Həmçinin əgər bir şəxs namazın əvvəlində təkbirətul-ehramı düzgün şəkildə dedikdən sonra müəyyən fasilə ilə (muvalata xələl gətirməyən bir fasilə ilə) və ya fasiləsiz olaraq “təkbirətul-ehram” niyyətilə ikinci dəfə “Əllahu əkbər” desə, onun namazı düzgün deyildir. Bu təkrarın bilərəkdən və ya səhvən olmasının isə bir fərqi yoxdur.
Məsələ 166. Təkbirətul-ehram “tələffüz edilməli”dir. Belə ki, əgər bir şəxs ağır eşitmirsə və ya ətrafda səs-küy yoxdursa, o, bunu eşidə bilməlidir.
Məsələ 167. Təkbirətul-ehram ərəbcə düzgün tələffüz edilməlidir. Əgər ərəbcə səhv tələffüz edilərsə və ya onun başqa dildə tərcüməsi deyilərsə, namaz düzgün deyildir.
Məsələ 168. Təkbirətul-ehramı deyərkən bədən hərəkətsiz olmalıdır. Deməli, əgər bir şəxs bilərəkdən və ixtiyari olaraq bədəni hərəkətdə olduğu halda təkbirətul-ehramı deyərsə, onun namazı düzgün deyildir.
Məsələ 169. Təkbirətul-ehramı düzgün tələffüz edə bilməyən şəxs onu öyrənməlidir.
Məsələ 170. Əgər bir şəxs təkbirətul-ehramı deyib-demədiyinə şəkk etsə, zikrlərə və qiraətə başlamadığı təqdirdə təkbirətul-ehramı deməlidir. Amma əgər “Həmd”i oxuduğu və ya hətta “Əuzu billahi minəş-şəytanir-rəcim” zikrini dediyi zaman bu şəkki edərsə, o öz şəkkinə etina etməməli və namazı davam etdirməlidir.
Məsələ 171. Əgər bir şəxs təkbirətul-ehramı dedikdən sonra onu düzgün deyib-demədiyinə şəkk etsə, o öz şəkkinə etina etməməlidir.
- 4. Qiraət
4. Qiraət
Məsələ 172. Gündəlik vacib namazların birinci və ikinci rəkətlərində əvvəlcə “Həmd” və ondan sonra ehtiyat-vacibə görə, tam bir “Surə” oxunmalıdır.
Məsələ 173. Qiraət “qeyri-rükn”dür. Yəni əgər bilərəkdən tərk olunarsa, namaz düzgün deyildir. Amma əgər diqqətsizlik üzündən və ya səhvən olarsa, namaz düzgün sayılır.
Məsələ 174. Əgər namaz vaxtı dar olarsa, “Surə” oxunmamalıdır.
Məsələ 175. Əgər bir şəxs səhvən “Surə”ni “Həmd”dən qabaq oxusa və rükuya getməmişdən öncə bu səhvini başa düşsə, “Həmd”i oxuduqdan sonra “Surə”ni yenidən oxumalıdır. Amma əgər “Surə”ni oxuduğu zaman səhvini başa düşsə, “Surə”ni kəsməli və “Həmd”i oxuduqdan sonra “Surə”ni əvvəldən oxumalıdır.
Məsələ 176. Əgər bir şəxs “Həmd” və “Surə”ni və ya onlardan birini oxumağı unutsa və rüku etdikdən sonra bunu başa düşsə, onun namazı düzgündür.
Məsələ 177. Əgər bir şəxs rükuya getməmişdən qabaq “Həmd” və “Surə”ni və ya təkcə “Surə”ni oxumadığını başa düşsə, onu oxumalı və sonra rükuya getməlidir. Əgər təkcə “Həmd”i oxumadığını başa düşsə, “Həmd”i oxumalı, sonra “Surə”ni yenidən oxumalıdır. Həmçinin əgər rüku həddində əyilməmişdən qabaq “Həmd”i və ya “Surə”ni və ya onların hər ikisini oxumadığını başa düşsə, ayağa qalxıb eyni qaydada əməl etməlidir.
Məsələ 178. Vacib namazlarda vacib səcdəsi olan ayələrin yerləşdiyi surələri oxumağa icazə verilmir. Əgər bir şəxs bilərəkdən və ya səhvən bu surələrdən birini oxusa və səcdə ayəsinə çatsa, ehtiyat-vacibə görə, tilavət səcdəsini yerinə yetirməli və ayağa qalxmalıdır. “Surə” başa çatmadığı təqdirdə, onu başa çatdırmalı və namazı qılıb qurtardıqdan sonra onu yenidən qılmalıdır. Amma əgər bir şəxs səcdə ayəsinə çatmamışdan qabaq bunu başa düşsə, ehtiyat-vacibə görə, bu “Surə”ni kəsməli və başqa bir “Surə” oxumalıdır. Namazı qılıb qurtardıqdan sonra onu yenidən qılmalıdır.
Məsələ 179. Əgər bir şəxs namaz qıldığı əsnada səcdə ayəsini eşidərsə, onun namazı düzgündür. O, səcdə ayəsini eşitdikdən sonra səcdə etmək əvəzinə səcdəyə işarə etməli, sonra namazını davam etdirməlidir.
Məsələ 180. Əgər bir şəxs “Həmd”i oxuduqdan sonra “İxlas” və ya “Kafirun” surələrini oxumağa başlasa, onu kəsib başqa bir “Surə” oxuya bilməz. Amma əgər bir şəxs cümə namazında unutqanlıq üzündən “Cümə” və “Munafiqun” surələrinin yerinə bu surələrdən birini oxusa, onu kəsib “Cümə” və “Munafiqun” surələrini oxuya bilər.
Məsələ 181. Əgər bir şəxs namazda “İxlas” və “Kafirun” surələrindən qeyri bir surəni oxusa, bu surənin yarısını keçmədiyi təqdirdə, onu kəsib başqa bir surə oxuya bilər.
Məsələ 182. Əgər bir şəxs oxumaqda olduğu surənin bir hissəsini unutsa, yaxud vaxtın darlığına və ya başqa bir səbəbə görə surəni oxumağı başa çatdıra bilməsə, həmin surəni kəsməli və başqa bir surəni oxumalıdır. Bu halda surənin yarısını keçib-keçməməyin, yaxud bu surənin “İxlas” və “Kafirun” surələri olub-olmamasının bir fərqi yoxdur.
Məsələ 183. Müstəhəb namazlarda “Surə” oxumaq vacib deyildir. Hətta əgər bir müstəhəb namaz nəzir etmək nəticəsində vacib olsa belə, bu namazda “Surə” oxumaq vacib deyildir. Amma xüsusi bir surənin oxunması vurğulanan müstəhəb namazları (məsələn, valideyn üçün olan namazı) qaydası üzrə qılmaq istədikdə, həmin surə oxunmalıdır.
Məsələ 184. Namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində bir dəfə “təsbihati-ərbə`ə” demək, yəni “Subhanəllah, vəl-həmdu lilləh, və la ilahə illəllah, vəllahu əkbər” zikrini bir dəfə demək kifayət edir. Amma üç dəfə demək ehtiyat-müstəhəbə müvafiqdir. Əlbəttə, “təsbihati-ərəbə`ə”nin yerinə “Həmd”i də oxumaq olar.
Məsələ 185. Əgər bir şəxs “təsbihati-ərəbə`ə”ni dediyini bilsə, amma neçə dəfə dediyini bilməsə, onun üzərinə heç bir vəzifə düşmür. Amma rükuya getməmiş ən az sayı götürə bilər və “təsbihati-ərəbə`ə”ni üç dəfə dediyinə yəqin etmək üçün onu təkrar edə bilər.
Məsələ 186. Əgər bir şəxs adəti üzrə namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində “təsbihati-ərəbə`ə”ni deyirsə, amma “Həmd”i oxumağı qərara alarsa, buna baxmayaraq, bu qərarına diqqət etməyib öz adəti üzrə “təsbihati-ərəbə`ə”ni deyərsə, onun namazı düzgündür. Həmçinin əgər bir şəxs adəti üzrə namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində “Həmd”i oxuyursa, amma “təsbihati-ərəbə`ə”ni deməyi qərara alarsa, buna baxmayaraq, bu qərarına diqqət etməyib öz adəti üzrə “Həmd”i oxuyarsa, onun namazı düzgündür.
Məsələ 187. Əgər bir şəxs namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində diqqətsizlik üzündən “Həmd” və “Surə”ni oxusa, yaxud namazın birinci və ya ikinci rəkətində olduğunu düşünüb “Həmd” və “Surə”ni oxusa və bunu rükuda və ya rükudan sonra başa düşsə, onun namazı düzgündür.
Məsələ 188. Əgər bir şəxs ayaq üstə ikən “Həmd”i və ya “təsbihati-ərəbə`ə”ni oxuyub-oxumadığına şəkk etsə, o, “Həmd”i və ya “təsbihati-ərəbə`ə”ni oxumalıdır. Amma əgər rükudan qabaq deyilən müstəhəb istiğfarı deyərkən “təsbihati-ərəbə`ə”ni oxuyub-oxumadığına şəkk etsə, onu oxuması lazım deyildir.
Məsələ 189. Əgər bir şəxs üçüncü və dördüncü rəkətlərin rükusunda “Həmd”i və ya “təsbihati-ərəbə`ə”ni oxuyub-oxumadığına şəkk etsə, o öz şəkkinə etina etməməlidir. Amma əgər rükuya gedərkən və rüku həddində əyilməmişdən qabaq bu şəkki etsə, ehtiyat-vacibə görə, ayağa qalxıb “Həmd”i və ya “təsbihati-ərəbə`ə”ni oxumalıdır.
Məsələ 190. Sübh, məğrib və işa namazlarının birinci və ikinci rəkətlərində “Həmd” və “Surə”ni ucadan oxumaq vacibdir. Zöhr və əsr namazlarının birinci və ikinci rəkətlərində “Həmd” və “Surə”ni astadan oxumaq həm kişiyə, həm də qadına vacibdir.
Məsələ 191. Qadın sübh, məğrib və işa namazlarının birinci və ikinci rəkətlərində “Həmd” və “Surə”ni ucadan və ya astadan oxuya bilər. Amma əgər naməhrəm kişi onun səsini eşidirsə, astadan oxuması daha yaxşıdır.
Məsələ 192. Namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində “Təsbihati-ərbə`ə” və ya “Həmd” astadan oxunmalıdır. Əgər bir şəxs “Həmd”i oxuyursa, ehtiyata görə, “Bismilləhir rahmənir rahim”i də astadan deməlidir.
Məsələ 193. Namazların birinci və ikinci rəkətlərində astadan və ya ucadan oxumağın vacibliyi “Həmd” və “Surə”nin qiraətinə, üçüncü və dördüncü rəkətlərdə isə astadan oxumağın vacibliyi “Həmd” və ya “Təsbihati-ərbə`ə”nin qiraətinə aiddir. Amma rüku və səcdənin zikrlərini, təşəhhüdü və salamları, həmçinin gündəlik vacib namazların digər zikrlərini həm ucadan, həm də astadan oxumaq olar.
Məsələ 194. Gündəlik vacib namazlarda ucadan və ya astadan oxumağın vacibliyi baxımından əda namazı ilə qəza namazı arasında – hətta ehtiyat qəza namazı olsa belə – fərq yoxdur.
Məsələ 195. Ucadan oxumağın meyarı səsin cövhərini (cingiltisini) aşkar etməkdən ibarətdir. Astadan oxumağın meyarı isə səsin cövhərini aşkar etməməkdir (bir növ pıçıltı ilə oxumaqdır), baxmayaraq ki, namaz qılan şəxsin kənarında dayanan başqa bir şəxs onun səsini eşidir.
Məsələ 196. Əgər bir şəxs səsini adi həddən çox qaldıraraq “Həmd” və “Surə”ni oxusa, məsələn, fəryad çəkərək oxusa, onun namazı pozulur.
Məsələ 197. Əgər bir şəxs namazın ucadan oxunan “qiraət”ini bilərəkdən astadan oxusa və ya astadan oxunan “qiraət”ini bilərəkdən ucadan oxusa, onun namazı düzgün deyildir. Amma əgər unutqanlıq üzündən və ya məsələni bilmədiyinə görə belə etsə, onun namazı düzgündür. Əgər o, “Həmd” və “Surə”ni və ya “Təsbihati-ərbə`ə”ni oxuyarkən səhvini başa düşsə, səhvən ucadan və ya astadan oxuduğu hissəni yenidən oxuması lazım deyildir.
Məsələ 198. Namazın sözlərini tələffüz etmək və dildə demək vacibdir. Odur ki, onları yalnız ürəkdən keçirmək kifayət etmir. Namazın sözlərini tələffüz etməyin göstəricisi isə odur ki, əgər bir şəxs ağır eşitmirsə və ya ətrafdakı səslər ona mane olmursa, o öz dediyni eşitsin.
Məsələ 199. Lal insan, yəni danışmaq qabiliyyətinə malik olmayan bir şəxs əgər namazı işarə ilə qılsa, namazı düzgündür.
Məsələ 200. Namazın sözləri düzgün və səhvsiz tələffüz edilməlidir. Əgər bir şəxs namazın sözlərini düzgün tələffüz etməyi heç bir vəchlə öyrənə bilmirsə, bacardığı şəkildə tələffüz etsin. Amma ehtiyat-müstəhəb odur ki, bu şəxs namazını camaatla qılsın.
Məsələ 201. Əgər bir şəxs “Həmd” və “Surə”ni, yaxud namazın digər sözlərini və zikrlərini yaxşı bilmirsə, amma onları öyrənə bilərsə, namazın vaxtı geniş olduğu təqdirdə onları öyrənməlidir. Amma əgər namazın vaxtı dardırsa, namazı camaatla qılmaq mümkün olduğu təqdirdə, ehtiyat-vacibə görə, namazını camaatla qılmalıdır.
Məsələ 202. Ümumiyyətlə, qiraətin (yəni oxunuş və tələffüzün) düzgünlüyü meyarı hərflərin hərəkələrini düzgün oxumaq və sükuna riayət etmək, həmçinin hərfləri öz məxrəcindən tələffüz etməkdir, belə ki, ərəbdillilər başqa bir hərfin deyil, məhz həmin hərfin tələffüz edildiyini söyləsinlər. Təcvid qaydalarına isə riayət etmək vacib deyildir.
Məsələ 203. Əgər bir şəxs “Həmd” və “Surə”nin hansısa bir kəlməsini bilmirsə, yaxud bilsə də, bilərəkdən onu demirsə, yaxud hansısa bir hərfin yerinə bilərəkdən başqa bir hərfi deyirsə, məsələn, “ض” hərfinin yerinə “ز” hərfini deyirsə, yaxud kəlmələrin “hərəkələr”ini dəyişirsə və ya təşdidə riayət etmirsə, onun namazı düzgün deyildir.
Məsələ 204. Əgər bir şəxs “Həmd” və “Surə”ni və ya namazın digər zikrlərini səhv tələffüz edibdirsə, məsələn, “yuləd” sözünü “yulid” olaraq tələffüz edibdirsə, “müqəssir cahil”[1] olduğu təqdirdə, ehtiyat-vacibə görə, onun namazı düzgün deyildir. Amma əgər “qasir cahil”[2] olubsa və həmin tələffüzün düzgün olduğunu düşünübsə, onun namazı düzgündür.
Məsələ 205. Əgər bir şəxs “Həmd” və “Surə”ni oxuyarkən bir ayəni digər ayəyə birləşdirərsə, əvvəlki ayənin axırıncı hərəkəsini tələffüz etməsi vacib deyildir. Məsələn, əgər o, “Maliki yəvmiddin” ayəsində “yəvmiddin” kəlməsinin axırıncı hərəkəsini deməsə və fasiləsiz olaraq “İyyakə nə`budu və iyyakə nəstə`in” desə, bunun iradı yoxdur. Bu, “sükunlu vəsl” adlanır. Ayənin təşkil olunduğu kəlmələrin axırıncı hərəkəsi barəsində də hökm eynidir, baxmayaraq ki, burada “sükunlu vəsl” etməmək ehtiyat-müstəhəbə müvafiqdir.
Məsələ 206. Bir ayənin ifadələri arasında dayanmaq və fasilə etmək əgər cümlənin bütövlüyünə xələl gətirməzsə, bunun iradı yoxdur. Məsələn, “Ğəyril məğzubu ələyhim” ifadəsindən sonra bir qədər dayanıb, daha sonra “Vələzzallin” ifadəsini deməyin iradı yoxdur.
Məsələ 207. Əgər bir şəxs bir ayəni oxumağa başladıqdan sonra əvvəlki ayəni düzgün oxuyub-oxumadığına şəkk etsə, o öz şəkkinə etina etməsin. Həmçinin əgər bir ayənin bir cümləsini deyərkən əvvəlki cümləni düzgün deyib-demədiyinə şəkk etsə, məsələn, “İyyakə nəstə`in” cümləsini deyərkən “İyyakə nə`budu” cümləsini düzgün deyib-demədiyinə şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməsin. Əlbəttə, düzgün tələffüz edib-etmədiyinə şəkk etdiyi kəlmə və ifadəni ehtiyat üzrə yenidən desə, bunun maneəsi yoxdur.
Məsələ 208. “Həmd” və “Surə”ni oxuyarkən və ya “təsbihati-ərbə`ə”ni deyərkən bədən hərəkətsiz olmalıdır. Əgər şəxs bir qədər irəli və ya geri hərəkət etmək istəsə, yaxud bədənini bir qədər sağa və ya sola hərəkət etdirmək istəsə, deməkdə olduğu zikri hərəkət zamanı dayandırmalıdır.
Məsələ 209. Namazın birinci rəkətində “Həmd”i oxumağa başlamamışdan qabaq “Əuzu billahi minəş-şəytanir-rəcim” cümləsini demək müstəhəbdir. Zöhr və əsr namazlarının birinci və ikinci rəkətlərində “Bismilləhir rahmənir rahim” ayəsini ucadan demək müstəhəbdir. “Həmd” və “Surə”ni tələsmədən oxumaq və hər ayənin axırında vəqf etmək, yəni bir ayəni sonrakı ayəyə birləşdirməmək müstəhəbdir. “Həmd” və “Surə”ni oxuyarkən ayələrin mənasına diqqət yetirmək tövsiyə olunur. “Həmd” surəsi oxunduqdan sonra “Əl-həmdu lilləhi rabbil-aləmin” zikrini demək – istər camaat namazında, istərsə də tək halda qılınan namazda olsun, yaxud şəxs istər imam-camaat, istərsə də məmum olsun – müstəhəbdir. “İxlas” surəsi oxunduqdan sonra isə bir, ya iki və ya üç dəfə “Kəzalikəllahu Rabbi” zikrini demək müstəhəbdir. “Həmd”i oxuduqdan sonra, həmçinin “Surə”ni oxuduqdan sonra bir an dayanmaq və sonra namazı davam etdirmək tövsiyə olunur.
Məsələ 210. Namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində “təsbihati-ərbə`ə”dən sonra istiğfar etmək, yəni Allahdan bağışlanma diləmək müstəhəbdir. Məsələn, “Əstəğfirullahə Rabbi və ətubu iləyhi” və ya “Əllahummə iğfir li” zikrlərini demək olar.
Məsələ 211. Gündəlik namazların heç birində “İxlas” surəsini oxumamaq məkruhdur. Həmçinin “İxlas” surəsi istisna olmaqla, bir namazın iki rəkətində eyni “Surə”ni oxumaq məkruhdur.
Məsələ 212. Bütün namazların birinci rəkətində “Qədr” surəsini və ikinci rəkətində “İxlas” surəsini oxumaq müstəhəbdir.
[1] Müqəssir cahil – o şəxsdir ki, öz cəhalətini, yəni “bilmədiyi”ni bilir və bu cəhaləti aradan qaldırmağın yollarını da bilir, amma şəriəti öyrənməyə səhlənkar yanaşır.
[2] Qasir cahil – o şəxsdir ki, ümumiyyətlə, öz cəhalətindən xəbərsizdir, yəni bilmədiyini bilmir, yaxud da öz cəhalətindən xəbərdar olsa da, onu aradan qaldırmağa bir yolu yoxdur.
- 5. Rüku
5. Rüku
Məsələ 213. Namazın hər rəkətində “Qiraət”dən sonra, yəni “Həmd” və “Surə” və ya “təsbihati-ərbə`ə” oxunduqdan sonra rüku yerinə yetirilməlidir. Yəni o həddə əyilmək lazımdır ki, əlləri dizlərə qoymaq mümkün olsun. Əgər əl barmaqlarının ucu dizlərə çatarsa, bu da kifayət edir.
Məsələ 214. Ehtiyat-vacibə görə, rüku halında əllər dizlərə qoyulmalıdır.
Məsələ 215. Rüku – namazın “rükn” qismindən olan vacib əməlidir. Belə ki, rüku bilərəkdən və ya səhvən artırılıb-azaldıldığı təqdirdə namaz pozulur. Deməli, əgər bir şəxs rüku həddində əyildikdən və bədəni hərəkətsiz olduqdan sonra qalxsa və rüku niyyətilə yenidən əyilsə, yaxud da rükunu unutsa və namazın ikinci səcdəsində və ya ikinci səcdədən sonra bunu xatırlasa, onun namazı pozulur.
Məsələ 216. İmam-camaata tabe olmaq nəticəsində (camaat namazı mövzusunda açıqlanacaq şərtlər daxilində) rükunun artması namazın pozulmasına səbəb olmur. Həmçinin əgər müstəhəb namazda rüku səhvən artıq yerinə yetirilərsə, namaz düzgündür.
Məsələ 217. Əyilmək rüku niyyətilə olmalıdır. Beləliklə, əgər bir şəxs başqa bir iş üçün, məsələn, yerdən nəyisə götürmək niyyətilə əyilsə, bunu rüku hesab edə bilməz. Əksinə, o, ayağa qalxmalı və rüku niyyətilə yenidən əyilməlidir. Bu halda “rükn” artırılmış hesab olunmur və namaz pozulmur.
Məsələ 218. Rüku üçün əyilə bilməyən bir şəxs əgər bir şeydən tutub və ya bir şeyə söykənib əyilə bilərsə, bu şəkildə rüku etməlidir. Əgər bir şəxs hətta bir şeydən tutub və ya bir şeyə söykənib əyilə bilmirsə, bacardığı qədər əyilib rüku etməlidir. Bu iki halda şəxs rükunu əyləşən halda yerinə yetirə bilməz, baxmayaraq ki, o, əyləşən halda rüku həddində əyilə bilər. Amma əgər bir şəxs ümumiyyətlə ayaq üstə dayanaraq rüku üçün əyilə bilmirsə, o, rükunu əyləşən halda yerinə yetirməlidir. Ehtiyata görə, namazı təkrar qılmalı və bu namazın rükusunu ayaq üstə dayanaraq işarə ilə yerinə yetirməlidir. Əgər bir şəxs hətta əyləşən halda rüku üçün əyilə bilmirsə, o, ayaq üstə dayanaraq başın işarəsi ilə rükunu yerinə yetirməlidir. Əgər baş ilə işarə edə bilmirsə, rükuya əyilmək niyyətilə gözlərini yummalı və rükudan qalxmaq niyyətilə gözlərini açmalıdır.
Məsələ 219. Əgər bir şəxs rükunu əyləşən halda yerinə yetirirsə, kifayət edir ki, o, üzü dizlərinin müqabilinə çatacaq həddə əyilsin. Əlləri dizlərə qoymaq isə lazım deyildir.
Məsələ 220. Əyləşən halda və ya işarə ilə yerinə yetirilən rükunu bilərəkdən və ya səhvən artırıb-azaltmaq namazın pozulmasına səbəb olur.
Məsələ 221. Rükuda zikr deyilməlidir. Rükunun vacib zikri bir dəfə “Subhanə Rabbiyəl-əzimi və bi-həmdihi” və ya üç dəfə “Subhanəllah”dan ibarətdir. Əgər “Subhanəllah” zikrinin yerinə (səcdənin xüsusi zikri istisna olmaqla) başqa bir zikr, məsələn, “Əl-həmdu lilləh”, “Əllahu əkbər” və s. üç dəfə deyilərsə, kifayət edir.
Məsələ 222. Namaz vaxtı dar olduqda və ya məcburiyyət halında “Subhanəllah” zikrini bir dəfə demək kifayət edir.
Məsələ 223. Rükunun vacib zikri deyildiyi zaman bədən hərəkətsiz olmalıdır. Hətta rüku zikri müstəhəb niyyətilə deyildiyi zaman, məsələn, “Subhanə Rabbiyəl-əzimi və bi-həmdihi” zikri və ya başqa bir zikr təkrar edildiyi zaman, ehtiyat-vacibə görə, bədən hərəkətsiz olmalıdır.
Məsələ 224. Əgər şəxs bir qədər irəli və ya geri hərəkət etmək istəsə, yaxud bədənini bir qədər sağa və ya sola hərəkət etdirmək istəsə, deməkdə olduğu zikri hərəkət zamanı dayandırmalıdır. Amma hərəkət edərkən “namazın zikri” niyyətilə deyil, “ümumi zikr” niyyətilə zikr deməyin maneəsi yoxdur.
Məsələ 225. Rükunun zikrini deyərkən bədənin və ya barmaqların və ya bu kimi əzaların cüzi hərəkət etməsinin maneəsi yoxdur.
Məsələ 226. Əgər rükunun vacib zikrini deyərkən bədən qeyri-ixtiyari olaraq hərəkət etsə, belə ki, vacib olan hərəkətsizlik aradan getsə, bədən hərəkətsiz vəziyyətə gəldikdən sonra vacib zikr təkrar deyilməlidir.
Məsələ 227. Əgər bir şəxs rükunun zikri deyilərkən bədənin hərəkətsiz olmasının vacibliyini bilsə, amma rüku həddində əyilməmişdən və bədən hərəkətsiz vəziyyətə gəlməmişdən qabaq bilərəkdən rükunun zikrini desə, onun namazı pozulur.
Məsələ 228. Əgər bir şəxs rüku həddində əyilməmişdən və bədən hərəkətsiz vəziyyət almamışdan qabaq səhvən rükunun zikrini desə, rüku həddində əyildikdən sonra zikri yenidən deməlidir.
Məsələ 229. Əgər bir şəxs rükunun zikri deyilərkən bədənin hərəkətsiz olmasının vacibliyini bilsə, amma rükunun vacib zikrini tamamlamamışdan qabaq bilərəkdən rükudan qalxsa, onun namazı pozulur. Lakin əgər bu işi səhvən etsə, bu halda əgər rüku həddindən xaric olmamışdan qabaq zikri tamamlamadığını başa düşsə, həmin vəziyyətdə dayanmalı və rükunun zikrini deməlidir. Amma əgər rüku halından xaric olduqdan sonra zikri tamamlamadığını başa düşsə, onun namazı düzgündür.
Məsələ 230. Əgər bir şəxs xəstəliklə və ya bu kimi başqa bir səbəblə əlaqədar olaraq üç dəfə “Subhanəllah” zikrini demək ölçüsündə rükuda qala bilmirsə, onun bir dəfə “Subhanəllah” deməsi kifayət edir. Əgər o, yalnız bir an rükuda qala bilirsə, ehtiyat-vacibə görə, həmin an zikri deməyə başlamalı və rükudan qalxa-qalxa zikri tamamlamalıdır.
Məsələ 231. Rükunun zikrini dedikdən sonra qalxıb ayaq üstə dayanmaq və bədən hərəkətsiz vəziyyət aldıqdan sonra səcdəyə getmək lazımdır. Əgər bir şəxs bilərəkdən qalxıb ayaq üstə dayanmadan və ya bədən hərəkətsiz vəziyyət almadan səcdəyə gedərsə, onun namazı pozulur.
Məsələ 232. Əgər bir şəxs rüku etməyi unutsa və səcdəyə getməmişdən qabaq bunu başa düşsə, o, ayağa qalxıb dayanmalı və ayaq üstə dayandığı halda rükuya getməlidir. Əgər o, tam ayağa qalxmamış və əyilmiş vəziyyətdə ikən rükuya gedərsə, bu, kifayət etmir. Belə rüku ilə kifayətləndiyi təqdirdə, onun namazı düzgün deyildir.
Məsələ 233. Əgər bir şəxs birinci səcdədə ikən və ya birinci səcdədən sonra və ikinci səcdəyə daxil olmamışdan qabaq rüku etmədiyini xatırlasa, ayağa qalxıb dayanmalı və rüku etməlidir. Rükudan sonra iki səcdəni yerinə yetirməlidir. Namaz tamamlandıqdan sonra isə artıq səcdə üçün iki səhv-səcdəsi yerinə yetirmək ehtiyat-müstəhəbdir.
Məsələ 234. Rükuya getməzdən qabaq və ayaq üstə dayanan halda “təkbir” (Əllahu əkbər) demək müstəhəbdir. Kişinin rüku zamanı dizlərini arxaya verməsi, başını aşağı salmayıb kürəyi ilə bərabər səviyyədə saxlaması, əllərini dizlərinə qoyması və ayaqlarının ortasına baxması müstəhəbdir. Rükunun zikrindən qabaq və ya sonra salavat demək, rükunun zikrini təkrarlamaq və zikri tək sayda demək müstəhəbdir. Rükudan qalxıb dayandıqdan və bədən hərəkətsiz vəziyyət aldıqdan sonra “Səmiəllahu li-mən həmidəhu” cümləsini demək müstəhəbdir.
Məsələ 235. Qadının rüku zamanı əllərini dizlərdən yuxarı hissəyə qoyması və dizləri arxaya verməməsi müstəhəbdir.
- 6. Sücud
- Üzərinə səcdə etməyin düzgün olduğu şeylər
Üzərinə səcdə etməyin düzgün olduğu şeylər
Məsələ 264. Səcdə zamanı alın “üzərinə səcdə etməyin düzgün olduğu şey”in üzərinə qoyulmalıdır.
Məsələ 265. Namazın səcdəsində alın Yerə və ya Yerdən çıxıb yeyilməyən və geyinilməyən bitkilərin üzərinə qoyulmalıdır, məsələn, daş, torpaq, çubuq, ağacların yarpağı və s. Amma Yerdən çıxmasına baxmayaraq, yeyilən və geyinilən bitkilərin, məsələn, buğda və pambığın üzərinə səcdə etmək, həmçinin Yerin tərkibindən sayılmayan qazıntıların, məsələn, metalların və şüşənin üzərinə səcdə etmək düzgün deyildir.
Məsələn 266. Binaların tikintisində və ya dekorasiyasında istifadə edilən mərmər daşının və başqa daşların, həmçinin əqiq, firuzə, dürr və bu kimi daşların üzərinə səcdə etmək düzgündür. Amma əqiq, firuzə, dürr və bu kimi daşların üzərinə səcdə etməmək ehtiyat-müstəhəbə müvafiqdir.
Məsələ 267. Kərpic, saxsı, tabaşir, əhəng və sementin üzərinə səcdə etmək düzgündür.
Məsələ 268. Yerdən çıxan və yalnız heyvan yemi olan bitkilərin, məsələn, ot və samanın üzərinə səcdə etmək düzgündür.
Məsələ 269. Çayın yaşıl yarpağı üzərinə səcdə etmək, ehtiyat-vacibə görə, düzgün deyildir. Amma qəhvə yarpağının üzərinə səcdə etmək – onun yarpağı qida kimi istifadə edilmədiyinə görə – düzgündür.
Məsələ 270. Qida kimi istifadə edilməyən güllərin, həmçinin yalnız xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilən bitki dərmanlarının, məsələn, gülxətminin və bənövşə gülünün üzərinə səcdə etmək düzgündür. Amma tibbi xassələrinə görə müalicədən əlavə, qida kimi də istifadə edilən bitkilərin, məsələn, kətan toxumunun üzərinə səcdə etmək düzgün deyildir.
Məsələ 271. Bəzi məntəqələrdə və ya bəzi toplumlarda yeyilən, amma başqalarının qida kimi istifadə etmədikləri bitkilər yeyilən bitkilər sayılır. Belə bitkilərin üzərinə səcdə etmək düzgün deyildir.
Məsələ 272. Çubuqdan və bitkidən (kətan və pambıq istisna olmaqla) hazırlanan kağızın üzərinə səcdə etmək düzgündür.
Məsələ 273. Əgər bir şəxsin ixtiyarında “üzərinə səcdə etməyin düzgün olduğu bir şey” yoxdursa, yaxud soyuq və ya istiliklə, yaxud da başqa bir səbəblə əlaqədar onun üzərinə səcdə edə bilmirsə, onun paltarı pambıqdan və ya kətandan olduğu, yaxud pambıq və ya kətandan olan başqa bir şey onun ixtiyarında olduğu təqdirdə, onların üzərinə səcdə etməlidir. Ehtiyat-vacibə görə, pambıq və ya kətandan olan paltarın üzərinə səcdə etmək mümkün olduğu halda başqa bir şeyin (yəni pambıq və ya kətandan olan başqa bir şeyin üzərinə) səcdə etməsin. Amma əgər onun ixtiyarında bu kimi paltar və ya başqa bir əşya yoxdursa, ehtiyat-vacibə görə, o, əlinin üstünə səcdə etməlidir.
Məsələ 274. Əgər namaz əsnasında üzərinə səcdə edilən şey itərsə və üzərinə səcdə etməyin düzgün olduğu bir şey insanın əli altında olmazsa, namaz vaxtı geniş olduğu təqdirdə, namazı kəsmək lazımdır. Namaz vaxtı dar olduğu təqdirdə isə əvvəlki məsələdə qeyd edilən ardıcıllığa riayət edərək səcdəni yerinə yetirmək lazımdır.
Məsələ 275. Təqiyyə etməyin vacib olduğu yerdə xalçanın və bu kimi əşyanın üzərinə səcdə etmək olar. Namaz qılmaq üçün başqa yerə getmək vacib deyildir. Amma əgər həmin yerdə zəhmətə düşmədən həsirin, daşın və ya bu kimi əşyaların üzərinə səcdə etmək mümkündürsə, ehtiyat-vacibə görə, bu əşyaların üzərinə səcdə etmək lazımdır.
Məsələ 276. Əgər birinci səcdəni yerinə yetirərkən möhür alına yapışsa, ikinci səcdəni yerinə yetirmək üçün möhürü alından qoparmaq lazımdır. Əgər bir şəxs belə bir hal ilə qarşılaşdığı zaman möhürü alnından qoparmasa və möhür alnında ikən səcdəyə getsə, bunun iradı vardır.
Məsələ 277. Ən yaxşı səcdə torpağın və Yerin üstünə edilən səcdədir, çünki Mütəal Allah qarşısında xüzu və xüşu əlamətidir. Səcdə üçün heç bir torpaq fəzilətdə Seyyidüş-şühəda İmam Hüseynin (ə) türbətinə çatmır.
Məsələ 278. Səcdənin müstəhəb əməllərindən bir neçəsi aşağıdakılardır:
1- Səcdəyə getməmişdən qabaq və səcdəni yerinə yetirdikdən sonra bədən hərəkətsiz vəziyyətdə ikən “təkbir” (Əllahu əkbər) demək;
2- İki səcdə arasında bədən hərəkətsiz vəziyyətdə ikən “Əstəğfirullahə Rəbbi və ətubu iləyh” cümləsini demək;
3- Səcdəni uzatmaq və zikrlər demək, dünya və axirət ehtiyacları üçün dua etmək, salavat demək;
4- Səcdənin zikrini təkrarlamaq və tək sayda demək;
5- Səcdədən qalxdıqdan sonra sol budun üstündə əyləşmək və sağ ayağın üstünü sol ayağın altına qoymaq;
6- Sonrakı rəkət üçün qalxarkən “Bi-həvlilləhi və quvvətihi əqumu və əq`udu” zikrini demək.Məsələ 279. Səcdədə Quran oxumaq məkruhdur.
Məsələ 280. Mütəal Allahdan qeyrisi üçün səcdə etmək haramdır. Məsum İmamların (ə) hərəminin girişində alınlarını yerə qoyan şəxslər əgər Mütəal Allaha şükür etmək niyyətilə səcdə edirlərsə, bunun maneəsi yoxdur. Əks halda, bu iş haramdır.
- Quranın vacib səcdəsi
Quranın vacib səcdəsi
Məsələ 281. “Səcdə”, “Fussilət”, “Nəcm” və “Ələq” surələrinin hər birində bir vacib səcdəsi olan ayə vardır. Əgər bir şəxs bu ayəni oxusa və ya onu dinləsə, ayə tamamlanandan sonra dərhal səcdə etməlidir. Əgər səcdə etməyi unudarsa, yadına düşdüyü vaxt səcdəni yerinə yetirməlidir.[1]
Məsələ 282. Ayə tam oxunduğu və ya dinlənildiyi zaman səcdə etmək vacib olur. Ayənin bir hissəsini oxuduqda və ya dinlədikdə səcdə etmək vacib olmur.
Məsələ 283. Sözügedən ayələrin tərcüməsini oxuduqda və ya dinlədikdə səcdə etmək vacib olmur.
Məsələ 284. Əgər bir şəxs radio, televiziya və ya disk oxuducu və bu kimi vasitələrlə yayımlanan səcdə ayəsini dinləsə, səcdə etməlidir.
Məsələ 285. Əgər bir şəxs özü səcdə ayəsini oxuduğu zaman başqa bir şəxs də səcdə ayəsini oxusa və birinci şəxs onu dinləsə, yaxud özü səcdə ayəsini oxuduğu zaman disk oxuducudan və ya başqa vasitələrdən yayımlanan səcdə ayəsini dinləsə, o, iki səcdə etməlidir.
Məsələ 286. Quranın vacib səcdəsində o şeylərin üzərinə səcdə etmək lazımdır ki, namazda onların üzərinə səcdə etmək düzgün hesab olunurdu. Amma namazın səcdəsinin digər şərtlərinə riayət etmək, məsələn, üzü qibləyə tərəf olmaq, dəstəmazlı olmaq və s. vacib deyildir.
Məsələ 287. Quranın vacib səcdəsində alını səcdə məqsədilə yerə qoymaq kifayət edir və zikr demək vacib deyildir, amma zikr demək müstəhəbdir. Daha yaxşı olar ki, bu zikr deyilsin: “La ilahə illəllahu həqqən həqqa. La ilahə illəllahu imanən və təsdiqa. La ilahə illəllahu ubudiyyətən və riqqa. Səcədtu ləkə ya Rəbbi tə`əbbudən və riqqa, la mustənkifən və la mustəkbirən, bəl ənə əbdun zəlilun zəifun xaifun mustəcir”.
[1] Səcdə ayələri bunlardır: “Səcdə” surəsinin 15-ci ayəsi, “Fussilət” surəsinin 37-ci ayəsi, “Nəcm” surəsinin 62-ci ayəsi, “Ələq” surəsinin 19-cu ayəsi.
-
- 7- Təşəhhüd
7- Təşəhhüd
Məsələ 288. Bütün namazların ikinci rəkətində və axırıncı rəkətində ikinci səcdədən sonra əyləşmək və bədən hərəkətsiz vəziyyət aldıqdan sonra “təşəhhüd zikri” adlanan cümlələri demək lazımdır. Bu əməl “təşəhhüd” adlanır.
Məsələ 289. Təşəhhüddə deyilən vacib zikr budur:
“Əşhədu ən-la ilahə illəllah, vəhdəhu la şərikə ləhu. Və əşhədu ənnə Muhəmmədən əbduhu və rəsuluhu, Əllahummə salli əla Muhəmmədin və Ali-Muhəmməd”.
Məsələ 290. Təşəhhüdün vacib zikrindən qabaq “Əl-həmdu lilləh” və ya “Bismilləhi və billəhi, vəl-həmdu lilləhi, və xəyrul-əsmai lilləhi” cümləsini demək müstəhəbdir. Həmçinin təşəhhüdün salavatından sonra bu cümləni demək müstəhəbdir: “Və təqəbbəl şəfaətəhu vərfə dərəcətəhu”.
Məsələ 291. Təşəhhüd namazın qeyri-rükn olan vacib əməlidir. Deməli, əgər bilərəkdən artırılıb-azaldılsa, namaz pozulur. Amma əgər səhvən artırılsa və ya tərk olunsa, namaz pozulmur.
Məsələ 292. Əgər bir şəxs təşəhhüdü deməyi unudub üçüncü rəkət üçün ayağa qalxsa, amma rükudan qabaq bunu xatırlasa, o, əyləşməli və təşəhhüdü deməlidir. Daha sonra ayağa qalxmalı və üçüncü rəkətin “təsbihati-ərbə`ə”sini yenidən deməli, namazı davam etdirməlidir. Namazı tamamladıqdan sonra isə yersiz ayağa qalxdığı üçün ehtiyat-müstəhəbə görə iki səhv-səcdəsi yerinə yetirsin.
Məsələ 293. Əgər bir şəxs təşəhhüdü deməyi unutsa və üçüncü rəkətin rükusunda və ya rükudan sonra bunu xatırlasa, o, namazı başa çatdırmalı və salamdan sonra unudulan təşəhhüd üçün iki səhv-səcdəsi yerinə yetirməlidir. Ehtiyat-vacibə görə, səhv-səcdəsindən qabaq unudulan təşəhhüdün qəzasını deməlidir.
- 8- Salam
8- Salam
Məsələ 294. Salam – namazın axırıncı hissəsidir və onu dedikdən sonra namaz başa çatır. Namazın vacib salamı budur: “Əssəlamu ələykum”. Daha yaxşı olar ki, bu ifadə də ona əlavə olunsun: “Və rəhmətullahi və bərəkatuhu”. Yaxud salam ünvanında bu cümlə deyilsin: “Əssəlamu ələyna və əla ibadillahis-salihin”.
Məsələ 295. Əvvəlki məsələdə qeyd edilən iki salamdan qabaq bu salamın deyilməsi müstəhəbdir: “Əssəlamu ələykə əyyuhən-Nəbiyyu və rəhmətullahi və bərəkatuhu”.
Məsələ 296. Salam da namazın qeyri-rükn olan vacib əməlidir. Deməli, əgər səhvən artırılsa və ya tərk olunsa, namaz pozulmur.
Məsələ 297. Əgər bir şəxs namazın salamını deməyi unutsa, amma namazın surəti pozulmamışdan qabaq bunu xatırlasa, yaxud namazı pozan bir iş – istər bu işi bilərəkdən görmək namazı pozsun, istərsə də onu səhvən görmək namazı pozsun, məsələn, qiblədən dönmək – yerinə yetirməyibsə, o, namazın salamını deməlidir və namazı düzgündür.
- 9- Tərtib
9- Tərtib
Məsələ 298. Namaz qeyd edilən tərtib və ardıcıllıqla qılınmalı və onun hər bir hissəsi öz yerində yerinə yetirilməlidir. Deməli, əgər namazın tərtibinə bilərəkdən riayət olunmazsa, məsələn, “Surə” “Həmd”dən qabaq oxunarsa, yaxud səcdə rükudan qabaq yerinə yetirilərsə, namaz pozulur.
Məsələ 299. Əgər bir şəxs namazın rüknünü unutsa və növbəti rüknə daxil olduqdan sonra bunu xatırlasa, məsələn, iki səcdəni unudub sonrakı rəkətin rükusunda bunu xatırlasa, namaz pozulur.
Məsələ 300. Əgər bir şəxs namazın rüknünü unutsa və rükn olmayan növbəti əməli yerinə yetirməyə başlasa, amma növbəti rüknə daxil olmamışdan qabaq namazın rüknünü unutduğunu xatırlasa, o, unutduğu rüknü yerinə yetirməli və sonra səhvən yerinə yetirdiyi əməli yenidən yerinə yetirməlidir. Məsələn, bir şəxs təşəhhüdü oxumağa başladıqdan sonra iki səcdəni yerinə yetirmədiyini xatırlasa, o, iki səcdəni yerinə yetirməli və daha sonra yenidən təşəhhüdü oxumalıdır.
Məsələ 301. Əgər bir şəxs rükn olmayan bir əməli unutsa və növbəti rüknə daxil olduqdan sonra bunu xatırlasa, məsələn, “Həmd”i deməyi unutsa və bunu rükuda ikən başa düşsə, onun namazı düzgündür və o, geri qayıdıb “Həmd”i deyə bilməz.
Məsələ 302. Əgər bir şəxs rükn olmayan bir əməli unutsa və rükn olmayan növbəti əməli yerinə yetirsə, amma növbəti rüknə daxil olmamışdan qabaq bunu xatırlasa, məsələn, “Həmd”i deməyi unutsa və “Surə”ni oxusa, amma rükuya getməmişdən qabaq “Həmd”i demədiyini xatırlasa, o, əvvəlcə unutduğu əməli yerinə yetirməli (məsələn, “Həmd”i deməli), daha sonra səhvən yerinə yetirdiyi əməli yenidən yerinə yetirməlidir (yəni “Surə”ni yenidən oxumalıdır).
- 10- Muvalat
10- Muvalat
Məsələ 303. Namazın hissələri, məsələn, rüku, səcdə, təşəhhüd və s. fasiləsiz yerinə yetirilməli və onların arasında böyük və normal hesab olunmayan fasilə edilməməlidir. Namazın hissələrinin fasiləsiz yerinə yetirilməsi “muvalat” adlanır. Deməli, əgər namazın hissələri arasında o qədər fasilə edilsə ki, ətrafdakı insanların nəzərində bu, namazın surətindən çıxmaq hesab olunsa, namaz pozulur.
Məsələ 304. Əgər bir şəxs namazın sözləri və ya bir sözün hərfləri arasında səhvən normal olmayan fasilə etsə, amma bu, namazın surətinin aradan gedəcəyi bir tərzdə olmasa və bunu növbəti rüknə daxil olduqdan sonra başa düşsə, namaz düzgündür və həmin sözləri və cümlələri təkrar etmək lazım deyildir. Amma əgər bunu növbəti rüknə daxil olmamışdan qabaq başa düşsə, geri qayıdıb onları yenidən deməlidir.
Məsələ 305. Rükunun və səcdələrin zikrini uzatmaq, yaxud uzun surələri oxumaq, muvalatın aradan getməsinə səbəb olmur.
-
- Qunut
Qunut
Məsələ 306. Bütün vacib və müstəhəb namazların ikinci rəkətində “Həmd” və “Surə”ni oxuduqdan sonra və rükuya getməmişdən qabaq əlləri qaldırıb dua etmək müstəhəbdir. Bu əməl “qunut” adlanır.
Məsələ 307. Cümə namazının hər rəkətində bir qunut vardır. Belə ki, birinci rəkətdə rükudan qabaq, ikinci rəkətdə isə rükudan sonra yerinə yetirilir.
Məsələ 308. Fitr və Qurban bayramı namazında birinci rəkətdə beş qunut, ikinci rəkətdə dörd qunut vardır.
Məsələ 309. Qunutda istənilən zikri, duanı və ya Quran ayəsini oxumaq olar. Hətta bir salavat, ya “Subhanəllah” zikri, ya “Bismillah” cümləsi və ya “Bismilləhir rahmənir rahim” ayəsi ilə kifayətlənmək olar. Amma Qurani-Kərimdə keçən duaları oxumaq daha yaxşıdır. Məsələn, “Rəbbəna atina fid-dunya həsənətən və fil-axirəti həsənətən, və-qina əzabən-nar” dua məzmunlu ayəsini oxumaq olar. Yaxud Məsumların (ə) buyurduqları zikr və duaları oxumaq olar. Məsələn, “La ilahə illəllahu əl-həlimul-kərim. La ilahə illəllahu əl-əliyyul-əzim. Subhanəllahi rəbbis-səmavatis-səb`i və rəbbil-ərəzinəl-səb`i, və ma fihinnə və ma bəynəhunnə, və rəbbil-ərşil-əzim, vəl-həmdu lilləhi rəbbil-aləmin.”
Məsələ 310. Qunutda hər bir dildə dua etmək, Allahdan bağışlanma diləmək və ehtiyacları istəmək olar.
Məsələ 311. Qunutun zikrini ucadan oxumaq müstəhəbdir. Amma əgər camaat namazında imam-camaat məmumun səsini eşidərsə, bu əməl müstəhəb sayılmır.
- Namazın təqibatı
Namazın təqibatı
Məsələ 312. Namaz tamamlandıqdan sonra dua oxumaq, ya zikr demək və ya Quran oxumaq müstəhəbdir. Bu, “namazın təqibatı” adlanır. Yaxşı olar ki, namazın təqibatı namazdan sonra elə üzü qibləyə əyləşən halda, həmçinin dəstəmazlı və ya qüsllü və ya təyəmmümlü halda yerinə yetirilsin.
Məsələ 313. Namazın təqibatının ərəbcə olması vacib deyildir. Amma Məsumların (ə) buyurduqları dua və zikrləri oxumaq daha yaxşıdır. Ən üstün zikrlərdən biri isə “Xanım Fatimə Zəhra (s.ə) təsbihatı” adı ilə tanınan zikrdir. Bu təsbih 34 dəfə “Əllahu əkbər”, 33 dəfə “Əl-həmdu lilləh” və 33 dəfə “Subhanəllah” zikrlərindən ibarətdir. Dua kitablarında Məsumlardan (ə) ali məzmunlu və gözəl ifadələrlə zəngin təqibatlar qeyd olunub.
Məsələ 314. Namazdan sonra şükür səcdəsi yerinə yetirmək müstəhəbdir. Yəni bütün nemətlərə görə, eləcə də namaz qılmaq uğurunu tapmaq nemətinə görə şükür etmək məqsədilə alını yerə qoyursan. Daha yaxşı olar ki, şükür səcdəsində üç dəfə və ya daha çox “Şukrən lilləh” deyəsən.
- Namazın tərcüməsi
Namazın tərcüməsi
Məsələ 315. Yaxşı olar ki, insan namazın sözləri və zikrlərinin mənasına diqqət yetirsin və onları hüzuri-qəlb ilə dilə gətirsin. Bununla da ruhun paklanması və qəlbin Mütəal Allaha yaxınlaşması təsirinə malik olan namazdan bəhrələnsin.
Məsələ 316. “Həmd” surəsi yeddi ayədir və tərcüməsi budur:
1- Bismilləhir rahmənir rahim.
Rəhman (rəhməti dünyada bütün insanlara şamil olan) və rəhim (əbədi rəhməti möminlərə xas olan) Allahın adı ilə.2- Əl-həmdu lilləhi rabbil-aləmin.
Həmd-səna yalnız aləmlərin rəbbi olan Allaha məxsusdur.3- Ər-rahmənir-rahim.
(O Rəbb ki,) rəhman və rəhimdir.4- Məliki yəvmiddin.
Din gününün (Qiyamətin) ixtiyar sahibidir.5- İyyakə nə`budu və iyyakə nəstə`in.
Yalnız Sənə bəndəlik edir və yalnız Səndən kömək diləyirik.6- İhdinəs-siratəl-mustəqim.
Bizi düz yola yönəlt.7- Siratəlləzinə ən`əmtə ələyhim, ğəyril-məğzubi ələyhim və-ləz-zallin.
O kəslərin yoluna ki, onlara nemət vermisən (Səni tanımanın nurunu onların qəlbinə saçmısan). O kəslər ki, Sənin qəzəbinə düçar olmamış və düz yolu azmamışlar. (Yəni onlara böyük nemət verdikdən sonra onlar nankorluq və üsyan etməmiş, beləliklə də Sənin qəzəbini qazanmamış və düz yoldan azmamışlar.)Məsələ 317. “İxlas” surəsi 4 ayədir və tərcüməsi budur:
1- Bismilləhir rahmənir rahim. Qul huvəllahu əhəd.
Rəhman və rəhim Allahın adı ilə. De: Odur yeganə olan Allah.2- Əllahus-saməd.
Allah ehtiyacsızdır. (Hamı Ona möhtacdır.)3- Ləm yəlid və ləm yuləd.
Övladı yoxdur və heç kimin də övladı deyildir.4- Və ləm yəkun ləhu kufuvən əhəd.
Ona tay-bərabər yoxdur.
Məsələ 318. Rüku və səcdənin və bir sıra müstəhəb zikrlərin tərcüməsi:- Subhanəllah: Allah pak və eyibsizdir.
- Subhanə Rəbbiyəl-əzimi və bi-həmdihi: Əzəmətli Rəbbim pak və eyibsizdir və mən Ona həmd-səna deyirəm.
- Subhanə Rəbbiyəl ə`la və bi-həmdihi: Uca Rəbbim pak və eyibsizdir və mən Ona həmd-səna deyirəm.
- Səmiəllahu li-mən həmidəhu: Allahın lütfü Ona həmd-səna deyən kəsə şamil olsun.
- Əstəğfirullahə Rəbbi və ətubu iləyh: Rəbbim olan Allahdan bağışlanma diləyirəm və Ona tərəf qayıdıram.
- Bi-həvlilləhi və quvvətihi əqumu və əq`udu: Allahın güc-qüvvəsi ilə ayağa qalxır və əyləşirəm.
Məsələ 319. Qunutun zikrlərinin tərcüməsi:- Rəbbəna atina fid-dunya həsənətən və fil-axirəti həsənətən, və qina əzabən-nar.
Ey Rəbbim! Dünyada da, axirətdə də bizə xeyirlər əta et və bizi odun əzabından qoru.
- La ilahə illəllahu əl-həlimul-kərim. La ilahə illəllahu əl-əliyyul-əzim. Subhanəllahi rəbbis-səmavatis-səb`i və rəbbil-ərəzinəl-səb`i, və ma fihinnə və ma bəynəhunnə, və rəbbil-ərşil-əzim, vəl-həmdu lilləhi rəbbil-aləmin.
Həlim və kərim Allahdan qeyri ilah yoxdur. Uca və əzəmətli Allahdan qeyri ilah yoxdur. Yeddi səmanın və yeddi yerin, onlarda olanların və onların arasında olanların və əzəmətli ərşin rəbbi olan Allah pak və eyibsizdir. Həmd-səna yalnız aləmlərin rəbbi olan Allaha məxsusdur.
Məsələ 320. Təsbihati-ərbə`ənin tərcüməsi:Subhanəllah, vəl-həmdu lilləh, və la ilahə illəllah, vəllahu əkbər.
Allah pak və eyibsizdir. Həmd-səna yalnız Allaha məxsusdur. Allahdan qeyri ilah yoxdur. Allah ən böyükdür.
Məsələ 321. Təşəhhüdün və salamın tərcüməsi:- Əl-həmdu lilləh. Əşhədu ən-la ilahə illəllah, vəhdəhu la şərikə ləhu. Və əşhədu ənnə Muhəmmədən əbduhu və rəsuluhu. Əllahummə salli əla Muhəmmədin və Ali-Muhəmməd. Və təqəbbəl şəfaətəhu vərfə dərəcətəhu.
Həmd-səna yalnız Allaha məxsusdur. Şəhadət verirəm ki, Allahdan qeyri ilah yoxdur, yeganədir və şəriki yoxdur. Şəhadət verirəm ki, Muhəmməd Onun bəndəsi və elçisidir. Ey Allahım, Muhəmmədə və Ali-Muhəmmədə salavat göndər. Onun şəfaətini qəbul et və dərəcəsini ucalt.- Əssəlamu ələykə əyyuhən-Nəbiyyu və rəhmətullahi və bərəkatuhu. Əssəlamu ələyna və əla ibadillahis-salihin. Əssəlamu ələykum və rəhmətullahi və bərəkatuhu.
Salam və Allahın rəhməti və bərəkətləri olsun sənə, ey Peyğəmbər. Salam olsun bizə və Allahın saleh bəndələrinə. Salam və Allahın rəhməti və bərəkətləri olsun sizə (möminlərə, mələklərə). - Namazı pozan işlər
Namazı pozan işlər
Məsələ 322. Namazı pozan işlər aşağıdakılardır:
1- Namazda riayət edilməsi vacib olan şərtlərdən birinin aradan getməsi;
2- Dəstəmaz və ya qüslün pozulması;
3- Qiblədən dönmək;
4- Danışmaq;
5- Gülmək;
6- Ağlamaq;
7- Namazın surətinin aradan getməsi;
8- Yemək və içmək;
9- Namazı pozan şəklər[1];
10- Namazın “rükn”lərini azaldıb-artırmaq;
11- “Həmd”dən sonra “Amin” ifadəsini demək;
12- Əlləri bədənin önündə bir-birinin üstünə qoyub bağlamaq (təkəttuf).
Məsələ 323. Əgər namaz əsnasında namazda riayət edilməsi vacib olan şərtlərdən biri aradan getsə, məsələn, bir şəxs namaz əsnasında namaz qıldığı məkanın qəsbi olduğunu başa düşsə, onun namazı pozulur və namaz düzgün deyildir.Məsələ 324. Əgər namaz əsnasında dəstəmazı və ya qüslü və ya təyəmmümü pozan bir iş baş versə, məsələn, bir şəxs namaz qıldığı halda yatsa, yaxud ondan sidik və bu kimi bir şey xaric olsa, namaz pozulur.
Məsələ 325. Əgər üz və ya bədən qiblədən bilərəkdən döndərilsə, belə ki, sağ və ya sol tərəfləri asanlıqla görmək mümkün olsa, namaz pozulur. Əgər bu iş səhvən də görülsə, ehtiyat-vacibə görə, namaz pozulur. Amma əgər üz sağ və ya sol tərəflərə cüzi miqdarda döndərilsə, namaz pozulmur.
Məsələ 326. Namazda bilərəkdən danışmaq, hətta bir söz belə demək, namazı pozur.
Məsələ 327. Öskürən, asqıran və ya boğazı arıtlayan zaman insandan xaric olan səslər, hətta müəyyən hərflər yaratsa belə, namazı pozmur.
Məsələ 328. Əgər bir şəxs bir zikri zikr məqsədilə desə, məsələn, “Əllahu əkbər” desə və bunu deyərkən başqa bir şəxsə hansısa bir məsələni başa salmaq üçün səsini yüksəltsə, bu hərəkətin iradı yoxdur. Amma əgər başqa bir şəxsə hansısa bir məsələni başa salmaq üçün bir zikr desə, hətta zikr deməyi də nəzərdə tutmuş olsa belə, onun namazı pozulur.
Məsələ 329. Namaz qılmaqda olan şəxs başqa bir şəxsə salam verməməlidir. Amma əgər başqa bir şəxs ona salam verərsə, salamın cavabını verməlidir. Salamın cavabını verərkən “Salam” sözü əvvəldə işlənməlidir. Məsələn, “Səlamun ələykum” və ya “Əssəlamu ələykum” deməlidir. “Ələykumus-səlam” deyə bilməz.
Məsələ 330. Əgər bir şəxs bir dəstə insana salam deyərək “Əssəlamu ələykum cəmiən” desə və onlardan biri namazda olsa, başqa bir şəxs salamın cavabını verdiyi təqdirdə namaz qılan şəxs salamın cavabını verməməlidir.
Məsələ 331. Muməyyiz uşağın (yəni həddi-büluğa çatmayan, eyni zamanda yaxşı və pisi ayırd edən uşağın) salamının cavabını vermək, eynilə həddi-büluğa çatan şəxsin salamının cavabını vermək kimi vacibdir.
Məsələ 332. Salamın cavabı dərhal verilməlidir. Əgər bir şəxs hansısa bir səbəbə görə salamın cavabını verməyi yubatsa, belə ki, verilən cavab həmin salamın cavabı hesab olunmasa, bu şəxs namaz halında olduğu təqdirdə daha salamın cavabını verməməlidir. Qeyri-namaz halında olduqda da salamın cavabını vermək vacib deyildir. Həmçinin salamın cavabını çox yubadıb-yubatmadığına şəkk etdikdə, hökm eynidir. Əgər bir şəxs salamın cavabını verməyi bilərəkdən yubadarsa, günah etmişdir.
Məsələ 333. Əgər bir şəxs namaz qılmaqda olan bir şəxsə salam verərkən “Səlamun ələykum” ifadəsini deyil, sadəcə “Salam” ifadəsini istifadə edərsə, buna ürfdə (camaatın baxışında) salamlaşmaq deyildiyi təqdirdə bu salamın cavabını vermək vacibdir. Ehtiyat-vacibə görə, bir qədər əvvəlki məsələdə qeyd edilən şəkildə salamın cavabı verilməlidir.
Məsələ 334. Bilərəkdən ucadan gülmək (qəhqəhə ilə gülmək) namazı pozur. Amma səhvən gülmək və ya səssiz gülmək namazı pozmur.
Məsələ 335. Əgər bir şəxs namaz əsnasında gülməyinin qarşısını ala bilməsə və daxildə güldüyünə görə üzü qızarsa və ya bədəni titrəsə, namazın surəti aradan getmədiyi təqdirdə namaz düzgündür.
Məsələ 336. Dünya işləri üçün bilərəkdən səsli ağlamaq namazı pozur. Amma Allah qorxusundan ağlamaq və ya axirət işləri üçün ağlamağın iradı yoxdur, hətta ən yaxşı əməllərdən hesab olunur.
Məsələ 337. Namazın surətini aradan aparan işləri görmək, məsələn, əl çalmaq və ya atılıb-düşmək, istər bilərəkdən olsun, istərsə də səhvən olsun, namazı pozur.
Məsələ 338. Əgər bir şəxs namaz əsnasında başqa bir şəxsə hansısa məsələni anlatmaq üçün və ya onun sualına cavab olaraq əlini, ya gözlərini və ya qaşlarını cüzi miqdarda hərəkət etdirsə, bu hərəkət bədənin hərəkətsizliyinə xələl gətirmədiyi və ya namazın surətini aradan aparmadığı təqdirdə, namaz pozulmur.
Məsələ 339. Namazda gözləri yummağın maneəsi yoxdur və namazı pozmur, baxmayaraq ki, rükudan qeyri halda gözləri yummaq məkruhdur.
Məsələ 340. Qunutdan sonra əlləri üzə çəkmək məkruhdur, amma bu iş namazı pozmur.
Məsələ 341. Namazda yemək və içmək, istər az olsun, istərsə də çox olsun, namazı pozur. Amma ağızda qalan yemək qırıntılarını udmaq, yaxud ağızda qalan cüzi miqdarda qənd və şəkəri sovurmaq namazı pozmur. Həmçinin namazda səhvən və ya unutqanlıq üzündən nə isə yemək və içmək namazın surətini aradan aparmadığı təqdirdə namazı pozmur.
Məsələ 342. Əgər bir şəxs namazın hansısa bir rüknünü bilərəkdən və ya səhvən azaldıb-artırsa, yaxud namazın qeyri-rükn olan vacib bir əməlini bilərəkdən azaldıb-artırsa, onun namazı pozulur.
Məsələ 343. “Həmd”dən sonra “Amin” ifadəsini deməyə icazə verilmir və bu ifadəni demək namazı pozur. Amma əgər təqiyyə məqsədilə deyilərsə, iradı yoxdur. Əlləri bədənin önündə bir-birinin üstünə qoyub bağlamağa gəlincə, əgər bu əməl namazın tərkib hissəsi niyyətilə yerinə yetirilərsə, namazı pozur. Ehtiyat-vacibə görə, hətta bu niyyət olmadan belə, bu əməl yerinə yetirilməsin.
Məsələ 344. Üzrsüz yerə vacib namazı kəsmək olmaz.
Məsələ 345. Əgər qorunması vacib olan canı və ya malı qorumaq namazı kəsmədən mümkün olmazsa, namazı kəsmək lazımdır. Ümumiyyətlə, canı və ya malı hədələyən ciddi təhlükələrin qarşısını almaq üçün namazı pozmağa icazə verilir.
- Namazın şəkləri
- Səhv-səcdəsi
- Unudulan səcdə və ya təşəhhüdün qəzası
Unudulan səcdə və ya təşəhhüdün qəzası
Məsələ 400. Əgər namazın rükn olmayan vacib bir əməli səhvən yerinə yetirilməsə, namaz pozulmur və onun qəzasını yerinə yetirmək də lazım deyildir. Amma əgər səcdə və ehtiyat-vacibə görə, təşəhhüd səhvən yerinə yetirilməsə, namazdan sonra onların qəzası yerinə yetirilməlidir.
Məsələ 401. Əgər bir şəxs bir səcdəni səhvən yerinə yetirməsə və növbəti rəkətin rükusunda və ya rükudan sonra bunu xatırlasa, namazdan sonra səcdənin qəzasını yerinə yetirməlidir.
Məsələ 402. Əgər bir şəxs təşəhhüdü deməyi unutsa və növbəti rəkətin rükusunda və ya rükudan sonra bunu xatırlasa, onun namazı pozulmur. Amma ehtiyat-vacibə görə, namazın salamını dedikdən sonra təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirməlidir.
Məsələ 403. Namazdan sonra səcdə və təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirərkən namazın bütün şərtlərinə, o cümlədən bədən və paltarın pak olması, üzü qibləyə olmaq və s. riayət olunmalıdır.
Məsələ 404. Təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirdikdən sonra daha salam demək lazım deyildir. Həmçinin səcdənin qəzasını yerinə yetirdikdən sonra təşəhhüdü və salamı demək lazım deyildir.
Məsələ 405. Əgər bir şəxs namazın salamını dedikdən sonra və səcdə və ya təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirməmişdən qabaq namazı pozan bir iş görsə, məsələn, üzünü qiblədən çevirsə, səcdə və təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirməlidir və onun namazı düzgündür.
Məsələ 406. Əgər bir şəxs səcdə və ya təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirməlidirsə, eyni zamanda ona başqa bir əmələ görə səhv-səcdəsi etmək də vacib olubsa, namazdan sonra əvvəlcə səcdənin və ya təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirməli, daha sonra səhv-səcdələrini yerinə yetirməlidir.
- Müsafir namazı
- Qəza namazı
Qəza namazı
Məsələ 627. Əgər bir şəxs vacib gündəlik namazı öz vaxtında bilərəkdən, ya unudaraq, ya da bilmədən qılmasa, yaxud da namaz vaxtı keçdikdən sonra namazın düzgün olmadığını başa düşsə, bu namazın qəzasını qılmalıdır.
Məsələ 628. Əgər bir şəxs gündəlik namazlardan qeyri vacib bir namazı, məsələn, ayat namazını öz vaxtında qılmasa, onun qəzasını qılmalıdır.
Məsələ 629. Namazın qəzasını qılmaq o halda vacib olur ki, namazı qılmadığına və ya namazın düzgün olmadığına mükəlləfin yəqinliyi vardır. Amma əgər mükəlləf namazı qılmadığına və ya namazın düzgün olmadığına şəkk və ya güman etsə, namazın qəzasını qılmaq vacib deyildir.
Məsələ 630. Əgər mükəlləf namaz vaxtı ərzində huşsuz vəziyyətdə olsa, namazın qəzasını qılmaq ona vacib olmur. Amma əgər o, ixtiyari şəkildə huşsuz vəziyyətə düşsə, ehtiyat-vacibə görə, namazın qəzasını qılmalıdır.
Məsələ 631. İslam dinini qəbul edən qeyri-müsəlman şəxsə müsəlman olmamışdan qabaq qılmadığı namazların qəzasını qılmaq vacib deyildir. Amma əgər mürtəd şəxs (yəni İslam dinindən dönən şəxs) tövbə etdikdən sonra mürtədlik dövründə qılmadığı namazların qəzasını qılmalıdır.
Məsələ 632. Qadın hansı namazların vaxtında (namazın bütün vaxtı ərzində) heyzli və ya nifaslı olubsa, bu namazların qəzası yoxdur.
Məsələ 633. Boynunda qəza namazı olan şəxsə qəza namazlarını dərhal qılmaq vacib deyildir. Amma söz yox ki, qəza namazlarını qılmaqda səhlənkarlıq etməməlidir.
Məsələ 634. Əgər bir şəxs hökmü tətbiq etmədiyinə və ya hökmü bilmədiyinə görə namazı təharətsiz, yəni dəstəmazsız və ya qüslsüz qılsa, məsələn, bir şəxs cənabətli olduğunu bilməyib qüslsüz namaz qılsa, yaxud düzgün olmayan dəstəmaz və ya qüsl ilə namaz qılsa, bu namazın qəzasını qılmalıdır.
Məsələ 635. Vacib namaz hansı şəkildə qəzaya gedibsə, onun qəzası o şəkildə qılınmalıdır. Deməli, əgər bir şəxs namazı dördrəkətli olaraq qılmalıdırsa və o, namazı qəzaya veribsə, bu namazın qəzasını (hətta səfərdə qılsa belə) dördrəkətli olaraq qılmalıdır. Yaxud əgər səfərdə ikən dördrəkətli namazı qəzaya gedibsə, bu namazın qəzasını qəsr olaraq qılmalıdır, baxmayaraq ki, namazın qəzasını səfərdə qılmır.
Məsələ 636. Vacib namazın qəzasını günün istənilən vaxtında qılmaq olar. Yəni sübh namazının qəzasını sübh namazının vaxtında və ya zöhr namazının qəzasını zöhr namazının vaxtında qılmaq lazım deyildir.
Məsələ 637. Qəza namazında meyar namaz vaxtının axırıdır. Deməli, əgər bir şəxs qəzaya verdiyi namazın vaxtının axırında müsafir olubsa, namazın qəzasını qəsr olaraq qılmalıdır, baxmayaraq ki, namaz vaxtının əvvəlində o öz vətənində olubdur. Əgər bir şəxs namaz vaxtının axırında müsafir olmayıbsa, namazın qəzasını tam olaraq qılmalıdır, baxmayaraq ki, namaz vaxtının əvvəlində müsafir olubdur.
Məsələ 638. Qəza namazını qılarkən namazların ardıcıllığına riayət etmək lazım deyildir. Amma eyni günün zöhr və əsr namazlarının qəzasını, həmçinin məğrib və işa namazlarının qəzasını qılmaq istədikdə namazların ardıcıllığına riayət olunmalıdır.
Məsələ 639. Əgər bir şəxs öz qəza namazlarının sayını bilmirsə, qəza etdiyini yəqinliklə bildiyi namazların qəzasını qılmaqla kifayətlənə bilər.
Məsələ 640. Boynunda qəza namazı olan şəxs əda namazı qıla bilər. Amma əgər onun bir qəza namazı varsa – xüsusilə də qəza namazı həmin günə aiddirsə – ehtiyat-vacibə görə, əvvəlcə qəza namazını qılmalıdır.
Məsələ 641. Boynunda qəza namazı olan şəxs nafilə namazları və müstəhəb namazlar qıla bilər.
Məsələ 642. Gündəlik namazların nafiləsinin qəzasını qılmaq müstəhəbdir.
- Əcir namazı
Əcir namazı
Məsələ 643. Əgər dünyasını dəyişən bir şəxsin boynunda namaz, oruc və bu kimi ibadətlərin qəzası qalıbsa, mərhumun əvəzinə bu ibadətlərin qəzasını yerinə yetirmək üçün bir şəxsi əcir tutmaq (yəni ücrət verib bu ibadətləri yerinə yetizdirmək) olar. Həmçinin kim istəsə mərhumun əvəzinə bu ibadətlərin qəzasını ücrətsiz[1] yerinə yetirə bilər və bu halda mərhumun boynundan bu ibadətlər götürülür.
Məsələ 644. Mərhumun əvəzinə ücrətlə qılınan namaz əcir namazı adlanır.
Məsələ 645. Əgər mərhum qəza namazlarının qılınması üçün əcir tutulmasını vəsiyyət edibsə, onun irsinin üçdə biri bu iş üçün sərf edilməlidir. Əgər irsin üçdə birindən çox vəsait tələb olunarsa, bunun üçün varislərdən icazə alınmalıdır.
Məsələ 646. Mərhumun qəza namazlarını qılmaq üçün əcir tutulan şəxsin namazı qılarkən mərhumun xüsusiyyətlərini vurğulaması vacib deyildir. Əksinə, əgər ümumi şəkildə mərhumu müəyyən etsə, kifayət edir. Məsələn, əgər bir şəxs iki nəfərin qəza namazını qılmaq üçün əcir olubsa, birinci əcir olduğu mərhumun qəza namazını qıldığını niyyət etsə, bu, kifayət edir.
Məsələ 647. Əgər əcir namazı üçün xüsusi bir şərt qoyulmayıbsa (məsələn, namazın camaatla qılınması və ya məsciddə qılınması şərt qoyulmayıbsa), əcir şəxsə yalnız namazın vacib əməllərini yerinə yetirərək onu qılmaq vacibdir.
Məsələ 648. Mərhumun qəza namazlarını qılmaq üçün mərhumla eynicinsli olmaq şərt deyildir. Yəni kişi qadının qəza namazlarını və qadın kişinin qəza namazlarını qıla bilər, istər əcir olsun, istərsə də ücrətsiz qılsın.
Məsələ 649. Namazın ucadan və ya astadan qılınmasında isə əcir olan şəxs öz şəri vəzifəsinə əməl etməlidir. Deməli, əgər kişi qadının qəza namazlarını qılmaq üçün əcir olubsa, o, sübh, məğrib və işa namazlarının “Həmd” və “Surə”sini ucadan oxumalıdır.
Məsələ 650. Mərhumun qəza namazlarını qılmaq üçün əcir olan şəxs aşağıdakı şərtlərə malik olmalıdır:
1- Namazın hökmlərini düzgün bilməlidir, istər özü müctəhid olsun, istərsə də bir müctəhidə təqlid etsin;
2- Namazı düzgün qılacağına dair ona etibar edilsin;
3- Hansısa bir üzrü olmasın, məsələn, əyləşən halda namaz qılan şəxs mərhumun qəza namazlarını qılmaq üçün əcir ola bilməz.
- Ata və ananın qəza namazları
Ata və ananın qəza namazları
Məsələ 651. Atanın və ehtiyat-vacibə görə, ananın qəza namazlarını qılmaq böyük oğula vacibdir.
Məsələ 652. Əgər ata və ya ana əsla namaz qılmayıbsa, ehtiyat-vacibə görə, onların qəza namazlarını qılmaq böyük oğula vacibdir.
Məsələ 653. “Böyük oğul” dedikdə, ata və ana vəfat edərkən ailənin həyatda olan böyük oğlu (istər həddi-büluğa çatmış olsun, istərsə də çatmamış olsun) nəzərdə tutulur.
Məsələ 654. Əgər mərhumun böyük övladı qız və ikinci övladı oğlandırsa, ata və ananın qəza namazları ailənin ikinci övladı olan böyük oğula vacibdir.
Məsələ 655. Əgər böyük oğul deyil, başqa bir şəxs ata və ananın qəza namazlarını qılsa, bu namazlar böyük oğulun öhdəsindən götürülür.
Məsələ 656. Ata və ananın qılmadığını yəqinliklə bildiyi namazların qəzasını qılmaq böyük oğula vacibdir. Əgər o, ata və anasının qəza namazı olub-olmadığını dəqiq bilmirsə, onun üzərinə heç bir vəzifə düşmür. Bu barədə araşdırma aparmaq da lazım deyildir.
Məsələ 657. Böyük oğul mümkün olan hər hansı bir şəkildə ata və ananın qəza namazlarını qılmalıdır. Əgər o, ata və ananın qəza namazlarını qılmaqda acizdirsə, bu halda onun üzərinə heç bir vəzifə düşmür.
Məsələ 658. Əgər bir şəxsin özünün qəza namazı varsa, həmçinin ata və anasının da qəza namazı onun öhdəsindədirsə, hansını istəsə qabağa sala və birinci qıla bilər.
Məsələ 659. Əgər ata və ana vəfat etdikdən sonra böyük oğul dünyasını dəyişsə, ailənin digər övladlarına ata və ananın qəza namazlarını qılmaq vacib olmur.
- Ayat namazı
- Fitr və Qurban bayramı namazı
Fitr və Qurban bayramı namazı
Məsələ 681. Məsumun (ə) dövründə Fitr və Qurban bayramı namazları vacibdir və camaatla qılınmalıdır. İndiki dövrdə isə (böyük qeyb dövrü olduğuna görə) bu bayram namazlarını qılmaq müstəhəbdir.
Məsələ 682. Fitr və Qurban bayramı namazının vaxtı bayram günü Günəş doğandan zöhrədəkdir.
Məsələ 683. Qurban bayramı namazını Günəş üfüqdən qalxdıqdan sonra qılmaq müstəhəbdir. Amma Fitr bayramında Günəş üfüqdən qalxdıqdan sonra əvvəlcə yemək yemək və fitrə zəkatını vermək, daha sonra bayram namazını qılmaq müstəhəbdir.
Məsələ 684. Fitr və Qurban bayramı namazı iki rəkətdir. Birinci rəkətdə “Həmd” və “Surə”dən sonra beş təkbir deyilir və hər təkbirdən sonra qunut tutulur. Beşinci qunutdan sonra daha bir təkbir deyilir və rükuya gedilir. Daha sonra iki səcdə yerinə yetirilir. İkinci rəkətdə isə “Həmd” və “Surə”dən sonra dörd təkbir deyilir və hər təkbirdən sonra qunut tutulur. Dördüncü qunutdan sonra daha bir təkbir deyilir və rükuya gedilir. Daha sonra iki səcdə yerinə yetirilir və səcdələrdən sonra təşəhhüd və salam deyilərək namaz tamamlanır.
Məsələ 685. Fitr və Qurban bayramı namazında “Həmd” və “Surə”ni ucadan oxumaq müstəhəbdir.
Məsələ 686. Bayram namazında “Həmd”dən sonra xüsusi bir “Surə”nin oxunması qeyd edilməyib. Amma daha yaxşı olar ki, birinci rəkətdə “Şəms” surəsi və ikinci rəkətdə “Ğaşiyə” surəsi oxunsun. Yaxud birinci rəkətdə “Ə`la” surəsi və ikinci rəkətdə “Şəms” surəsi oxunsun.
Məsələ 687. Fitr və Qurban bayramı namazının qunutunda istənilən dua və zikr deyilə bilər və kifayət edir. Amma daha yaxşı olar ki, savab əldə etmək ümidilə bu dua oxunsun:
“Əllahummə əhləl-kibriyai vəl-əzəməti, və əhləl-cudi vəl-cəbəruti, və əhləl-əfvi vər-rəhməti, və əhlət-təqva vəl-məğfirəti. Əs`əlukə bi-həqqi hazəl-yəvmi, əlləzi cəəltəhu lil-musliminə i͠dən, və li-Muhəmmədin səlləllahu ələyhi və alihi zuxrən və şərəfən və kəramətən və məzida, ən tusəlliyə əla Muhəmmədin və Ali-Muhəmmədin, və ən tudxiləni fi kulli xəyrin ədxəltə fihi Muhəmmədən və Alə-Muhəmmədin, və ən tuxricəni min kulli suin əxrəctə minhu Muhəmmədən və Alə-Muhəmmədin, sələvatukə ələyhi və ələyhim. Əllahummə inni əs`əlukə xəyrə ma səələkə bihi ibadukəs-salihun, və əuzu bikə mimma istəazə minhu ibadukəl-muxləsun.”
Məsələ 688. Bayram namazının qunutunda uzun və ya qısa dua oxumağın maneəsi yoxdur. Amma qunutların sayını azaldıb-artırmağa icazə verilmir.
Məsələ 689. Əgər bir şəxs bayram namazının təkbirləri və ya qunutlarının sayında şəkk etsə, təkbir və ya qunutun yeri keçmədiyi təqdirdə, az sayı götürməlidir. Amma əgər sonradan məlum olsa ki, onu deyibdir, iradı yoxdur.
Məsələ 690. Əgər bir şəxs bayram namazında “qiraət”i (“Həmd” və “Surə”ni oxumağı), ya təkbirləri və ya qunutları deməyi unutsa, namaz düzgündür. Amma əgər rükunu, ya iki səcdəni və ya təkbirətul-ehramı unutsa, namaz düzgün deyildir.
Məsələ 691. Fitr və Qurban bayramı namazının qəzası yoxdur.
- Camaat namazı
- Cümə namazı
-
- ORUC